“Η ντάμα πίκα” του Αλεξάντρ Πούσκιν

Παιχνίδια με τα χαρτιά, με την τύχη, με το ύφος του κειμένου, παιχνίδια πάνω απ’ όλα με τη ζωή (και τον θάνατο) που εκδικείται τους καταχθόνιους και τους καιροσκόπους.

 

Ρωσσοτσίνο (στιγμιαίος καφές με βότκα): Алексaндр Сергeевич Пyшкин “Пиковая дама” 1833 Αλεξάντρ Πούσκιν “Η ντάμα πίκα” μετφ. Ν. Δημητρίου εκδόσεις Πατάκη 2014

 

          Μια μικρή νουβέλα μόλις εβδομήντα σελίδων μας μεταφέρει στον 19^ο αιώνα και από εκεί πιο πίσω στη δεκαετία του 1770 και στη ρωσική κοινωνία, που προσπαθεί να εκδυτικιστεί και έτσι να εκσυγχρονιστεί. Το πάθος για τα χαρτιά βρίσκεται στο κέντρο του κειμένου, καθώς προκαλεί αναταραχές σε ένα τρίγωνο που αποτελείται από τον Έρμαν, την κόμισσα Άννα Φεδόντοβνα και την κυρία της αυλής Ελισάβετ Ιβάνοβνα.

          Η ιστορία έχει ως εξής: ο Έρμαν, αξιωματικός του ρωσικού στρατού, μαθαίνει από τον εγγονό της Άννας Φεδόντοβνα ότι αυτή, όταν ήταν νέα, έμαθε ένα κόλπο με τρία νικηφόρα χαρτιά και κέρδισε ένα μεγάλο ποσό, και προσπαθεί να βρει τρόπο να την πλησιάσει. Κάνει τα γλυκά μάτια λοιπόν στην Ελισάβετ Ιβάνοβνα κι αυτή τον προσκαλεί μια νύχτα στα ιδιαίτερα διαμερίσματα του μεγάρου. Εκεί μιλάει ανοιχτά για τους σκοπούς-του στην υπέργηρη οικοδέσποινα, με αποτέλεσμα αυτή να πεθάνει από συγκοπή, κι έπειτα εξομολογείται τον πραγματικό λόγο της εκεί παρουσίας-του στην Ελισάβετ. Ο Έρμαν μετά την κηδεία βλέπει τη νύχτα το φάντασμα της γριάς να έρχεται και να του αποκαλύπτει το 3, το 7 και τον Άσο, τα οποία παίζει με την ίδια σειρά αλλά στο τέλος αντί για Άσο εμφανίζεται η Ντάμα Πίκα… και ο Έρμαν χάνει όλα του τα λεφτά.

          Αυτό που κλείνει το μάτι στον αναγνώστη κι αυτός

"Οι χαρτοπαίχτες"
του Σεζάν

χαμογελά δεν είναι το πρόσωπο του Έρμαν, ο οποίος είναι τυχοδιώκτης, ιδιοτελής, πονηρός, αρριβίστας… Δεν είναι ο ρομαντισμός που θυμίζει σκόπιμα Γκαίτε και διαμορφώνει ατμόσφαιρα. Είναι το μεταφυσικό που μπαίνει στο σκηνικό και παίζει παιχνίδια στον ατυχή πρωταγωνιστή: όπως αυτός προκάλεσε με το θράσος-του τον θάνατο της γριάς Άννα Φεδόντοβνα κι έπειτα εμπιστεύθηκε την τύχη-του (κυριολεκτικά!) στο πονηρό φάντασμά-της, έτσι κι αυτό του έπαιξε ένα παιχνίδι, αφού με μαγικό τρόπο άλλαξε τα φύλλα.

          Όλο το κείμενο που διαβάζεται σε μια-μιάμιση ώρα μειδιά και σαν σκανδαλιά δημιουργεί παραμυθιακές συνθήκες και ελαφρά γέλια. Δείτε ένα κομμάτι διφορούμενο και παιγνιώδες:

          Μιλά ο ιερέας στην εξόδιο ακολουθία και λέει: “Ο άγγελος του θανάτου την εφήρπαξε κατεχομένην υπό της παρηγορίας των ευσεβών αυτής διαλογισμών και της προσδοκίας του νυμφίου του ερχομένου εν τω μέσω της νυκτός”. Αν κανείς αποσυνδέσει τα λόγια αυτά από τα χριστιανικά-τους συμφραζόμενα, θα υπομειδιάσει, αφού ο “άγγελος του θανάτου” και “ο νυμφίος ο ερχόμενος εν τω μέσω της νυκτός” ήταν ο φιλόδοξος Έρμαν που, έστω και άθελά-του, της “αφήρπαξε” τη ζωή μέσα στο σκοτάδι του δωματίου-της.

Έτσι, δεν μπορώ παρά να πω ότι ένα έργο, γραμμένο σε έναν τόσο παρωχημένο χρόνο, σε μια ρομαντική εποχή, που πολύ λίγα κοινά έχει με τη δική-μας, χάρη στην ευτράπελη και σκανδαλιάρικη διάθεσή-του έρχεται ως εμάς φρέσκο και επίκαιρο. 

[Η βιβλιοπαρουσίαση δημοσιεύτηκε στο In2life στις 25/11/2014 και εδώ κοσμείται με φωτογραφίες που αντλήθηκαν από: el.wikipedia.org (οι δύο πρώτες) και baronvonblitz.tumblr.com (η τελευταία)]

Πατριάρχης Φώτιος