Wallace Stegner, “Το τραγούδι της σάλπιγγας” – Γιάννης Παλαβός, “Το παιδί”

Η διαλεκτική φύσης και ανθρώπου, το κυκλικό παιχνίδι ζωής και θανάτου, η ανάγκη για μια πατρίδα στα αταβιστικά θεμέλια του οικοσυστήματος, το τοπίο κι η ατμόσφαιρα…

Wallace Stegner “Το τραγούδι της σάλπιγγας” ανθολ - μετ. Γ. Παλαβός εκδόσεις Gutenberg 2019

Γιάννης Παλαβός “Το παιδί” εκδόσεις Νεφέλη 2019

Ένα ερώτημα που μπήκε στον νου μου είναι αν ο μεταφραστής συγγραφέας δένεται, επηρεάζεται και εντέλει υιοθετεί, ακούσια ή εκούσια, στοιχεία από τον μεταφραζόμενο συγγραφέα. Ο Μιχάλης Μακρόπουλος είχε απαντήσει παλιότερα, εδώ στο Βιβλιοκαφέ, ότι δεν επιλέγει ο ίδιος το βιβλίο κι επομένως, δική μου σκέψη, δεν βλέπει αναγκαστικά τον συγγραφέα ως συγγενή πένα. Σκέφτηκα εδώ όμως ότι τον Stegner δεν τον μετάφρασε απλώς ο Παλαβός, αλλά ο Έλληνας διηγηματογράφος είναι και ο ανθολόγος του, δείγμα μάλλον μιας πιο στενής σχέσης. Για να δούμε…

> O Αμερικανός συγγραφέας Ουάλας Στέγκνερ (1909-1993) είναι γέννημα θρέμμα των δυτικών πολιτειών, αφού γεννήθηκε στην Αϊόβα και μεγάλωσε στη Μοντάνα και τη Γιούτα, στο έργο του πρωταγωνιστούν οι περιοχές αυτές και γι’ αυτό, άλλωστε, ονομάζεται «ο πρύτανης των συγγραφέων της Δύσης». Ασχολήθηκε με το διήγημα, το μυθιστόρημα, την ιστορία και θέματα περιβαλλοντικά, ενώ τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ, το 1972, για το έργο του «Γωνία ανάπαυσης» και το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου, το 1977, για το μυθιστόρημά του «Το πουλί θεατής». Η αγάπη του για τη φύση και το περιβάλλον είναι εμφανής σε ολόκληρο το έργο του, όπως και στα δέκα διηγήματα της ανθολογίας με τον τίτλο «Το τραγούδι της σάλπιγγας», η οποία περιλαμβάνει την εισαγωγή του μεταφραστή, καθώς, μεταξύ άλλων, και την ομιλία του Ουάλας Στέγκνερ στην Αθήνα, στη Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.

> Ο Γιάννης Παλαβός γεννήθηκε το 1980 στο Βελβεντό Κοζάνης. Σπούδασε Δημοσιογραφία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και Πολιτιστική Διαχείριση στο Πάντειο. Έγραψε τις συλλογές διηγημάτων "Αληθινή αγάπη και άλλες ιστορίες" (IntroBooks, 2007) και "Αστείο" (Νεφέλη, 2012), που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος και το Βραβείο Διηγήματος του ηλεκτρονικού περιοδικού "Ο Αναγνώστης". Επίσης, σε συνεργασία με τον Τάσο Ζαφειριάδη, έγραψε το σενάριο των κόμικς "Το πτώμα" (Jemma Press, 2011) και "Γρα-Γρου" (Ίκαρος, 2017), τα οποία εικονογράφησε ο Θανάσης Πέτρου. Το "Γρα-Γρου" τιμήθηκε με τα βραβεία Καλύτερου Κόμικς και Σεναρίου στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς. Επιμελήθηκε την επανέκδοση της συλλογής αφηγημάτων του Αθανάσιου Θ. Γκράβαλη με τίτλο "Σπασμένες κολώνες" (Μυτιλήνη, 1930 - επανέκδοση: Νεφέλη, 2019) και μετέφρασε Τομπάιας Γουλφ, Φλάνερι Ο' Κόνορ, Μπρις Ντ' Τζ. Πάνκεϊκ, Ουάλλας Στέγκνερ και Ουίλλιαμ Φώκνερ.

Ο Αμερικάνος συγγραφέας καταρχάς αναφέρεται στην αμερικάνικη επαρχία. Η γραφή του ρεαλιστική, σκληρή στις περιγραφές, αλλά και γεμάτη προσωποποιήσεις που ζωντανεύουν τη φύση σαν ένα περιβάλλον πνεύμα. Απ’ την πρώτη στιγμή σε χτυπά μια τέτοια αίσθηση: “Ο νυχτερινός άνεμος σάρωσε τις νοτιοδυτικές επαρχίες και σήκωσε όλη τη μοναξιά τους στον ουρανό”. Η γραφή αυτή δείχνει ότι πιστεύει στον εαυτό της, πιστεύει ότι μπορεί να αποδώσει την πραγματικότητα με πληρότητα και ακρίβεια, χωρίς να γίνει εξεζητημένη.

Ο κόσμος του Stegner, εκεί στη δεκαετία του ’40 στην Αμερική, είναι συμφιλιωμένος με τη φύση, είναι γενναιόδωρος, γεμάτος απλή καλοσύνη και πίστη στην αξία του ανθρώπου, διέπεται από συμπάθεια αλλά και ανέφελη φυσικότητα, χωρίς συγκρούσεις και εντάσεις. Το παιδί που σκοτώνει τυφλοπόντικες για να ταΐσει της νυφίτσες του, η γιαγιά που έχει άνοια και ζητά αγάπη, ώστε να μην κλειστεί σε ίδρυμα, η νύφη της που προσπαθεί με κάθε τρόπο να την κρατήσει στο σπίτι δείχνοντας αγάπη και υπομονή, το παιδί που δεν θέλει να σκοτώσουν το ανάπηρο αλογάκι, οι ξυλοκόποι και το δάσος…

Η συμπεριφορά απέναντι στα ζώα δεν είναι τόσο φιλοζωική (με τα σημερινά δεδομένα), αλλά πιο πολύ ως μέρος μιας φυσικής αναγκαιότητας, που διακρίνει τους ανθρώπους της υπαίθρου. Άλλοτε τα αγαπάνε σαν μέλη της οικογένειάς τους κι άλλοτε τα εξοντώνουν όπως γίνεται στην τροφική αλυσίδα.

Αυτό που κρατάμε οπωσδήποτε από τη συλλογή διηγημάτων του Παλαβού είναι η ατμόσφαιρα, που μας συνοδεύει τόσο όσο είμαστε μέσα στα κείμενα όσο και μετά την ανάγνωση. Η ατμόσφαιρα είναι μια δυσπερίγραπτη έννοια, καθώς περιλαμβάνει το σκηνικό, την αύρα των χαρακτήρων, την καθημερινότητά τους… Το σκηνικό είναι η μακεδονική ύπαιθρος, η φύση, τα βουνά και τα δάση, τα ποτάμια, ολομέτωπα δοσμένα, ειδικά για τον άνθρωπο της πόλης που τα βλέπει σαν ένα ιδιαίτερο τοπίο. Οι χαρακτήρες διαλέγονται μ’ αυτό το τοπίο και συχνά αντικατοπτρίζουν (και αντικατοπτρίζονται) στα ζώα που τους κυκλώνουν. Είναι άνθρωποι της επαρχίας, όχι όμως με μια μίζερη παλαιοηθογραφική αντίληψη, αλλά εκσυγχρονισμένοι, χωρίς να παύουν να αποτελούν απότοκους της μακεδονικής γης.

Ο ρυθμός της αφήγησης παρακολουθεί στενότερα ή ευρύτερα τον ρυθμό της φύσης και των εποχών. Κι εκεί μέσα, έχουν παρατηρήσει οι κριτικοί, η φύση ακολουθεί τους δικούς της νόμους, συχνά άγριους και απ-άνθρωπους, αλλά πάντα σταθερούς, όπου η βία, η φθορά, ο θάνατος, η γέννηση κ.ο.κ. είναι απλώς τακτικές στάσεις σε έναν αέναο κύκλο. Έτσι, η ανθρώπινη σκληρότητα, είτε από παιδί είτε από ενήλικες, είναι κομμάτι αυτής της φυσικότητας.

Τα μικρά κείμενα δεν εκρήγνυνται μπροστά μας. Είναι οργανωμένα με τρόπο που να καθυστερούν τη δράση, χωρίς να παρακωλύουν την ανάγνωση, να ανοίγουν δρόμους, χωρίς να δείχνουν μηνύματα και να χειραγωγούν το νόημα. Κρατάνε τη μαγεία της φύσης και εγκολπώνονται τον αναγνώστη με αγάπη, αλλά δεν του μεταδίδουν το μήνυμά τους με τελεσίδικους τρόπους. Όλα είναι φυσικά και γι’ αυτό αποδεκτά.

Ήδη από το πρώτο διήγημα του Stegner παρατηρούμε πολλές αναλογίες μεταξύ του Αμερικάνου συγγραφέα και του Έλληνα ομοτέχνου του. Καταρχάς, το παιδί ως έννοια και ως χαρακτήρας (σε πολλά διηγήματα), ως ματιά που είναι αθώα και μαζί θρασεία. Κι οι δύο βάζουν τα παιδιά να αλωνίζουν στη φύση, να βλέπουν τους κύκλους της αλλά και την αγριότητά της, να συμμετέχουν σ’ αυτήν σαν μέρη μιας τροφικής αλληλουχίας. Να σκοτώνουν τα ίδια άγρια ζώα αλλά και να λυπούνται που αναγκάζεται ο πατέρας να σκοτώσει το σακάτικο πουλάρι. Κι οι δυο διηγηματογράφοι παρουσιάζουν την ύπαιθρο, άλλου τύπου η αμερικάνικη γη κι άλλου η βορειοελλαδική, αλλά κι οι δυο δεμένες με την πανίδα και τη χλωρίδα μέσα στην ατελείωτη κυκλικότητα της ζωής.

Μα πριν απ’ όλα αυτά, κι οι δυο σκιαγραφούν το τοπίο, τους ανθρώπους μέσα σ’ αυτό και τη διαλεκτική τους σχέση με μια γραφή που είναι ζωγραφική και ζεστή, απλή στις γραμμές της αλλά συνάμα τόσο ακριβής. Έτσι, δεν ξέρω αν διάβασα τον Stegner με τα γυαλιά του Παλαβού ή τον αντίθετο.

Πάπισσα Ιωάννα