Βυζαντινός καφές με φουσκάλες: Μαριάννα Κορομηλά

Μαριάννα Κορομηλά
“Η Μαρία των Μογγόλων”
εκδόσεις Πατάκη
2008

Πολυσυζητημένο βιβλίο και αν δεν κάνω λάθος για κάποιο καιρό στη λίστα των ευπώλητων. Κείμενο που χαιρετίστηκε με ευμενή σχόλια από ειδικούς και από το κοινό, κείμενο που χωρίς να είναι λογοτεχνία διαβάζεται άνετα, διαβάζεται με ρυθμό και με απόλαυση τέτοια που δεν βρίσκει κανείς εύκολα σε αμιγώς λογοτεχνικά κείμενα.
Τι είναι το έργο αυτό; Είναι αυτοβιογραφία μιας ιστορικού που εξηγεί τη ζωή και το έργο της; Είναι δοκίμιο περί ιστορίας γραμμένο με τους όρους της αφήγησης και της καθημερινής κουβέντας; Είναι βιογραφία της Μαρίας, κόρης Βυζαντινού αυτοκράτορα που θυσιάστηκε στη διπλωματική σκακιέρα, καθώς αναγκάστηκε να παντρευτεί τον Μογγόλο Χάν; Είναι όλα αυτά και τίποτα μεμονωμένο, καθώς η Κορομηλά καταφέρνει να συνδυάσει χωρίς να νοθεύσει τα παραπάνω είδη.
Ο αναγνώστης μαγεύεται από τα καθαρά ελληνικά της· από τον εύρυθμο λόγο της που είναι καίριος και σαφής, που εξηγεί χωρίς να φορτώνει, που αφηγείται χωρίς να φλυαρεί. Ο αναγνώστης μαγεύεται από την ιστορική έρευνα που ξεδιπλώνεται σαν περιπέτεια δράσης και θεωρίας, από τα βιβλία και τις πηγές στην επιτόπια εξέταση και ξανά πίσω στα κιτάπια. Ο αναγνώστης θέλγεται από τη γεωγραφία εδαφών που διατηρούν ακόμα την εξωτική αίγλη της Μέσης Ανατολής. Ο αναγνώστης ξαναβλέπει το Βυζάντιο και το πλησιάζει με θέρμη σαν μια εποχή που κρατάει την ανθρωπιά των απλών ανθρώπων δίπλα στις μηχανορραφίες των επισήμων. Ο αναγνώστης πηγαινοέρχεται από τη Μαρία των Μογγόλων στη Μαριάννα Κορομηλά κι από το παρόν στο παρελθόν.
Διαβάζω όσα έχουν γραφεί γι’ αυτό το αριστούργημα της γραφής και της αφήγησης. Κριτικοί, δημοσιογράφοι και ιστολόγοι έσκυψαν πάνω του με θαλπωρή, αγάπησαν την ιστορία μέσα από την αφήγηση, ακόμα κι αν βρήκαν κενά και ατέλειες. Ερανίζομαι λίγα και καλά:
- Δημήτρης Χουλιαράκης (Το Βήμα, 30.3.2008) [http://www.tovima.gr/print_article.php?e=B&f=15322&m=S03&aa=1]: η Κορομηλά μεταφέρει τον αναγνώστη στα καραβάνια της Μέσης Ανατολής, συνδέει τη ζωή της με τη Μαρία και παρουσιάζει τη θυσία της Μαρίας Παλαιολογίνας με τη μυθική Ιφιγένεια.
- Κατερίνα Σχινά (Ελευθεροτυπία, 18.4.2008)
[http://www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=18/04/2008&id=86234016,93993248,5513696,13416288 ]:
“Διαβάζοντας το συναρπαστικό βιβλίο της Μαριάννας Κορομηλά, έλεγα και ξανάλεγα στον εαυτό μου: να πώς πρέπει να γράφεται η Ιστορία. Σαν μια αναστοχασμένη αναπαράσταση, όπου το αναπαριστών υποκείμενο εμπλέκεται επί ίσοις όροις με τα ιστορικά πρόσωπα στην πολυπλόκαμη σκηνογραφία· σαν μια αφήγηση, μια κατασκευή, που φέρει, εμφανή, τα σημάδια της αρμολόγησής της και επιδεικνύει, γυμνά και αφτιασίδωτα, τα υλικά της.”
“Η «Μαρία των Μογγόλων» της Μαριάννας Κορομηλά είναι πολλά πράγματα μαζί: πρώτα μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία, μια αναδρομή στα γιατί και τα πώς των εμμονών της, της αγάπης της για την ιστορία, τη γεωγραφία και την περιπλάνηση· ύστερα, ένας στοχασμός πάνω στο έργο του ιστορικού· τέλος, ένα όμορφο ιστορικό παραμύθι, η ιστορία της Μαρίας Κομνηνής Παλαιολογίνας Διπλοβατάτζινας,”
- Lifo [http://www.lifo.gr/content/x21/142.html?theme] (20.4.2008):
“Στο βιβλίο της, το πάθος της για τη μοσχαναθρεμμένη αρχοντοπούλα που δόθηκε πεσκέσι στους βαρβάρους φωτίζει ένα ακόμα ιστορικό έλλειμμα, τη συνήθεια των ανδρείων που γράφουν την ιστορία να αποσιωπούν, ως ανάξια λόγου, όσα έζησαν ή πρόσφεραν οι ανώνυμες, αθέατες και εξόριστες γυναίκες της Ιστορίας.”
- waxtablets/blogspot.com [http://waxtablets.blogspot.com/2008_04_01_archive.html] (29.4.2008):
Η Κορομηλά “απεικονίζει τις σκηνές από τη Βυζαντινή ιστορία σε ένα οικείο τοπίο του Πηλίου το οποίο καθιστά τοπίο μνήμης. Αυτό το κάνει συναρμόζοντας και φέρνοντας σε αντιστοιχία το χρόνο του βηματισμού της βγαίνοντας από το σπίτι αφ΄ ενός, και τον ιστορικό χρόνο με τον οποίο ρέουν τα γεγονότα αφ’ ετέρου.”
- Δημήτρης Αθηνάκης[http://athinakisdimitris.wordpress.com/2008/05/01] (1.5.2008):
“Η Κορομηλά, έχοντας ήδη δώσει δείγματα του λόγου της, του έντονου και πολλές φορές δογματικού της τρόπου απόδοσης γνώμης, παρουσιάζει εαυτόν ως ένα πρόσωπο που μάχεται καθημερινά με την αλήθεια του, που παλεύει, εκών άκων, με το πάθος, που τελικά δεν προσπαθεί να κατευνάσει, αλλά μάλλον να διατηρήσει άσβεστο και, ίσως, να προσπαθήσει να το κατατάξει στο απαθές παροντικό της περιβάλλον – ιστορικό, κοινωνικό ή άλλο.”
- Μάνος Κοντολέων [http://manoskontoleon2.blogspot.com/2008/05/blog-post_12.html] (12.5.2008):
“Στην ουσία επιχειρεί μια μείξη του παρελθόντος με το παρόν και αυτό το κάνει μέσα από ένα ιδιαιτέρως επιτυχημένο συγγραφικό εύρημα.Φέρνει στην επιφάνεια τόσο της ιστορικής έρευνας, όσο και της συναισθηματικής φόρτισης μια πριγκίπισσα του Βυζαντίου … Αφήγημα πλούσιο σε πληροφορίες, μεστό σε κριτικές επισημάνσεις, γραμμένο με την αμεσότητα μιας σχεδόν προφορικής ροής.Κι γι αυτό μπορεί να αγγίζει τον μέσο σημερινό αναγνώστη, που με έκπληξή του θα ‘πιάσει’ τον εαυτό του να αναζητά κι αυτός τα ίχνη της χαμένης πριγκίπισσας”
- Ελισάβετ Κοτζιά [http://www.ekathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_25/05/2008_270903] (25.5.2008):
“Με το που θα το ανοίξουμε, το αφήγημα της Μαριάννας Κορομηλά «Μαρία των Μογγόλων» … μας καθηλώνει. Διότι με εξαιρετική τέχνη και ζωντάνια η συγγραφέας κάνει να ξεπηδήσει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της, η θυελλώδης προσωπικότητά της - μια συναρπαστική φυσιογνωμία που έχοντας συστηματικά γυρίσει τις πλάτες σε όλες τις εκπαιδευτικές συμβάσεις κατόρθωσε να μετουσιώσει τον πόθο για την απόκτηση γνώσεων σε μια παθιασμένη διά βίου ενασχόληση που της εξασφαλίζει ταυτόχρονα τα προς το ζην. Η αγάπη για την περιπλάνηση, η δίψα για την έρευνα, το πάθος για την αυτοψία, ο πόθος για τη διάνοιξη καινούργιων δρόμων, η περιφρόνηση για την άνεση, ο σεβασμός για το μικρό, το περιθωριακό και το ταπεινό, την οδήγησαν στο να διαμορφώσει έναν ολοκληρωμένο τρόπο ζωής - μια ιδιάζουσα μέθοδο μάθησης και μια ιδιαίτερη αίσθηση συνείδησης όπου ο πνευματικός και ο συναισθηματικός κόσμος εμπλουτίζονται όχι τόσο μέσα από τις τυπωμένες σελίδες, όσο μέσα από τη ζωντανή παρουσία του φυσικού χώρου, του ανθρώπινου παράγοντα και του ίχνους που αφήνει πίσω του στη διάρκεια του χρόνου.” Και κάποιες επιφυλάξεις: “στις πρώτες σελίδες, η συγγραφέας μάς είχε διαβεβαιώσει ότι σκόπευε να μείνει μακριά από «την κατασκευασμένη συνέχεια των εθνικών μας ιδεοληψιών». … Αναρωτιόμαστε επομένως: τι εννοεί όταν μιλά για τις «από χιλιετίες ελληνικές δραστηριότητες που έχουν μετατρέψει το άξενο σε εύξεινο» και για τους «Ελληνες από την εποχή του χαλκού μέχρι τον 20ό αιώνα»; Σε τι ακριβώς διαφέρει από τη ρητορική δημιουργία του βολικού εθνικού μας κουκουλιού μέσα στο οποίο καταφεύγουμε; Διότι υλικό για να το πλέξει υπάρχει άφθονο. Μερικές επιτυχημένες ραφές και ο τραυματικός χαρακτήρας των εθνικών μας αποτυχιών ως διά μαγείας μεταμορφώνεται στο παρηγορητικό σχήμα της διαχρονίας («οι Ελληνες από αρχαιοτάτων χρόνων») και στο εξίσου δραστικό ιδεολόγημα του ακατάβλητου δαιμονίου της φυλής («οι Ελληνες απανταχού της γης»).”
- anagnosi.blogspot.com

[http://anagnosi.blogspot.com/2008/06/blog-post.html] (12.6.2008):
“Όπως επισημαίνει και η ίδια, δεν επιδιώκει αλλά δεν έχει και τη δυνατότητα -ούτε ίσως την ικανότητα- ν’ αποδώσει μυθιστορηματικά τη ζωή της ηρωίδας της. Το βιβλίο αποτελεί μια περιήγηση στην ιστορία του 13ου αι., με ολοφάνερη την παρουσία της ερευνήτριας και της υποκειμενικότητάς της, με λεπτομέρειες ημερολογίου· ένας εσωτερικός μονόλογος σε ελαφρώς δημοσιογραφικό και αυτάρεσκο ύφος.” Και μερικές άλλες ενστάσεις: “η παρουσία της συγγραφέως είναι πολύ έντονη, κατά τη γνώμη μου παραπάνω απ’ όσο θα’ πρεπε. Οι συνεχείς αναφορές σε μνήμες της είναι κουραστικές και φλύαρες πολλές φορές. Δε διστάζει να παραθέτει όλες της τις σκέψεις, αλλά και δικές της προσωπικές στιγμές σε βαθμό που κουράζει. Απ’ την αρχή του βιβλίου μας δίνει να καταλάβουμε ότι ένα είδος πνευματικής συγγένειας την έφερε κοντά στη Μαρία των Μογγόλων. Κατά τη γνώμη μου δε διαφαίνεται αυτός ο βαθύτερος δεσμός, δε δικαιολογείται αυτή η ταύτιση”.

Πατριάρχης Φώτιος