Λίγο πριν πεθάνει τον Ιούνιο του 2010 ο πορτογάλος συγγραφέας και νομπελίστας άφησε το τελευταίο-του έργο, κατάληξη μιας πολύ δημιουργικής ζωής. Και, παρόλο που ήταν άθεος, βλέπεις σε πολλά έργα την προσπάθειά-του να πλησιάσει τη θρησκεία, να τη μελετήσει σατιρικά ή παρωδιακά, να καταγγείλει τους υπηρέτες-της, να ανατρέψει τη λογική-της. Ακόμα και στο τελευταίο-του μυθιστόρημα, δεν παύει να διαβάζει την Παλαιά Διαθήκη για να στηρίξει την αθεΐα-του.
Cappuccino Brazil Santos:
Jose Saramago
“Cain”
2009
Ζοζέ Σαραμάγκου
“Κάιν”
μετ. Α. Ψύλλια
εκδ. Καστανιώτη
Έχω ξαναγράψει πόσο μαγεμένος έχω μείνει από άλλα έργα του Σαραμάγκου, πόσο πιστεύω ότι το Νόμπελ τού άξιζε αρκούντως και πόσο η γραφή-του σημάδεψε την αναγνωστική-μου σκέψη. Αλλά σ’ αυτό το κείμενό-του με απογοήτευσε, σαν να είδα μια γερασμένη πέννα που δεν μπορεί πλέον να αποδώσει τα ίδια με παλιά.
Η ιστορία παρακολουθεί τη γένεση του Αδάμ και της Εύας, την έξοδό-τους από τον Παράδεισο, τη γέννηση του Άβελ και του Κάιν και έπειτα τη γνωστή αδελφοκτονία. Ο Κάιν καταδικάζεται σε διαρκή περιπλάνηση σε έναν κόσμο που έχει και άλλους ανθρώπους, έχοντας ένα εμφανές σημάδι στο μέτωπο. Με συγγραφική άδεια ο Σαραμάγκου περιπλανά τον ήρωά-του σε διάφορα επεισόδια της Παλαιάς Διαθήκης, από τη θυσία του Αβραάμ ως την υπομονή του Ιώβ και από τον Ιησού του Ναυί ως τα Σόδομα και τη Γόμορρα.
Όλα δίνονται στο πλαίσιο της βιβλικής απεικόνισης, αλλά παντού κυριαρχεί η αμφισβήτηση, η κατηγορία του Θεού ως σκληρού, εκδικητικού αλλά όχι παντοδύναμου, άδικου, αιμοσταγούς, αφερέγγυου κ.ο.κ. Ο Κάιν αντίθετα φέρεται ανθρώπινα και εν μέρει ανθρωπιστικά, φορέας δηλαδή της νεώτερης αντίληψης περί σωστού και λανθασμένου, φορέας αξιών και πίστης στην ανθρώπινη ζωή. Παρεμβαίνει μάλιστα όπου μπορεί και σώζει ανθρώπους που θα χάνονταν άδικα. Είναι η επανάσταση του σύγχρονου ανθρώπου, του παιδιού του Διαφωτισμού που σκεπτικιστικά, αλλά και ορθολογικά καταφέρεται εναντίον του απηνούς θεού της Παλαιάς Διαθήκης. Κι όντως ο Θεός, όπως τον εξέφραζε ο προχριστιανικός εβραϊκός κόσμος, ήταν εκδικητικός και ωμός, ήθελε θυσίες και ανθρώπινες ζωές, δεν συγχωρούσε, αλλά αντίθετα χρησιμοποιούσε τους Ισραηλίτες σαν τον περιούσιο λαό-του, πιεσμένο όμως και συνεχώς δυναστευόμενο. Αυτός ο θεός πιο πολύ φανάτιζε παρά ειρήνευε και δεν ενέπνεε σεβασμό παρά φόβο.
Ο Σαραμάγκου γράφει ένα έργο με διαδοχικές σκηνές ανάμεσα στις οποίες μόνος συνδετικός δεσμός εμφανίζεται η παρουσία του Κάιν. Από εκεί και πέρα λείπει το σπινθηροβόλο ύφος-του, η εμμονή στη λεπτομέρεια που ενέχει τόση λεπτοδουλειά και τόση έμφαση στο μικρό, ώστε να επιτευχθεί πιο ολοκληρωμένα η σάτιρα. Ο αναγνώστης, ειδικά αυτός που έχει συνηθίσει τη γραφή-του και ξέρει πού είναι η δύναμή-της, βλέπει μια ρηχή σούπα, μια γρήγορη προσπάθεια να γραφεί η αποκαθήλωση της παλαιοδιαθηκικής νοοτροπίας, χωρίς ωστόσο να τηρείται ο σαραμάγκειος ρυθμός και η υφολογική επεξεργασία που να δίνει όσα ο πορτογάλος συγγραφέας μάς έχει αποδείξει ότι μπορούσε να κάνει.
Η μυθολογία της Παλαιάς Διαθήκης αποτελεί μία από τις μεγάλες δεξαμενές από τις οποίες έχουν εμπνευστεί συχνά καλλιτέχνες (ζωγράφοι, γλύπτες κ.ο.κ.) και συγγραφείς, γιατί μέσα σ’ αυτήν βρίσκουν αρχέτυπα και αλληγορικές δομές που μπορούν να γίνουν η βάση για περαιτέρω διαχρονικές συλλήψεις και μεταπλάσεις.
Πατριάρχης Φώτιος
11 comments:
Πολυ χρησιμες οι πληροφοριες, θα τον τιμησουμε με την πρωτη ευκαιρια.χαιρετισμους απο Βερολινο.
Φίλε από τη Γερμανία,
θα έλεγα να ασχοληθείς με άλλο βιβλίο του Σαραμάγκου. Υπάρχουν πολλά που έχεουν την ίδια ανατρεπτική διάθεση, ασχολούνται με τον Θεό αλλά είναι πιο υφολογικά δουλεμένα.
Πατριάρχης Φώτιος
Πράγματι ο αξιόλογος Ζοζέ με την άφθαστη ειλικρίνεια δεν κατάφερε να εξηγήσει τον μύθο και τον συμβολισμό της αρχικής σύγκρουσης. Χρειαζόταν μαρξιστική παιδεία την οποία όμως κατείχε έτσι είναι επιπλέον ανεξήγητο.
Γιώργο,
θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει τη Γένεση ψυχαναλυτικά (η ανταρσία του γιου στον πατέρα) ή κοινωνιοψυχολογικά (η "έμφυτη" επιθετικότητα του ανθρώπου που μπορεί να γίνει και αδελφοκτονία) ή γνωσιολογικά (η γνώση φέρνει τον άνθρωπο μπροστά στη συνειδητοποίηση της φθαρτότητάς-του, δηλαδή του θανάτου) κ.ο.κ...
"Μαρξιστικά" πώς; Δώσε-μας τα φώτα-σου.
Πατριάρχης Φώτιος
"Περί φωτίσεως" έγραψε ο Ζ. Σαραμάγκου εγώ δεν κατέχω αλλά υποθέτω πως πρόκειται μάλλον για μιά συμβολική σκεύη θεατρική, μία Μαρξιστική "πάλη των τάξεων" η οποία υποθέτω πως αποκτά ιδιότητες ψυχολογικές, Φροϋδική ή Γκουρτζιεφικής σχολής, με πνευματικά χαρακτηριστικά Βεμπεριανής Συστημικής ηθικής.
Πολυ ομορφη η προσεγγιση σου.Ομως ηθελα να το διαβασω και απ' ο,τι συμπεραινω δεν εγκρινεται.Κατα τη γνωμη μου τον πιο ξεχωριστο Κάιν εχει δημιουργησει ο Στάινμπεκ στο Ανατολικα της Εδεμ οπου και δειχνει τη μαχη του ανθρωπου εναντι στο "κακό" που ενυπαρχει σε ολους μας.
Υ.γ.αν υπαρχει δυνατοτητα ας γινει καποιο αφιερωμα στο χαρουκι μουρακαμι.Ευχαριστω
Γιώργο,
ωραία, αλλά πώς εφαρμόζεται όλο αυτό στον Κάιν;
Πατριάρχης Φώτιος
Μάρω,
ευχαριστώ για την παρατήρηση περί Στάινμπεκ.
Όσο για τον Μουρακάμι, είναι αλήθεια ότι δεν έχω διαβάσει τίποτα αν και έχω ακούσει πλείστα καλά.
Θα δούμε
Πατριάρχης Φώτιος
Θα τολμησω να προτεινω το αριστουργημα του Το κουρδιστο πουλι για μια μελλοντικη κριτικη.Καλη σου μερα Πατριαρχη.
Αγαπητέ Πατριάρχη Φώτιε
Θα συμφωνήσω μαζί σου ότι ο Κάιν δεν είναι και το αριστούργημα της γραφίδας του Σαραμάγκου. Εχει όμως ασχοληθεί πλατειά και ανατρεπτικά με τον σκληρό Θεό της Π.Δ, οπότε νομίζω ότι και ο ίδιος πλέον θα ήθελε -διαισθανόμενος το τέλος της ζωής του που πηλσίαζε - να μας δώσει ένα ανάλαφρο έργο με το ιδιαίτερα προσφιλές γι΄αυτόν θέμα, στο οποίο θα ενυπήρχαν τόσο η σάτιρα, όσο και ο προβληματισμός. Ας το δούμε έτσι λοιπόν και ας μη μπλέξουμε μαρξιστικές παιδείες ή πάλη των τάξεων κλπ. Ο Σαραμάγκου με λίγα απλά λόγια (εξού και το μικρό μέγεθος του μυθιστορήματος) μάλλον μας άφησε πριν φύγει ένα απλό μήνυμα: Ο κόσμος ίσως να ήταν καλύτερος αν δεν ειχε εφευρεθεί αυτός ο Θεός της Π.Δ. {το τελευταίο κεφάλαιο του κατακλυσμού νομίζω λέει πολλά}
Κατά τα λοιπά εγώ θα το πρότεινα στους φίλους μας,διαβάζεται με μια ανάσα.
Να ειστε όλοι καλά και να έχουμε μια Καλή Χρονιά με Υγεία
Σκορπιέ,
καταλαβαίνω τι λες, αλλά κάθε μήνυμα πρέπει να εκφέρεται και με την ανάλογη μορφή. Δε θα πω βέβαια ότι θα μετανιώσει όποιος διαβάσει τον Κάιν. Η γραφή του είναι όντως ανάλαφρη και καλό είναι να πάψουμε να βλέπουμε την Π.Δ. ως πρότυπο ζωής. Ο θεός της παραείναι εκδικητικός!
Πατριάρχης Φώτιος
Post a Comment