“Ο άγιος Ηρακλής” του Θοδωρή Καλλιφατίδη

Πώς απηχείται σήμερα η μορφή του Ηρακλή; Μα ως του χειροδύναμου ήρωα που έκανε 12 άθλους και έσωσε τον τότε κόσμο από τέρατα και δυνάστες. Άρα, αν μεταπηδήσει στο μυθιστόρημα, ποιο νέο νόημα μπορεί να αποκτήσει και ποιο να εκπέμψει;

Ελληνικός μέτριος:

Θοδωρής Καλλιφατίδης
“Ο άγιος Ηρακλής”
εκδόσεις Γαβριηλίδη
2011

            Αν ήμουν Σουηδός αναγνώστης [ο συγγραφέας μένει μόνιμα στη χώρα της Σκανδιναβίας], θα μπορούσα να δω με διπλό ενδιαφέρον το μυθιστόρημα του Καλλιφατίδη: αφενός ως δίοδο στην πάντα επίκαιρη ελληνική μυθολογία και αφετέρου ως ενδιαφέρουσα αφήγηση που φέρνει σε κάτι σαν παραμυθιακή βιογραφία.

            Ως Έλληνα, όμως, η μυθολογία αυτή καθεαυτή δεν μου λέει τίποτα, αφού την ξέρω παιδιόθεν σαν παραμύθι, σαν θρύλο, σαν διακειμενικό υπόστρωμα όλων των αναγνωσμάτων-μου. Επομένως, όταν είδα την υπογραφή του φιλοσόφου πεζογράφου σε ένα έργο με πρωταγωνιστή τον Ηρακλή, θέλησα να δω πώς τον μετατρέπει από μυθολογικό ήρωα σε μυθιστορηματικό χαρακτήρα και τι είδους φιλοσοφικές, υπαρξιακές, συνειδησιακές, αναστοχαστικές πλευρές έβαλε στο μυθικό πλαίσιο.

Francois Boucher
"Hercules and Omphale"

            Ο Ηρακλής παρουσιάζεται με δύο αλληλένδετα πρόσωπα. Από τη μία, η αγνή ψυχή, η αγαθή διάθεση, η άβγαλτη και απονήρευτη εν πολλοίς ιδιοσυγκρασία και η ηρωική αλληλεγγύη, κι από την άλλη, η θηριώδης δύναμη που μετατρέπεται ανεξέλεγκτα σε ατίθαση βία, που γίνεται άλογος θυμός και ξεσπά σε φονικές εκτελέσεις ακόμα και των ανήλικων παιδιών-του. Ο Καλλιφατίδης παρακολουθεί τους αρχαίους μύθους, συνδέει τους ηράκλειους άθλους με άλλες στιγμές της μυθολογίας και άλλους ήρωες της προϊστορικής Ελλάδας, στην προσπάθειά-του να βιογραφήσει τον Ηρακλή και να τον μετατρέψει σε κεντρική φιγούρα ενός απλού και επαρκούς στην ατμόσφαιρα μυθιστορήματος. Η αφήγηση κυλάει σαν παραμύθι, ο αναγνώστης δεν προσκόπτει πουθενά, διαβάζει και ταξιδεύει, μαθαίνει και φαντάζεται, μπαίνει στον μύθο και ξεχνά το μυθιστόρημα.

            Το ερώτημα παραμένει: κερδίσαμε μια μυθιστορηματική εκδοχή του Ηρακλή και είδαμε την “άγια” πλευρά-του; μπήκαμε από την πόρτα του μύθου αλλά βγήκαμε από την έξοδο της λογοτεχνίας; απέκτησε η μυθική εξιστόρηση επίκαιρα χαρακτηριστικά; είδαμε τον πρωταγωνιστή ως τραγική φιγούρα ή ως διαχρονική εικόνα του παλαίοντος ανθρώπου με τον εαυτό-του;   Ακόμα κι όταν το τελείωσα, δεν είχα καταλάβει. Κάθισα μπροστά στο τζάκι και ξαναδιάβασα τη μυθολογία, έστω και στην καλλιφατίδεια εκδοχή-της, ή έπρεπε να είχα καταλάβει το βαθύτερο μυθιστορηματικό, άρα και ανανεούμενο, περιεχόμενο ενός αναβαπτισμένου Ηρακλή;

            Τελικά, είναι ο Ηρακλής το πρότυπο του ανθρώπου που όλοι τον θαύμαζαν αλλά κανένας δεν τον αγαπούσε; Είναι ο μακρινός απόηχος των ανθρώπων με τη μεγάλη δύναμη, όχι κατ’ ανάγκη μυϊκή, αλλά οικονομική, πολιτική κ.ο.κ. που ζουν στην αίγλη-τους αλλά εντέλει περνάνε και δεν ακουμπάνε την ανθρώπινη ψυχή; Εκεί κάπου προσπάθησαν να τον δουν οι κριτικοί αλλά δεν ξέρω αν τελικά μπόρεσε ο μυθικός ηρωισμός να σπάσει το κρυστάλλινο κουβούκλιο του μύθου και να μπει δυναμικά στη σημερινή “τσιμεντένια” πραγματικότητα.

            Θα περίμενα να επενδύσει τον μύθο με πιο πολλή φιλοσοφία κι είδα μόνο δυο τρεις σκέψεις στον διάλογο μεταξύ Ηρακλή και Ανταίου όπως και σ’ αυτόν με τον Προμηθέα. Φιλοσοφική διάθεση είδα και στην κάθοδο στον Κάτω Κόσμο, αλλά ήταν ήδη αργά, αφού από την αρχή δεν φρόντισε ο Καλλιφατίδης να στρώσει φιλοσοφικά χαλιά πάνω στα οποία θα κυλούσε την ιστορία, δεν μερίμνησε να ξαναχύσει τον μύθο σε φιλοσοφικά καλούπια και να προβληματίζει από την αρχή μέχρι τέλους τον αναγνώστη-του.

Πατριάρχης Φώτιος