Saturday, January 14, 2012

“Ο κώδικας του αυτοκράτορα” του Νίκου Κυριαζή

Κρυμμένα μυστικά που διατρέχουν την ιστορία ως τις μέρες-μας και μοναχοί-ντετέκτιβ που επιχειρούν να τα αποκρυπτογραφήσουν με μηνύματα-κλειδιά που ξεκλειδώνουν πύλες και οδηγούν στον θησαυρό.



Βυζαντινός καφές με καϊμάκι:
Νίκος Κυριαζής
“Ο κώδικας του αυτοκράτορα”
εκδόσεις Καστανιώτη
2011

            Υπάρχουν είδη κειμένων τα οποία προσελκύουν το ευρύ κοινό όταν το τελευταίο θέλει να ξεκουραστεί και να διαβάσει κάτι ελαφρό, ενδιαφέρον και ταξιδιάρικο. Αν δεν μιλήσει κανείς για έργα επιστημονικής φαντασίας, λογοτεχνία του φανταστικού ή ερωτικά ευπώλητα, τότε μεγάλο ποσοστό της βιβλιοπαραγωγής που απευθύνεται στους αναγνώστες που περιέγραψα παραπάνω καταφεύγει είτε στο ιστορικό μυθιστόρημα ή στο μυθιστόρημα μυστηρίου. Το πρώτο θέτει ένα γρίφο, ενώ το δεύτερο αναπλάθει μια εποχή για να την ζωντανέψει στα μάτια του αναγνώστη. Ο Κυριαζής επιχειρεί ένα αμάλγαμα των δύο (ιστορίας και σασπένς), αφού το παρόν της αφήγησης κρύβει ένα μυστήριο που ανάγεται στον 14ο αιώνα και η σύγχρονη κοινωνία τέμνεται με τη βυζαντινή.
             Ο συντηρητής Χατζησάββας ανακαλύπτει πίσω από μια κλεμμένη εικόνα που του έφεραν για συντήρηση και μεταπώληση μια άλλη, παλιότερη, και στην πλάτη της το μήνυμα του παρελθόντος που αποτελεί και το πρώτο βήμα στην ανακάλυψη του ιερού ποτηρίου της Θείας Μετάληψης, της λόγχης με την οποία λόγχισαν τον Χριστό και το στέμμα του Βασίλειου του Βουλγαροκτόνου. Η πορεία της ανακάλυψης τον φέρνει στο Άγιο Όρος κι από εκεί σε διάφορα μνημεία του βυζαντινού πολιτισμού, ενώ δεν λείπουν φυσικά οι ανταγωνιστές, οι πλούσιοι και ισχυροί, οι συλλέκτες και οι ντετέκτιβ που δουλεύουν γι’ αυτούς, η εκκλησία και οι άνθρωποί της, οι Καθολικοί που επιθυμούν κι αυτοί κομμάτι της δόξας. Δεν λείπει η γυναικεία παρουσία που μπλέκει σε πειρασμό (και σε πτώση) τον μοναχό!
            Όπως καταλάβατε, πρόκειται για ένα έργο τύπου “Κώδικας Ντα Βίντσι”, στο οποίο συνδυάζεται η τέχνη και η έρευνα, η εκκλησία και τα κρυμμένα μυστικά-της, το παρελθόν και οι απόκρυφές-του πλευρές που εγκυμονούν μεγάλα ζητήματα της χριστιανοσύνης. Όπως καταλάβατε ο συγγραφέας εξ-ελληνίζει τις προσπάθειες για την ανακάλυψη του ιερού Γκράαλ ή άλλων ανάλογων ντοκουμέντων που συνυφαίνονται με τον Χριστιανισμό και την απόκρυφή-του ιστορία. Ο αναγνώστης αμείβεται αν επιδιώκει μια εύπεπτη αφήγηση, μπόλικο μυστήριο, ιστορικά στιγμιότυπα και ποικίλες περιπέτειες και ανατροπές.
Αλλά μόνο αυτό φτάνει;
Έχω ξαναπεί πως το ιστορικό μυθιστόρημα στην κλασική-του μορφή, ως υποκατάστατη αφήγηση της ιστορίας, έχει πεθάνει. Το μυστήριο από την άλλη, α λα Ντα Μπράουν, μυρίζει ευκολία και συνταγές, αφού το πιο δύσκολο αποδεικνύεται τα στήσιμο μιας γερής πλοκής: ο δημιουργός τελειώνει ικανοποιημένος το γράψιμο όταν κατάφερε να συνθέσει τα επιμέρους στοιχεία και να ολοκληρώσει την αλυσίδα των στοιχείων με μαεστρία ώστε να φτάσει ομαλά στο τέλος. Το όλο εγχείρημα δηλαδή εξαντλείται σε μια τεχνοκρατική επίτευξη συνεκτικότητας, σε μια λογοκρατική εξύφανση της πλοκής, σε μια επιμονή στο στόρι. Τίποτα όμως απ’ αυτά δεν είναι λογοτεχνία με τη σύγχρονη ματιά, αλλά μια παλιομοδίτικη, λαϊκής κατανάλωσης, συνταγή. Ούτε ιστορικό μυθιστόρημα σημαίνει απλώς γνώση, κατανόηση της ιστορίας με την έννοια της προσέγγισης των δεδομένων του παρελθόντος.
Πατριάρχης Φώτιος

7 comments:

NYT Review of books said...

Συμφωνώ απόλυτα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

NYT,
θα ήθελα να ακούσω τι ακριβώς σε βρίσκει σύμφωνο και πώς τελικά μια ιδέα μπορεί να γίνει λογοτεχνικό έργο. Και εν τέλει πότε κάποιος περνά την κρίσιμη γραμμή ανάμεσα σε ένα μυστηριώδες και γεμάτο ανατροπές έργο και στην "πραγματική" λογοτεχνία που εκλογοτεχνίζει το εύκολο, το χρονικά ανοίκειο και το αινιγματικό.
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of books said...

Πατριάρχη,συμφωνώ με την άποψή σου, όχι για το βιβλίο -που δεν το έχω διαβάσει- αλλά για ό,τι συχνά ορίζεται ως ιστορικό μυθιστόρημα και τις αδυναμίες του.
Κατά τα άλλα, τεράστιο το θέμα, πιστεύω όμως ότι βασική αρχή στην πεζογραφία είναι το να μιλάει κανείς "γι' αυτά που ξέρει", με την βαθύτερη και υπαρξιακή έννοια κι όχι με την εγκυκλοπαιδική ή τη στενά βιωματική. Το υλικό που θα χρησιμοποιήσει για το σκοπό αυτόν είναι, κατά τη γνώμη μου, αδιάφορο. Μπορεί να είναι αυτοβιογραφικό, μπορεί να αντλείται από ιστορικά γεγονότα, από ρεπορτάζ, από οτιδήποτε. Το ζητούμενο είναι να μετουσιωθεί αυτή η "γνώση" σε ένα έργο που θα αφορά και άλλους ανθρώπους -αν μάλιστα έχει μεγάλη εμβέλεια και διαχρονικότητα, τότε μιλάμε για σημαντικό έργο.
Με την έννοια αυτήν, και για τη δυναστεία των Μινγκ να γράψει κανείς, πάλι γι' αυτά που ξέρει θα μιλήσει, αν πρόκειται για λογοτεχνία και όχι για εύπεπτη παράδοση μαθημάτων ιστορίας.
Παράδειγμα και υπόδειγμα, κατά την άποψη μου, ιστορικού μυθιστορήματος με τεράστια υπαρξιακή και διαχρονική αξία είναι το "Αδριανού Απομνημονεύματα" της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ. Το θέμα του δεν είναι η ζωή του Αδριανού (αυτή μπορεί να τη διαβάσει κανείς σε κάποια εγκυκλοπαίδεια), αλλά η φθορά και η θνητότητα, ως ανθρώπινη κατάσταση.
Ελλειπτική η απάντηση μου και εκ των ενόντων (σχόλιο είναι), όμως προσπάθησα να περιγράψω τι εννοώ.

Pellegrina said...

εγω θα ελεγα γι αυτα που "ονειρεύεται" (με την πλατιά σημασία), βασει αυτών που "ξέρει"

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αν και κάποιος θα διαφωνούσε για το αν το βιβλίο της Γιουρσενάρ είναι ιστορικό μυθιστόρημα, φυσικά αυτή η πραγμάτευση που αναφέρεις και η εφαρμογή μιας επανανάγνωσης της ιστορίας είναι αυτό που θα διαφοροποιήσει το ιστοριογράφημα από το λογοτέχνημα.

Το γενικεύω λίγο:
Ίσως με ανάλογα κριτήρια, ξεχωρίζει ένα (έστω καλογραμμένο) ευπώλητο, που διαβάζεται από το ευρύ κοινό, από ένα έργο απαιτήσεων που δεν ξαναβάζει στο χαρτί τα συμβάντα αλλά τα κάνει γεγονότα προς περίσκεψη και συναίσθηση.
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of books said...

Ναι, το ίδιο περίπου λέμε.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μα γι' αυτό το έγραψα.
Πατριάρχης Φώτιος