Anna Burns, “Ο γαλατάς”

Booker 2018: Δεν είναι οι εχθροί το πρόβλημα. Συχνά είναι οι άλλοι, οι ομόφυλοι, που ωστόσο δημιουργούν τετελεσμένες διακρίσεις και θεωρούν ότι η κοινότητα πρέπει να λειτουργεί με συγκεκριμένους κανόνες.

Anna Burns “Milkman” 2018 “Ο γαλατάς” μετ. Μ. Αγγελίδου εκδόσεις Gutenberg 2019

Το περσινό βραβείο Booker! Δεν το λες και λίγο αλλά δεν λες ότι βάζεις τα λεφτά σου σε θυρίδα. Ακούς όμως και από αλλού καλά λόγια και λες ότι αξίζει να διαβάσεις μια συγγραφέα που έχει καταθέσει τα διαπιστευτήριά της.

> Η Άννα Μπερνς γεννήθηκε στo Mπέλφαστ τo 1962. Tο 1987 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Λονδίνο και το 2014 στο Σάσεξ. Το πρώτο της μυθιστόρημα, "No Bones" (2001, ελλ. έκδ. "Αντίλαλοι: Σπασμοί πολέμου", Άγρα, 2005), με θέμα την ενηλικίωση ενός μικρού κοριτσιού στο Μπέλφαστ την εποχή των Ταραχών, τιμήθηκε με το βραβείο The Royal Society of Literature Winifred Holtby Memorial Prize και ήταν υποψήφιο για το βραβείο Orange. Ακολούθησε το μυθιστόρημα "Little Constructions" (2007), οι νουβέλες "Mostly Hero" (2014) και το μυθιστόρημα "Milkman" (2018), με θέμα τη σεξουαλική παρενόχληση ενός δεκαοκτάχρονου κοριτσιού από έναν παραστρατιωτικό, που τιμήθηκε με το βραβείο Man Booker Prize.

Το πρώτο πράγμα που έψαξα είναι να δω από πού κατάγεται η συγγραφέας. Κι όταν είδα ότι γεννήθηκε στη Βόρεια Ιρλανδία, συνειδητοποίησα τι εκφράζει ο “Γαλατάς” στο βραβευμένο βιβλίο της. Αφηγήτρια είναι η δεκαοχτάχρονη νεαρή που δέχεται παρενόχληση από τον “γαλατά”, ο οποίος δεν είναι γαλατάς, αλλά ο παντρεμένος αρχηγός μιας από τις τοπικές παρακρατικές οργανώσεις. Είναι ένα είδος σεξουαλικής παρεμπόδισης ή μια άλλου τύπου πολιτική πράξη;

Με κέντρο λοιπόν τη μυστηριώδη προσέγγισή της από τον “γαλατά”, η αφηγήτρια απλώνει τα λόγια της καλύπτοντας τις μικρές ζωές των γύρω της, όπως της μάνας της, των αδελφών της, των γαμπρών της, του ίσως-φίλου της, του φίλου του του σεφ, του πραγματικού γαλατά κ.ο.κ. Έτσι σε ένα ψιλοκέντημα με πολλές κλωστές απλώνεται ένα δίχτυ σχέσεων, στάσεων και συμπεριφορών, οι οποίες αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στη σχέση της Ιρλανδία με την Αγγλία. Χωρίς να ονομάζονται πουθενά οι χώρες, η αφήγηση έχει ξεκάθαρο στίγμα. Η Βόρεια Ιρλανδία με τους εθνικιστές και τους ενωτικούς της, που διαχωρίζει τη θέση της από την υπόλοιπη Βρετανία αλλά και ξέρει ότι διαφέρει από την Ιρλανδία. Η θρησκευτική διαφορά (Προτεστάντες εναντίον Καθολικών) κάνει τα όρια πιο θολά, ενώ η ενωτική ή εθνικιστική τάση δημιουργούν ρήξεις και εσωτερικές συγκρούσεις, πολλές φορές υπόγειες, στην ιρλανδική κοινωνία.

Το θέμα δεν είναι η ζωή της πρωταγωνίστριας, αν δεν το δούμε συνυφασμένο με την κοινωνία στην οποία ζει, κατά βάση συντηρητική. Το θέμα δεν είναι όμως ούτε η κοινωνία, δεν τη δούμε σε σχέση με την πολιτική (διακρατική) κατάσταση της Ιρλανδίας. Αλλά ούτε κι αυτό το ιστορικό θέμα θα είχε νόημα, αν η Burns δεν έθετε τη γλώσσα της κοινότητας στο επίκεντρο της προσοχής μας. Με λίγα λόγια, όσα λέγονται κι όσα δεν λέγονται, όσα πρέπει να ειπωθούν κι όσα εννοούνται με βάση κάποια κοινωνική συμφωνία, όσα είναι politically correct να λεχθούν κι όσα είναι απαγορευμένο να εκφραστούν δημόσια, όσα λέγονται με τις πράξεις κι όσα αν λεχθούν εκθέτουν τον ίδιο αλλά και τους γύρω του…

Άπειρες φορές ακούγεται η λέξη “νόημα”, σαν τα λόγια να μην έχουν την ίδια σημασία για όλους ή σαν οι πράξεις να είναι διαφορετικά νοηματοδοτημένες για την περίεργη ηρωίδα, που διαβάζει ενώ περπατά, που δεν θέλει ίσως να παντρευτεί νωρίς, που περιφέρει ένα γατίσιο κεφάλι για να το θάψει… “Όλ’ αυτά είχαν νόημα μέσα στο κλειστό, λαβυρινθώδες, μυστικοπαθές, τρομερά κουτσομπολίστικο, πουριτανικό αλλά πρόστυχο σύμπαν της απολυταρχικής γειτονιάς μας”, όπου κυριαρχούν “ασταμάτητοι υπαινιγμοί, συμβολισμοί, αλληγορίες, μετωνυμίες και μεταφορές”, σε ένα αδιανόητο πλέγμα φημών. Αυτές οι φήμες, είτε ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα είτε όχι, είναι η αλήθεια κι έτσι όλη η κοινότητα κινείται με βάση αυτές.

Ένα τέτοιο βιβλίο το απολαμβάνεις τόσο για την κοινωνική αποτύπωση όσο και για την αφηγηματική καινοτομία του.

Πάπισσα Ιωάννα