Τα βιβλία-του έχουν τα τελευταία 20 χρόνια κυκλοφορήσει στα ελληνικά και έχουν χτίσει σταδιακά τη φήμη-του. Οι μεταφράσεις γενικά έργων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της ευρωπαϊκής και διεθνούς λογοτεχνικής παραγωγής βοηθούν ιδιαίτερα στην προσπάθεια του ελληνικού κοινού να διαμορφώσει το αναγνωστικό-του γούστο. Αυτή η μετακένωση μάς φέρνει πιο κοντά σε αυτό που θεωρείται στην Αγγλία ως τρέχουσα λογοτεχνία και επίπεδο γραφής.
English coffee with gin:
Jonathan Coe
“The Terrible Privacy of Maxwell Sim”
2010
Τζόναθαν Κόου
“Ο ιδιωτικός βίος του Μάξουελ Σιμ”
μετ. Μ. Ζαχαριάδου
εκδόσεις Πόλις
2010
Το βιβλίο είναι στην ουσία ένα μυθιστόρημα δρόμου (road novel). Κι όποτε συναντάμε τέτοιο έργο είναι συνδυασμένο με την αναζήτηση ταυτότητας. Ως εδώ είναι λογικό αν και πολυφορεμένο. Ο Μάξουελ Σιμ είναι έρημος, καταθλιπτικός, εγκαταλελειμμένος από τη γυναίκα-του που πήρε μαζί-της και τη μικρή-τους κόρη, χωρίς δουλειά, με έναν μποέμ πατέρα, με τον οποίο δεν έχουν αρμονικές σχέσεις κ.ο.κ. Μία σκηνή σε ένα εστιατόριο μιας Κινέζας με τη μικρή-της κόρη μένει χαραγμένη στον νου του και θα ήθελε να τη γνωρίσει, αλλά… Όταν πιάνει δουλειά σε εταιρεία οδοντοβουρτσών, αναλαμβάνει να πάει στη βόρεια Βρετανία, στα νησιά Σέτλαντ για να προωθήσει το προϊόν, καταγράφοντας την πορεία-του ώστε να αξιοποιηθεί σε διαφημιστικό σποτ.
Το μυθιστόρημα είναι η αφήγηση αυτής της πορείας, η συνάντηση με φίλους, γονείς φίλων, την πρώην γυναίκα-του και το παιδί-του και κυρίως η παρέα του με την Έμα, την ηλεκτρονική πλοηγό του αυτοκινήτου-του, που δεν γκρινιάζει, δεν φλυαρεί και δεν θυμώνει… Πάνω σ’ αυτήν την πορεία χτίζεται η βασική γραμμή της αφήγησης, απ’ όπου με διακλαδώσεις ακούγονται συμβάντα από τη ζωή-του στο παρελθόν, η οπτική γωνία της γυναίκας-του γι’ αυτόν, η ζωή του πατέρα-του και σαν αναλογικό πρότυπο η απόπειρα του Ντόναλντ Κρόουχερστ να κάνει τον γύρο του κόσμου με πλεούμενο, πράγμα που ο επίδοξος θαλασσοπόρος δεν κατάφερε και γι’ αυτό έγραψε μυθοπλαστικά την πορεία που δεν έκανε. Δυστυχώς όμως έγινε αντιληπτός… Το ίδιο τελικά θα επιχειρήσει να κάνει και ο Μάξουελ Σιμ, αλλά η εταιρεία χρεοκόπησε και όλα έληξαν άδοξα.
Το τελευταίο θέμα είναι εν μέρει και μια αυτοαναφορική επισήμανση για τον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία χτίζει τους πλαστούς-της κόσμους. Όπως ο Κρόουχερστ επινόησε όσα δεν έζησε, έτσι και ο συγγραφέας επιχειρεί να οικοδομήσει ένα δικό-του σύμπαν, συνήθως αληθοφανές, το οποίο να παρουσιάσει ως πραγματικό. Πάνω σ' αυτή τη σύμβαση και ο αναγνώστης δοκιμάζει να εισέλθει σ' αυτόν τον κόσμο και -πέρα απ' όλα τ' άλλα- να ελέγξει έστω και υποσυνείδητα την ανθεκτικότητά-του.
Το βασικό θέμα του μυθιστορήματος ωστόσο δεν είναι η πορεία προς το Σέτλαντ αλλά ο επαναπροσδιορισμός της προσωπικής ζωής του πρωταγωνιστή, που αναζητά την επαφή, ψάχνει απεγνωσμένα ένα πατέρα, ζηλεύει την οικογενειακή ευτυχία και συνάμα επιδιώκει μια οικογενειακή φωλιά (και γι’ αυτό προσεγγίζει την Κινέζα που είδε στο εστιατόριο). Το τέλος δεν εκτοξεύει το κείμενο, ούτε δίνει απαντήσεις και σωτήριες καταλήξεις. Πιο πολύ παρακολουθούμε μια ιδιωτική ζωή που θα ήθελε να είναι πιο στενά συνδεδεμένη με τους άλλους: δείτε λ.χ. την παράφρονα προσπάθεια να αντικαταστήσει τον Άλλο που του λείπει με την πλοηγό-του στην οποία μιλάει επανειλημμένα και εν μέρει παραισθησιακά.
Η προσπάθεια για αυτογνωσία συνδυασμένη με την πολυδαίδαλη πορεία του Σιμ, η έξοδος από τη μοναχικότητα και η συνάντηση με πολλούς, η ύπαρξη πολλών φίλων στο facebook αλλά σχεδόν κανενός στην πραγματική ζωή κάνουν το βιβλίο μια μικρή περιπλάνηση, χωρίς να περιμένει κανείς σώνει και καλά ένα εκκωφαντικό τέλος.
Αφού είχα γράψει την αναφορά-μου, έψαξα να βρω τι έχει γραφτεί για το βιβλίο και να βρω μια βαθύτερη ερμηνεία. Μου άρεσε πιο πολύ η παρουσίαση της Σταυρούλας Παπασπύρου στην “Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία” με τίτλο «Πορτρέτο ενός μοναχικού» (24.10.2010: http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=24/10/2010&id=215927). Δείτε επίσης και το άρθρο του Jeremy Paxman στον “The Observer”, Sunday 9 May 2010 (http://www.guardian.co.uk/books/2010/may/09/privacy-maxwell-sim-jonathan-coe). Η μοναχικότητα και ο μέσος όρος ενός καθημερινού ανθρώπου μπορούν να λειτουργήσουν εντέλει ως έναυσμα για να πλαστεί η ανάγκη του καθενός να ξαναβρεί τον εαυτό-του μέσα από τους άλλους.
Πατριάρχης Φώτιος
16 comments:
Τον Κόου τον ακούω τον τελευταίο καιρό διαρκώς και επιμόνως,τόσο που από τη μία εκνευρίζομαι(!) κι από την άλλη αισθάνομαι έντονη περιέργεια να τον γνωρίσω! Απ'όσο ξέρω,καλύτερό του θεωρείται μάλλον το "Τι ωραίο πλιάτσικο!",αλλά για κάποιον λόγο ένας νευρωσικός τύπος που δουλεύει σε εταιρεία οδοντοβουρτσών με ελκύει περισσότερο από μια κοινωνικοπολιτική τοιχογραφία της θατσερικής Βρετανίας.Φοβάμαι ωστόσο μήπως το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μεν αρκετά καλό,αλλά δεν είναι αρκετά Κόου.Όποιος έχει ασχοληθεί με αυτόν τον συγγραφέα,ας με διαφωτίσει.Επίσης,Φώτιε,θα ήθελα ένα σχόλιο για την ελληνική απόδοση του τίτλου...
ΥΓ: Το εξώφυλλο είναι τέλειο!!
Johnny,
δεν ξέρω αν το βιβλίο είναι αρκετά Κόου, γιατί δεν έχω διαβάσει άλλο. (Νιώθω κι εγώ συχνά την ίδια απέχθεια για ένα έργο που πολυδιαφημίζεται και πολλές φορές δεν έχω αγοράσει ένα βιβλίο επειδή μπούχτισα με την υπερπροβολή-του).
Όσο για τη μετάφραση, η λέξη privacy δεν έχει αντίστοιχο στα ελληνικά. Ως εκ τούτου "ιδιωτικός βίος" είναι πολύ κοντά, ενώ ένα "ιδιωτικότητα" θα ήταν πολύ στημένο. Χάνεται όμως έτσι το terrible το οποίο μου ακούγεται ειρωνικό-οξύμωρο-κωμικό σε συνδυασμό με το privacy. Δεν έχω ικανές γνώκαι εμπειρίες μετάφρασης και πιο πολύ είπα δυο-τρεις σκέψεις πρόχειρες.
Αλλά εσύ κάτι έχεις κατά νου για αν ρωτάς.
Σ' ακούω
Πατριάρχης Φώτιος
Εγώ θα προτιμούσα την "ιδιωτικότητα", πάντως και κάπως έτσι θα περίμενα να μεταφραστεί.
Το βιβλίο είναι αρκετά Κοού, όπως είναι και αρκετά καλό. Όμως τα άλλα του είναι εκπληκτικά.
Δεν έχω κατά νου κάτι διαφορετικό απ'αυτά που γράφεις,απλώς δεν μπορώ να συνηθίσω αυτή την αυθαιρεσία στην μετάφραση ξένων τίτλων κι έτσι κάθε φορά εκπλήσσομαι εκ νέου.Όπως η Κατερίνα,κι εγώ θα προτιμούσα τη λέξη "ιδιωτικότητα",αλλά επειδή ίσως πράγματι ακούγεται ανοίκεια,κατανοώ(δίχως να επικροτώ) την μεταλλαγή της σε "ιδιωτικός βίος".Αυτό όμως που με ενοχλεί έντονα είναι ακριβώς η παράληψη του "terrible" που επεσήμανες,την οποία βρίσκω εντελώς αδικαιολόγητη.Στο κάτω κάτω εδώ δεν έχουμε και έναν τίτλο ιδιαίτερα δυσμετάφραστο όπως π.χ. το "Intimacy" του Κιουρέισι(του οποίου το ελληνικό "οικείες απιστίες" μου χάλασε εντούτοις το στομάχι).Αλλά ως πότε ο κάθε μεταφραστής ή εκδότης θα μας πασάρει κατά το δοκούν τίτλους παραλλαγμένους ή και κακοποιημένους;
Μα όπως η μετάφραση, φαντάζομαι, προσαρμόζει όλο το κείμενο στα ελληνικά δεδομένα, έτσι θα κάνει με τον τίτλο. Μάλλον θέλεις να πεις ότι δεν πρέπει να αλλάζουν τους τίτλους, παρά μόνο αν συντρέχει ιδιαίτερος λόγος, κυρίως γιατί (κατά τη γνώμη-μου) πρέπει ο αναγνώστης να μπορεί να βρει τον πρωτότυπο τίτλο, αν θέλει να προσεγγίσει το έργο-αφετηρία, και να μην σπαζοκεφαλιάζει τι αντιστοιχεί σε τι.
Η παράληψη λέξης κατά τη γνώμη μου δεν είναι μικρό ατόπημα.Κι εδώ δε μιλάμε για έναν σύνδεσμο ή μια πρόθεση,αλλά για ένα ισχυρό επίθετο και μάλιστα ένα επίθετο στον τίτλο.Τίτλος πιστά έως σχολαστικά μεταφρασμένος λοιπόν,όχι ως διευκολυντικός δίαυλος προς τον πρωτότυπο τίτλο,αλλά ως πράξη σεβασμού στην επιλογή του συγγραφέα που οπωσδήποτε καταλήγει άκρως προσεχτικά στις λέξεις που θα συνθέσουν το "όνομα" με το οποίο το έργο του θα φτάσει στον αναγνώστη.Κατά τα λοιπά,συμφωνώ πως μια καλή μετάφραση δεν μπορεί παρά να είναι "ασεβής"...Αλλά όταν ο Κόου βάζει terrible στον τίτλο,κάνε έναν κόπο και κράτα το,αγαπητέ εκδότη.
Για την μετάφραση του τίτλου υπάρχει ένα προβληματάκι, ως συνήθως, που δεν λύνεται εύκολα.
Το βιβλίο μου φάνηκε καλό αλλά πολύ μακριά από το αριστούργημα του Κόου, "Το σπίτι του ύπνου". Ίσως να ακούγομαι υπερβολικός με τον χαρακτηρισμό αλλά δεν βρίσκω άλλη λέξη...
'Η τρομερή ιδιωτική ζωή" θα μου άρεσε. ("η ιδιωτική μου ζωή' λεμε, δεν λέμε "ο ιδιωτικός μου βίος!)
Εχω διαβάσει το "Σαν τη βροχή πριν πέσει", από ό,τι θυμάμαι κάτι ανάλογο με αυτο εδω: με αφορμή το θάνατο μιας γυναίκας και με όχημα φωτογραφίες οικογενειακές, ανασύσταση των σχέσεων αναμεσα στα μελη μιας οικογένειας. Καλό: αληθινό, με ωραία, ρέουσα δομή. Δεν εχω διαβασει κατι άλλο.
Το καλό είναι με όλα όσα συζητάμε ότι το βιβλίο θεωρήθηκε μεν καλό αλλά όσοι έχουν διαβάσει περισσότερο Κόου πρότειναν ως καλύτερα,ο μεν Johnny το "Τι ωραίο πλιάτσικο!", ο δε Παρασκευάς το "Το σπίτι του ύπνου".
Κρατώ τις προτάσεις-τους
Πατριάρχης Φώτιος
Αγαπητέ Φώτιε,τη δική μου "πρόταση" άφησέ την κατά μέρος,μια που δεν ήταν πρόταση.Απλώς ανέφερα το μυθιστόρημα του Κόου για το οποίο έχω ακούσει/διαβάσει τα θερμότερα λόγια.Επαναλαμβάνω ότι δεν έχω διαβάσει ούτε αράδα του Κόου.Αν όμως τελικά αγοράσω κάτι δικό του,μάλλον θα επιλέξω αυτό που παρουσίασες,ακριβώς γιατί θεωρείται καλό μεν,αλλά όχι από τα καλύτερά του,(οκ,κι επειδή μου "καρφώθηκε" ο οδοντοβουρτσάκιας!). Έχω κι εγώ τις αναγνωστικές διαστροφές μου,βλέπεις...
ΥΓ: το εξώφυλλο μόνο σε μένα άρεσε;
το εξώφυλλο είναι μάπα. ωραία είναι η φω΄το που εχει ανεβάσει στην αρχή ο Φώτιος.
Pellegrina,για έναν αδιευκρίνιστο λόγο ήμουν σίγουρος ότι δε θα σου αρέσει αυτό το εξώφυλλο!
ειδικά οι οδοντόβουρτσες, τι να σου πω..
Μετά το αλησμόνητο "δεν μπορώ να βάλω μια οδοντόβουρτσα σε ποίημα"(Πλαθ)τώρα το "δεν μπορώ να βάλω μια οδοντόβουρτσα σε εξώφυλλο"
:)
Καθυστερημένο σχόλιο (χρονική καθυστέρηση εννοώ): το "τι ωραίο πλιάτσικο" είναι εξαιρετικό αν και δεν μπορώ να έχω ως μέτρο σύγκρισης "το σπίτι του ύπνου" μια και δεν τόχω διαβάσει. Έτυχε να πάρω στη σειρά "το χαστούκι", τις "διορθώσεις" και τέλος το πλιάτσικο, δηλαδή τρία παράλληλα τρόπον τινά μυθιστορήματα για οικογενειακές ιστορίες που ξεδιπλώνονται στο χώρο και τα ιστορικά συμφραζόμενα (και τα δύο αυτά αναδεικνύονται σε καίριες συνιστώσες του έργου για να μην πω σε στόχο). Το πλιάτσικο είναι εύστοχο, διεισδυτικό, ενίοτε καταλυτικό. Αλήθεια, ποιος μπορεί να με βοηθήσει και να μου βρει κάτι ανάλογο στα ελληνικά;σύγχρονο όμως...(εννοώ μην μου θυμίσετε τους φρουρούς της αχαϊας). Θάχε ενδιαφέρον μια τέτοια συνανάγνωση.
Post a Comment