Monday, September 07, 2015

Πολιτισμικός ιμπεριαλισμός ή παγκοσμιοποιημένα κριτήρια;


          Διαβάζω συχνά αμερικάνικη λογοτεχνία. Προσπαθώ να παρακολουθώ αγαπημένους συγγραφείς, όπως τον Percival Everett και τον Paul Auster, και να ιχνηλατώ άλλους που σιγά σιγά τους ανακαλύπτω, όπως τον Richard Ford. Η Αμερική ως υπερδύναμη, όχι μόνο οικονομική, στρατιωτική και πολιτική, έχει να επιδείξει και μια βαριά βιομηχανία τέχνης, με ναυαρχίδα το Χόλλυγουντ και τον επακόλουθο καλό ή κακό κινηματογράφο, αλλά και τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία, όπου μεγάλα ονόματα –χάρη και στην παντοκρατορία της αγγλικής γλώσσας- προβάλλονται παγκοσμίως και διατηρούν σημαντική θέση στη διεθνή λογοτεχνική κονίστρα.
          Διαβάζοντας πρόσφατα τέτοια κείμενα, ένιωσα να με χτυπά κατά πρόσωπο μια πολιτισμική επίθεση (σε μερικά πάρα πολύ, σε άλλα λιγότερο και σε άλλα καθόλου). Η αμερικάνικη κουλτούρα, που φτάνει ως εμάς ορμητική μέσω της τηλεόρασης, ακτινοβολεί τη δύναμή-της και μέσα στη λογοτεχνία, όπου αντανακλώνται σκηνές από κινηματογραφικές ταινίες, ατάκες από τηλεοπτικά σήριαλ, αστέρες της μουσικής και τα τραγούδια-τους, σκηνικά παγκόσμιας πολιτικής και στρατιωτικής ιστορίας (Βιετνάμ, Ιράκ κ.ο.κ.), τάσεις της μόδας, όροι και τόποι της πληροφορικής, λεωφόροι της Νέας Υόρκης, εικόνες από τον μεσοπόλεμο, γκάγκστερ, ραπ, ουίσκι, γουέστερν και σερίφηδες ή νουάρ και ντετέκτιβ, αντιρατσιστικές πορείες και Γούντστοκ, Φόρεστ Γκάμπ και Αμερικανικός Εμφύλιος, υπερήρωες και ψυχεδελικές ουσίες, βαμπίρ και Χάρυ Πότερ, ροζ κομεντί και γοητευτικοί σταρ, μπαρ, σαπουνόπερες, Όσκαρ και Γκράμυ, κόκκινα χαλιά, Λευκοί Οίκοι και ροζ πάνθηρες…
          Όλα αυτά είναι γνωστά στον αναγνώστη και άρα αποτελούν σταθερές, για να μπορέσει ο τελευταίος να αναγνωρίσει πρόσωπα και καταστάσεις. Είναι που η παγκοσμιοποιημένη-μας συνείδηση γέρνει μονόπλευρα προς την Αμερική (ναι και την Ευρώπη), ενώ οι άλλοι πολιτισμοί διαγράφονται αχνά και μένουν στο ομιχλώδες, φολκλορικό καμιά φορά, τοπίο-τους. Όλο και περισσότερο θεωρούμε δικά-μας τα αμερικάνικα Χριστούγεννα και τον Santa Claus, το Happy Birthday και το Χάλοουιν, πιστεύοντας ότι αυτή είναι η αναπόφευκτη παγκοσμιοποίηση και όποιος δεν την παρακολουθεί είναι οπισθοδρομικός.
          Επομένως, διαβάζοντας αμερικάνικη λογοτεχνία νιώθω να βομβαρδίζομαι από τις βόμβες ναπάλμ [ή μάλλον “ναπολιτίσμ”], που ασκούν (πάνω στη φτωχή ελληνική-μου συνείδηση) ιμπεριαλιστική επίθεση. Οι Αμερικάνοι συγγραφείς, αυτονόητα γι’ αυτούς, χρησιμοποιούν όλο τούτο το υλικό για να σκιαγραφήσουν τις ιστορίες-τους, αλλά για έναν αλλοεθνή μοιάζει με τσουνάμι που έρχεται, μαζί με πολλά άλλα πολιτισμικά δεδομένα, να μπολιάσει μια συγκεκριμένη συνείδηση κουλτούρας. Κι εγώ, ο φτωχός Έλληνας, κάτι έχω να αντιτάξω μέσα-μου με τόση παράδοση ή ιστορία, αλλά δεν έχω να αντιπαραθέσω σύγχρονα πολιτιστικά επιτεύγματα για να αντιμετωπίσω τη λαίλαπα που ενσκήπτει.
          Από την άλλη, μήπως είμαι υπερβολικός; Μήπως κάθε υπερδύναμη θέτει και τον πήχυ της επικρατούσας κουλτούρας, και με βάση αυτήν καθορίζονται τα υπόλοιπα προϊόντα; Αν επομένως οι βασικές αρχές του μεταμοντερνισμού, της παγκοσμιοποίησης, των μεγάλων αφηγήσεων και της ανατροπής-τους ξεκινάνε από την Αμερική, αν αυτή καθορίζει με το βάρος της τέχνης που εξάγει τι είναι ποιοτικό, τι διεθνές και τι μόδα, πώς να κρυφτώ σε μια επαρχιακή νοοτροπία και να περιχαρακωθώ στη μικρή λογοτεχνία-μου; Έχω να αντιπαραβάλω ένα άλλο είδος τέχνης και ιδεολογίας; Μπορώ να μείνω σε ιθαγενή στοιχεία, που ενίοτε φαίνονται τόσο περιφερειακά και ανέμπνευστα όσο το χωριό για έναν Αθηναίο; Αν ακόμα περισσότερο, τα κριτήρια καθορίζονται από αυτή την τέχνη και την ιδεολογία που φέρει, πώς μπορώ να κλείσω τα μάτια απέναντί-της;
          Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη. Από τη μια, η προσχώρηση σε μια επίδραση που ισοπεδώνει και επιβάλλει ως κανόνα το αμερικάνικο κοσμοείδωλο κι, από την άλλη, μια άλλη, περιθωριοποιημένη, αίσθηση της λογοτεχνικής πραγματικότητας. Εκτός κι αν επιλέξω μια ευρωπαϊκή κουλτούρα, τη γαλλική λ.χ. που είναι πιο κοντά στη δική-μας, τη λατινοαμερικάνικη κ.ο.κ. και βρω εκεί τα κριτήρια για να κρίνω ό,τι διαβάζω.
          Κι επειδή πολλοί θεωρούν φυσική την αμερικάνικη κουλτούρα, ας σκεφτούν ότι είναι το ιδεολόγημα μιας πολιτικής και πολιτισμικής υπεροχής και επικράτησης. Αν θεωρούν αυτονόητα τους Αμερικάνους συγγραφείς κορυφαίους και πρωτοπόρους, ας ξαναδούν τον εαυτό-τους ως καταναλωτή ενός πολιτισμού που προβάλλεται ως ισχυρός. Η αισθητική δεν είναι ποτέ ουδέτερη.
          Θα ακολουθήσουν τρεις αναγνώσεις ισάριθμων αμερικάνικων μυθιστορημάτων.

[Οι εικόνες που στολίζουν τους προβληματισμούς-μου αντλήθηκαν από: vyped.com, talks.friendite.com, hauensteincenter.org, saucyusa.blogspot.com, music.truelife.com, www.komotini24.gr και mrsgarcia-english.weebly.com]

Πατριάρχης Φώτιος 

30 comments:

Rosa Mund said...

Καλέ μου Φώτιε,
όσα γράφεις, με προβλημάτιζαν παλιότερα σε βαθμό (πεισματικής) άρνησης για καθετί αμερικανικό, επειδή θεωρούσα ότι, με κάποιο τρόπο, μας επιβαλλόταν. Κάπως σαν την κόκα-κόλα. Λάθος μου, μέγα λάθος η εμμονή μου να μην έχω καθαρά αυτιά και μάτια, απαλλαγμένα από τις γενικεύσεις και τις προκαταλήψεις της εποχής.
Εντελώς τυχαία και μάλλον αποσπασματικά, αργότερα, έτυχε να γνωρίσω πολύ ενδιαφέροντες ζωγράφους, (Ρόθκο, Πόλοκ), να δω ότι, πέρα απο το Χόλυγουντ, υπήρχαν εκπληκτικοί σκηνοθέτες του ανεξάρτητου κινηματογράφου και μη.
Και βεβαίως, να διαβάσω συγγραφείς και ποιητές -από πού ν' αρχίσω; Φώκνερ, Χώθορν, Χένρι Τζέιμς, Φιτζέραλντ, Σολ Μπέλοου, Πωλ Όστερ, Ροθ, Ουίτμαν, Ντίκινσον, και... και... Στους οποίους αντιστεκόμουνα, νομίζοντας ηλιθίως ότι είναι επαναστατική πράξη το ό,τι δεν ήθελα να τους ξέρω. Φυσικά, εγώ έχανα όλα αυτά τα χρόνια.
Σήμερα πλέον τα κριτήρια μου είναι επί ίσοις όροις για τις λογοτεχνίες ό λ ο υ του κόσμου.

ΥΓ. Ο Μπαρνς δεν είναι Βρετανός ή κάνω λάθος;

Πάπισσα Ιωάννα said...

O Barnes όντως είναι Βρετανός, mea culpa!

Όσο για τα άλλα που λες, εκτιμώ κι εγώ μεγάλα ονόματα,
όπως αυτά που ανέφερα,
και άλλους παλαιότερους,
και δεν αντιστέκομαι όπως έκανες εσύ με έναν ολοκληρωτικό αρνητισμό.
Αυτό στο οποίο ενίσταμαι
είναι αν η ποιότητα, την οποία πολλοί αναγνωρίζουν, είναι εγγενής
ή αν υποβάλλεται ΚΑΙ μέσω του πολιτισμικού μηχανισμού που χρησιμοποιεί η δύναμη της Αμερικής.
Σε ένα ποσοστό σίγουρα υπάρχει αξία που εκπορεύεται από την εν γένει μεγάλη κουλτούρα της υπερδύναμης
αλλά και σε ένα άλλο ποσοστό, τους θεωρούμε μεγάλους,
επειδή ανήκουν σ' αυτήν την κουλτούρα.
Αν ήταν λ.χ. ο Ροθ Νεοζηλανδός ή ακόμα χειρότερα Βούλγαρος
πιθανόν να μην τον ήξερε κανείς.
Πλέγμα αξίας και υποβολής, κράμα ποιοτικών και προπαγανδιστικών κριτηρίων.
Γι' αυτό δεν αρνούμαι αλλά δεν αποδέχομαι a priori.
Πατριάρχης Φώτιος

Rosa Mund said...

Έτσι είναι. Το να μην κάποιος γνωστός, δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν υπάρχει. Ή ότι δεν αξίζει.
Απλώς, όλα είναι θέμα προμόσιον. Και, είτε μας αρέσει, είτε όχι, όσο κι αν μας ενοχλεί, η πραγματικότητα είναι ότι για τους Μεγάλους, τους Ωραίους και τους Δυνατούς (έλεος, Νίκο Εγγονόπουλε) ανοίγουν πιο εύκολα οι πόρτες.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Rosa Mund,
σπεύδω να στρέψω τη συζήτηση στην αρχική-της διάσταση:
δεν αναφέρομαι τόσο στην αξία των Αμερικάνων συγγραφέων
(κάτι το οποίο εντάσσεται βέβαια στην πολιτισμική συνθήκη στην οποία αναφερόμαστε)
αλλά στον βομβαρδισμό μας με στοιχεία μέσα σ' αυτά τα έργα μιας αμερικάνικης κουλτούρας,
τα οποία θεωρούνται δεδομένα και προβάλλονται ως βασικά σημεία αναφοράς της παγκοσμιοποιημένης πολιτισμικής-μας ταυτότητας.
Αυτό με ενοχλεί περισσότερο...
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Φυσικό δεν είναι να θέλουν να προ-βάλλουν την κουλτούρα τους;
Το θέμα είναι ότι την επι-βάλλουν κιόλας βομβαρδίζοντάς μας με τα διάφορα στοιχεία της, που συχνά δεν συνειδητοποιούμε ότι μας επηρεάζουν, έστω και άθελά μας.
Εμένα με πειράζει να βλέπω τον αμερικάνικο τρόπο ζωής και σκέψης να έχει εγκατασταθεί για τα καλά στην Ελλάδα, χωρίς αντιστάσεις.

Anonymous said...

Καλησπέρα σας Πατριάρχα,

πρέπει να συμφωνήσω ότι σε γενικές γραμμές η αμερικανική κουλτούρα λειτουργεί (όπως και σε οποιαδήποτε άλλη έκφανση) - τολμώ να πω - ιμπερεαλιστικά. Επιβάλλει με οιονδήποτε τρόπο τα χαρακτηριστικά της και πολλές φορές, ιδιαιτέρως στη νέα γενιά, λειτουργεί ισοπεδωτικά. Πρέπει να διαφωνήσω ότι το αυτό συμβαίνει με τη λογοτεχνία. Η λογοτεχνία ξεφεύγει λίγο από αυτή τη λαίλαπα. Ίσως γιατί οι συγγραφείς είναι μάλλον πιο ανεξάρτητα πνεύματα. Επιπλέον η κλασική αμερικανική λογοτεχνία αποτελεί σπουδαία παρακαταθήκη για τους νέους συγγραφείς τύπου Όστερ ας πούμε. Εν κατακλείδι, εγώ τουλάχιστον όταν διαβάζω αμερικάνικη λογοτεχνία δεν αισθάνομαι αυτού του είδους την επιρροή. Ίσως γιατί επιστρέφω στη δική μου παράδοση, η οποία Πατριάρχα μόνο μικρή δεν είναι: από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία μέχρι τη σύγχρονη έχω να επιλέξω πληθώρα αριστουργημάτων που με προστατεύουν από τις υπερβολές.

Για την ιστορία, ο Χάρης (ο Πότερ) είναι Άγγλος :)

Filoteo (για κάποιο λόγο δεν μπορώ να συνδεθώ με το προφίλ μου)

Anonymous said...

*ιμπεριαλιστικά Παναγιά μου

Filoteo

anagnostria said...

Ενδιαφέρων προβληματισμός. Αυτό όμως δεν συμβαίνει πάντα με την πολιτιστική επίδραση των μεγάλων αυτοκρατοριών; Γιατί βρίσκουμε την ελληνική γλώσσα να κυριαρχεί επί Μ. Αλεξάνδρου ως τα βάθη της Ανατολής; Τι γυρεύουν τα ρωμαϊκά θέατρα και ναοί στη Συρία (πριν βέβαια τα ανατινάξουν!); Επίσης, ένας άλλος λόγος, πιστεύω, της επικράτησης της αμερικάνικης κουλτούρας, άρα και λογοτεχνίας, είναι και γιατί αισθανόμαστε πιο κοντά στη Δύση. Ας μη ξεχνάμε ότι η Αμερική είναι δημιούργημα της Ευρώπης, στην οποία, ακόμα κι εμείς, οι Έλληνες της πολυπολισμικής Κύπρου αισθανόμαστε ότι ανήκουμε. Διερωτώμαι αν η κινέζικη ή η ινδική λογοτεχνία θα μπορούσε να μας επηρεάσει τόσο, ακόμα κι αν αυτές οι χώρες γίνονταν υπερδυνάμεις.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Filoteo,
κι εγώ έγραψα ότι εμείς ως Έλληνες μπορούμε να αντιτάξουμε
μέσα στο μυαλό-μας
τη δική-μας παράδοση κι έτσι να αμυνθούμε.
Αλλά, όταν ένα αμερικάνικο βιβλίο μιλάει στον κόσμο σαν να είναι όλοι Αμερικανοί,
όσο φυσιολογικό κι αν φαίνεται αυτό,
κι εμείς υιοθετούμε πρόθυμα και αυθόρμητα αυτόν τον ρόλο
(επειδή έχουμε συνηθίσει από τα πολιτισμικά στοιχεία του κινηματογράφου)
τότε έχουμε ήδη αρχίσει να αμερικανίζουμε...
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

ΥΓ. Όσο για τον Χάρυ Πότερ, εννοώ την ταινία.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anagnostria,
πολύ σωστά.
Είναι η ισχύς των υπερδυνάμεων κάθε εποχής
που επιβάλλουν τον πολιτισμό-τους.
Ώρες ώρες νιώθω σαν έναν επαρχιώτη της Αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου και των Διαδόχων,
σε μια κωμόπολη στην περιφέρεια,
που (πρέπει να) υποστώ την ελληνιστική λαίλαπα σε μια ήδη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία.
Τότε τα ελληνικά, τώρα τα αγγλικά και ο αμερικάνικος τρόπος ζωής.
Παρεμπιπτόντως, νομίζω ότι η μόνη κουλτούρα που δεν υποτάχθηκε στον κυρίαρχο λαό,
σε εποχή ευρείας αυτοκρατορίας,
ήταν η ελληνική εν μέσω ρωμαϊκής κοσμοκρατορίας.

Καλημέρα
Π.Φ.

Anonymous said...

Συνεχίζοντας το διάλογο με την anagnostria, θα έλεγα ότι στην εποχή μας ο συσχετισμός ρωμαϊκού-ελληνικού πολιτισμού, αντικατοπτρίζεται στη σχέση αμερικανικού-βρετανικού, ή αγγλοσαξονικού εν γένει. Αμφιβάλλει κανείς ότι ο αγγλοσαξονικός είναι ο κυρίαρχος πολιτισμός σήμερα, στο πλαίσιο αυτού που αποκαλείται "δυτικός";
Μέσα σ' αυτή την πραγματικότητα, η Ελλάδα του σήμερα αποτελεί μια απλή υποσημείωση. Πράγμα που εντείνεται από τη διαρκή αδυναμία της χώρας να αρθρώσει λόγο, έστω και τηρουμένων των αναλογιών, στα διεθνή πολιτισμικά πράγματα(άλλη μεγάλη συζήτηση). Πάντως, μου κάνει εντύπωση ότι ενώ στο αμιγώς υλικό κομμάτι του πολιτισμού (από την πολεοδομία, τη μηχανολογία, την ηλεκτρονική και την πληροφορική, μέχρι τις τηλεπικοινωνίες και το εμπόριο τεχνολογικών προϊόντων) δεν έχουμε κανένα πρόβλημα να εισάγουμε αφειδώς, όταν οι εισαγωγές επεκτείνονται στα προϊόντα πνευματικού/καλλιτεχνικού πολιτισμού, νιώθουμε "κάπως". Λες και μονάχα τότε αισθανόμαστε κάποιας μορφής ανεπάρκεια ή και "υποταγή".

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anonyme (δώσε ένα όνομα/ψευδώνυμο, να καταλαβαινόμαστε),
μ' αρέσει η σκέψη-σου.
Είμαστε μια υποσημείωση
κι ακόμα χειρότερα πιστεύουμε ότι ο διεθνισμός δεν πρέπει να επιτρέπει να συζητάμε για τέτοια θέματα.
Μια πρώτη σκέψη στην απορία-σου:
-το υλικό κομμάτι είναι "αταυτοτικό",
αφού εύκολα υιοθετείται, εφαρμόζεται, επεκτείνεται από κάθε λαό.
-το πολιτιστικό/πνευματικό είναι "ταυτοτικό",
αφού εξαρτάται από τη γλώσσα και την παράδοση.
Λ.χ. μέσα στο μυθιστόρημα του Πύντσον, το οποίο θα θέσω ως παράδειγμα σε επόμενη ανάρτηση,
βλέπω πιο πολύ τον ιμπεριαλισμό, για τον οποίο μιλάω,
στο καθημερινό,
τόσο το υλικό όσο κυρίως στο πολιτισμικό (Coca Cola, Microsoft κ.ο.κ.)
Π.Φ.

Διογένης ο Κυνικός said...


Πατριάρχη, συμφωνώ με τη διάκριση ταυτοτικού και μη (άλλωστε ούτε καν οι τζιχαντιστές δεν έχουν πρόβλημα να χρησιμοποιούν κατά τις επιδιώξεις τους την τεχνολογία...) Ωστόσο, η υλική τεχνολογία είναι πιο ύπουλη, γιατί με την τρόπο της ορίζει τρόπους σκέψης και θέασης του κόσμου.
Αναφορικά με τον Πύντσον που ανέφερες, πρόκειται για σχολή γραφής που στηρίζεται στην αναπαραγωγή ενός ολόκληρου κόσμου σημείων, με στόχο την αναδημιουργία (τρόπον τινά) του κόσμου του ίδιου. Δηλαδή, δεν πιστεύω ότι ο εν λόγω έχει τόσο μεγάλο κόλλημα πχ με την ποπ μουσική της δεκαετίας του '60 ή ό,τι άλλο, όσο ότι τη χρησιμοποιεί ως ψηφίδα για την ύφανση του αφηγήματός του, όπως ακριβώς ο Παμούκ φτιάχνει περίτεχνες ταπισερί με τα υλικά της δικής του παράδοσης.
Και εδώ μπαίνει το ερώτημα: διαθέτει η παρούσα ελληνική κατάσταση τόσο μεγάλο υλικο-πολιτισμικό πλούτο, (πέρα από άγονους βαυκαλισμούς περί "παράδοσης") ώστε να φτιαχτούν αντίστοιχα αφηγηματικά υφαντά; Γνώμη μου είναι ότι -δυστυχώς- μόνο αν χρησιμοποιηθεί ως γνώριμο δεκανίκι η αρχαιότητα, η οποία ωστόσο δεν είναι αποκλειστικά δική μας, αλλά παγκόσμιο κτήμα... Ίσως κι αυτός να είναι ο λόγος που δεν έχουμε πολλούς αυθεντικούς "παραμυθάδες" στη χώρα μας, ούτε παλιότερα, αλλά ούτε και πρόσφατα, που ο μεταμοντερνισμός θα ευνοούσε κάτι τέτοιο. Ούτε Παμούκ, ούτε Πάβιτς, ούτε Άντριτς, ούτε Κις, ούτε Καλβίνο, ούτε Κανταρέ.
Εν κατακλείδι: αν μιλάμε για λογοτεχνία, η χρήση αναφορών όπως αυτή που κάνει ο Πύντσον και άλλοι αφορά συστήματα σημείων που ανταγωνίζονται για τη "γοήτευσή" μας. Ο Πύντσον κάνει παιχνίδι με τη Microsoft και την κόκα κόλα, ο Παμούκ με τους λαϊκούς οθωμανούς αφηγητές, οι Βαλκάνιοι με την κοινή μίζερη μοίρα τους, ο Καλβίνο με τον ιταλικό μεσαίωνα. Εμείς; Ο εμφύλιος πάντως και η μικρασιατική καταστροφή σίγουρα δεν αρκούν.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Διογένη,
τα λόγια-σου ανοίγουν δρόμους και γι' αυτό χαίρομαι τον διάλογό-μας.

1. Όντως η υλική κουλτούρα είναι πιο ύπουλη και γι' αυτό αναφέρθηκα στον Πύντσον που τη χρησιμοποιεί ως την αμερικάνικη ναυαρχίδα.

2. Πολύ καλή η σύγκριση με τον Παμούκ.
Η διαφορά είναι ότι ο αμερικάνικος πολιτισμός είναι πιο διαδεδομένος και δη πιο επιβλητικός, προπαγανδιστικός, πιο "ιμπεριαλιστικός".
Αντίθετα, ο τούρκικος φαίνεται λίγο εξωτικός κι ο Παμούκ είναι μεγάλος, επειδή, χωρίς να στηρίζεται σε έτοιμες καμπάνιες πολιτισμικής διείσδυσης,
μπορεί να υποβάλλει το παραδοσιακό με το σύγχρονο και να το περάσει προς τα έξω.

3. Διαθέτει η Ελλάδα κάτι ανάλογο;
Όχι, αλλά θα μπορούσε, αν βρισκόταν ένας "παραμυθάς" που να συγκεράσει το ντόπιο με το παγκόσμιο.
Όχι μόνο την αρχαιότητα, που είναι πλέον πολύ- και ευρυ-φορεμένη,
αλλά φαντάσου το βυζαντινό λ.χ. υπόστρωμα,
με τόσους μύθους, θρύλους, λαϊκές παραδόσεις, καλικάντζαρους κ.ο.κ.,
κάτι ανάλογο με το γοτθικό που κατίσχυσε στην Ευρώπη
ή με την οθωμανική παράδοση στον Παμούκ.
Είπα ένα παράδειγμα.
Το ζητούμενο είναι η νοοτροπία και η τέχνη του συγγραφέα που θα αξιοποιήσει το εγχώριο συζευγνύοντάς-το με το διεθνές.
Πατριάρχης Φώτιος

Διογένης ο Κυνικός said...


Γενικεύω αφάνταστα, και επίσης μάλλον έχω ξεφύγει και απ' το θέμα, που είναι ο αμερικανικός πολιτισμικός ιμπεριαλισμός. Ποντάρω όμως στο ότι τα καθ' ημάς είναι ο μόνιμος, βαθύτερος πόνος μας...
Θεωρώ λοιπόν ότι υπάρχουν δύο βασικοί δρόμοι. Ο πρώτος είναι να βασιστούμε σε ένα υπέρτερο σύστημα σημείων, ποντάροντας στην αφηγηματική παράδοση διά του μεταμοντέρνου, όπως οι προαναφερθέντες, ή πχ οι Εβραίοι με τη γίντις λογοτεχνία του κωμικού και του παράδοξου, οι τριτοκοσμικές χώρες με τους θρύλους τους, ακόμα και οι σκανδιναβοί που λίγο λίγο φτιάχνουν ένα νουάρ παραμύθι με παγωμένα δάση και κακούς λύκους...
Ο δεύτερος είναι να βασιστούμε στον αμιγή κοινωνικό ρεαλισμό, με σχόλιο για την εποχή μας και τα καθέκαστα. Αυτό που κάνουν πχ οι Γάλλοι (Ουελμπέκ λχ) οι Ισπανοί, οι Γερμανοί κλπ, με φίλτρο το ιδιαίτερο ταλέντο του καθένα βέβαια (άλλος ο Μάτας, άλλος ο Κέλμαν, κλπ). Το τελευταίο ωστόσο προϋποθέτει σίγουρο πάτημα στο σύγχρονο κόσμο, καθαρή ματιά από θέση κέντρου και όχι περιφέρειας, και ούτε ιδεοληπτικές αγκυλώσεις και πισωγυρίσματα, στοιχεία δηλαδή πνευματικής ζωής με χρονοκαθυστέρηση (εδώ μυγιαζόμαστε.)
Στο παρελθόν είχες πει ότι ένα μυθοπλαστικό στοιχείο με 'ζουμί' ίσως να είναι η Κρίση. Ίσως, αλλά μπορεί να αποδειχθεί και επικαιρικό, όπως είχε γίνει και επί χούντας. Μπορεί και όχι. Ίσως κάτι να βγει από κει, παρ' όλο που οι εγχώριοι κριτικοί επί του παρόντος 'κράζουν' την ενασχόληση με την επικαιρότητα.
ΥΓ Για το Βυζάντιο που είπες, έχει υπάρξει ο Πεντζίκης με την Κυρία Έρση. Βέβαια, πιο αποστεγνωμένο και αφιλόξενο ανάγνωσμα, εγώ τουλάχιστον, δεν...

Anonymous said...

Καλώς τους λογοτεχνικούς τσελεμεντέδες...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Διογένη,
ωραία όσα λες, αλλά νομίζω ότι ξεφύγαμε από το θέμα.
Εμείς ως ελληνική λογοτεχνία
δεν μπορούμε να ασκήσουμε επιθετική πολιτική, επειδή ως Ελλάδα δεν έχουμε πλάσει ένα μεγάλο σύγχρονο αφήγημα.
Ωστόσο, είτε με τον έναν είτε με τον άλλο τρόπο που λες,
μπορούμε να ορθώσουμε μια αυτόνομη (όχι περίκλειστη και ξενοφοβική) κουλτούρα,
μια κουλτούρα δηλ. που να έχει το δικό-της στίγμα.
Ως αναγνώστες τώρα,
επανέρχομαι στο ποστ,
μπορούμε να κρατάμε μέσα-μας ισχυρές αντιστάσεις στο όποιο ιμπεριαλιστικό,
όχι επειδή είναι κατ' ανάγκη κακό,
αλλά επειδή προβάλλεται αυτονόητα ως πάγιο, παγκόσμιο, απόλυτα ποιοτικό, πρωτοπόρο...
Π.Φ.

Anonymous said...

Γιατί, δεν έχουμε δικιά μας κουλτούρα;
Καραγκιόζηδες με φράγκικα κουστούμια.
Αυθεντικοί απατεώνες εφ' όλης της ύλης...

Βιβή Γ. said...

Πατριάρχη,γύρισες ανανεωμένος βλέπω(και χαίρομαι),εφοδιασμένος με ωραία θέματα (ξαναχαίρομαι).
Η ευημερούσα αμερικανική λογοτεχνία δεν είναι παρά το απογαλακτισμένο τέκνο της ευρωπαϊκής,που ήρθε η εποχή κι η σειρά του στα πράγματα και φάνηκε εκτός από τυχερό παιδί( φρέσκος και πλούσιος ο τόπος στον οποίο μετοίκησε) και συνετό συνάμα, καθώς πήρε μαζί όλα τα εργαλεία του γονιού και ζαλώθηκε μυρμηγκίσια την προγονική σοδειά με σπόρους,που κι εκείνη είναι γνωστό πως προέκυψε.
Απ'αυτήν την σοδειά σπόρων πολύτιμων παίρνουν σταθερά,μηδενός εξαιρουμένου,οι θεωρούμενοι μεγάλοι αγγλόφωνοι Αμερικανοί συγγραφείς ακόμα κι αν γράφουν για θέματα που μοιάζουν αποκλειστικά του νέου τόπου,του δικού τους(ο Μακ Κάρθυ με τον έξοχο "Ματωμένο Μεσημβρινό" είναι λαμπρό παράδειγμα),έλα όμως που δεν είναι παρά τα ίδια εκείνα τα παλιά που απλώς ήρθε η ώρα τους να εμπνεύσουν ανθρώπους κάπου αλλού στον πλανήτη.
Προχτές οι Έλληνες,χτες οι Ευρωπαίοι,τώρα οι Αμερικανοί.Και στο μέλλον κι επειδή κανείς μας δεν μπορεί να ξέρει τα γυρίσματα της Ιστορίας, δεν θεωρώ αφύσικο να πάρει την σκυτάλη μια άλλη λογοτεχνία ζυμωμένη με τις προηγούμενες μα με την γλώσσα και τα μέσα της αυτοκρατορίας ή του συστήματος που θα κυριαρχεί και που θα έχει τα καλά και τα στραβά της.

Το χάος,που λέει κι ο αιρετικός Μακριδάκης,δεν μπορεί,θα κάνειτην δουλειά του και άλλωστε η Λογοτεχνία ήταν παγκόσμια πριν την παγκοσμιοποίηση.Ο Ντοστογιέφσκι και οι λοιποί Ρώσοι και αναφέρω αυτούς μόνο,δεν κατασκευάστηκαν και δεν εξήχθησαν από τις βιομηχανίες του κερδολάγνου τσάρου.
Παρόλο που σήμερα ένας παγκόσμιος τσάρος δεν αφήνει τίποτα απόρθητο και καμία πηγή κέρδους ανεκμετάλλευτη, επομένως κατασκευάζει και πουλάει και τέχνη ή την Τέχνη, νομίζω πως η λογοτεχνία τού είναι η λιγότερο πρόσφορη,από την φύση της την ίδια και γι αυτό θα επιβιώνει πάντα πέρα από το εμπόριο και επίσης γι αυτό εκτιμώ απαραίτητο κι εμείς να διαχωρίζουμε την Τέχνη από την Διασκέδαση.
Η δημιουργός πχ του Χάρυ Πότερ,ελέω κινηματογράφου κυρίως,θα είναι μια εκ των πιο πετυχημένων διαχρονικά δ ι α σ κ ε δ α σ τ ώ ν ημών,του κοινού(που καταναλώνουμε, ψηφίζουμε,κάνουμε,ράνουμε κτλ πλην ελαχίστων περιπτώσεων κατά βούληση του τσάρου κι ας νομίζουμε δική μας) και μπορεί να'ναι και καλή διασκεδάστρια,δεν ξέρω,αλλά κλασσική συγγραφέας δεν θα γίνει στον αιώνα τον άπαντα,υπάρχει μέτρο σύγκρισης και δεν το αποτελούν οι εισπρακτικές επιτυχίες του ποικίλου προσωπικού της Διασκέδασης.

Την καλησπέρα μου.

Βιβή Γ. said...

Και χαίρομαι που ξαναδιαβάζοντας τα σχόλια, για να δω ποιους συγγραφείς αναφέρουν κι οι επισκέπτες σου,διαπιστώνω ότι κινήθηκα στο ίδιο περίπου μήκος κύματος με την αγαπητή Filoteo.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή, έχεις δίκιο.
Μεγάλα θέματα για το ποια λογοτεχνία και κουλτούρα υπερισχύει,
τι γίνεται με άλλες μεγάλες λογοτεχνίες (π.χ. η ισπανόφωνη, την οποία θεωρώ ανώτερη της αμερικάνικης), πόσο παραγνωρισμένες είναι άλλες μικρές, που δεν έχουν την ίδια απήχηση κ.ο.κ.
Ωστόσο, (κι όλοι προσπερνάτε τον πυρήνα του ποστ-μου)
δεν μιλάω για λογοτεχνική κυριαρχία
αλλά για τον τρόπο γραφής που υιοθετούν πολλοί Αμερικάνοι, ακριβώς επειδή ξέρουν πως η κουλτούρα-τους είναι παγκόσμια.
Π.χ. ο Αμερικάνος θα μιλήσει για τη Silicon Valley χωρίς εξηγήσεις,
γιατί τη θεωρεί γνωστή εντός και εκτός,
ενώ ένας Ινδός θα μιλήσει για τη δική-τους ψηφιακή τεχνολογία με συστολή
και στις μεταφράσεις θα χρειαστεί εναργής απόδοση ή υποσημειώσεις.
Κι εμείς αντίστοιχα καταναλώνουμε τον αμερικάνικο πολιτισμό σαν δικό-μας,
γιατί έχουμε μπολιαστεί με τις σταθερές-του, κυρίως μέσω του κινηματογράφου.
Αυτά ...προς το παρόν
Π.Φ.

Βιβή Γ. said...

Πατριάρχη,ένα ένα τα θυμάμαι:τέτοια συγγραφέας που αναζητάς δεν Θα μπορούσε να είναι η Ζυράνα Ζατέλη;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Θεωρητικά, ναι.
Παίρνει το βαλκανικό, το μακεδονικό, το βορειοελλαδίτικο
και το μετατρέπει σε άχρονη ιστορία.
Εξίσου και η Μπουραζοπούλου, με πιο ευρωπαϊκές καταβολές.
Π.Φ.

Εικονοκλάστης said...

Όπως σε κάθε τομέα-πτυχή της παγκοσμιοποίησης μπορεί οι Η.Π.Α να θέτουν τα κριτήρια, το πλαίσιο όμως η διαδικασία είναι δυναμική, περίπλοκη.
Ειδικά στο κομμάτι της τέχνης,λογοτεχνίας με συγγραφείς όπως ο Μπαρνς, ο Φορντ, ο Οστερ κτλ και τα αισθητικά κριτήρια που καταθέτουν.

Αλλωστε σε εθνικό, πόσω μάλλον σε παγκόσμιο επίπεδο, game changer δεν είναι το "πολιτιστικό εποικοδόμημα" αλλά η παραγωγική βάση και οι αξίες που γεννά. Από τα... αρχαία χρόνια εκεί μπαίνουν οι βάσεις.
Ο ιμπεριαλισμός ακολουθεί και μάχες οπισθοφυλακής πάντα δίνονται, ειδικά στην τέχνη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Εικονοκλάστη,
η μαρξιστική-σου εξήγηση για οικονομική βάση και εποικοδόμημα
θεωρώ ότι δεν εφαρμόζεται απόλυτα στη λογοτεχνία.
Γιατί η αμερικάνικη κουλτούρα κι όχι η ιαπωνική, η κινεζική, η γερμανική;
Και γιατί η ισπανόφωνη, που δεν στηρίζεται σε πλούσιες οικονομίες, κατισχύει εξίσου;
Νομίζω ότι η βάση είναι ευρύτερη
και η υπεροχή σε πολιτικό, οικονομικό κ.ο.κ. επίπεδο παίζει ρόλο
αλλά δεν είναι τόσο αιτιώδης η σχέση της με το πολιτιστικό εποικοδόμημα όσο φαίνεται εν πρώτοις
Πατριάρχης Φώτιος

Διογένης ο Κυνικός said...


Γενικά το ποια χώρα "το έχει" και ποια όχι, είναι και λίγο μυστήριο. Κάποτε θυμάμαι κάποιος κριτικός αναρωτιόταν, χωρίς να έχει απάντηση: γιατί η Ιαπωνία 'το έχει' και η Κίνα όχι; Γιατί η Ινδία 'το έχει' και το Πακιστάν όχι; Γιατί δεν 'το 'χει' η Ολλανδία; Γιατί δεν 'το 'χουν' τόσο πολύ η Δανία και η Φιλανδία, ενώ 'το 'χουν' η Σουηδία και η Νορβηγία; Γιατί 'το 'χουν' η Κολομβία και η Αργεντική, ενώ η Βραζιλία όχι; Γιατί η Γαλλία από το '50 και μετά δεν 'το 'χει' και τόσο; Εμείς, τι κάνουμε; Οέο;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Διογένη, όντως.
Η Τουρκία το έχει, ενώ οι Μέση Ανατολή όχι τόσο,
νομίζω ότι και η Γαλλία το έχει και μάλιστα πολύ,
ενώ η Γερμανία όχι τόσο,
η Ρωσία πασχίζει αλλά οι υπόλοιπες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες πού είναι;
Εμείς;
Ας ρωτήσουμε καλύτερα τους ξένους,
πώς μας βλέπουν και αν μας βλέπουν καθόλου ή έχουν μείνει στον Καζαντζάκη, τον Καβάφη και λίγο στον Μάρκαρη.
Π.Φ.

Εικονοκλάστης said...

Το φαντασιακό το ορίζει η Αμερικανικη γιατί έχει επιβάλει ένα οικονομικό μοντέλο που βασίζεται σε σύμβολα που περιστρέφονται γύρω από την κατανάλωση την αεναη ευτυχία, το θέαμα, την πρόοδο κτλ
Οι Ιάπωνες έχουν ένα μερίδιο σε ειδικά κοινά(π.χ comics), οι Κινέζοι ρίχνουν πολλά λεφτά για εγκαταστήσουν τη λεγόμενη soft power πρώτα στους γειτονές τους και μετά στον υπόλοιιπο κόσμο.Οι Γερμανοί είναι οι Γερμανοί.
Οι Ισπανοί ήταν ιμπεριαλιστική δύναμη στην λατινική αμερική και όσες φωνές ξεπρόβαλαν( Μεξικό, Κολομβία,κτλ) στράφηκαν θεματικά εναντίον της για να βρουν λογοτεχνικό χώρο.

Το ζήτημα παραμένει περίπλοκο γιατί έχουμε να κάνουμε με συμβολικό κεφάλαιο. Πάντως οι Μπαρνς, Φορντ, Οστερ μάχες οπισθοφυλακής δίνουν. Οι Αγγλοσάξονες και η εκεί αγορά βιβλίου δεν τους έχει.. ψηλά στις προτιμήσεις τους.

ΥΓ. Η προσέγγιση έχει να κάνει με τον Γκράμσι όχι με τον Μαρξ.Περισσότερο πολιτική είναι παρα οικονομική.
Αλλά η πολιτική όπως και η λογοτεχνία διαχειρίζονται σύμβολα και αξίες.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Εικονοκλάστη,
μ' αρέσουν όσα λες, με μαθαίνουν πράγματα και μου ερεθίζουν τη σκέψη.
Σωστά, δεν πρόκειται επομένως για οικονομική (μόνο) δύναμη
αλλά για ικανότητα διαχείρισης πολιτισμικού κεφαλαίου.
Οι Γερμανοί πού είναι;
Π.Φ.

Εικονοκλάστης said...

Η συζήτηση για το πολιτιστικο κεφάλαιο δεν είναι μονοσήμανστη αφού πρόκειται για κάτι άυλο που επηρεάζεται απο μια σειρά ασταθμητους παράγοντες. Ένα ερμηνευτικό πλαίσιο δεν αρκεί,ομως από τη στιγμή που χρησιμοποιουμε όρους όπως κεφάλαιο, ιμπεριαλισμος κτλ αυτό δείχνει οτι κάπου εμπλέκεται ο παραγόντας εξουσια (power)ως εργαλείο.
Από την πιο ακραία εκδοχή του ψυχρού πολέμου όπου αποδεδειγμένα πλεον η CIA προωθούσε συστηματικά "αθώες" εκδόσεις και χρηματοδοτούσε "ανεξάρτητα" πολιτιστικά κέντρα(κάτι αντίστοιχο θα έκανε και η άλλη πλευρά) μέχρι σήμερα όπου η έννοια του μαρκετιγκ (άλλη μια έννοια) είναι ταυτόσημη -και- με το πολιτιστικο τομέα.

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, γιατί να είναι αυτονόητη η γνωση του τρόπου που λειτουργεί η Σιλικον Βαλει ή του τρόπου που πίνουν τον καφε τους στη Νεα Υορκη; Απο την πιο αθώα ως την πιο πονηρή market-εκδοχή προκειται για συγκεκριμένο lifestyle που παραπέμπει σε συγκεκριμένες αξίες και επιλογές π.χ δυτικός τρόπος ζωής. Όλα αυτά με τον έναν ή αλλο τρόπο περνάνε και στη λογοτεχνία αφού η τελευταία δε λειτουργεί σε συνθήκες εργαστηρίου.
Το παιχνίδι πάντως παρά την ακραία εμπορευματοποίηση είναι ακόμα ανοιχτό στο πολιτιστικό κομμάτι, αν και η οικονομία (με τα σοσιαλ μιντια) έχει γίνει απολύτως ...συμβολική.

ΥΓ. Οι Γερμανοί είναι από μόνοι τους μια κατηγορία. Ικανοί για το καλυτερο και το χειρότερο. Μεγάλη ανάλυση...

ΥΓ. Αν δεν υπήρχε αυτή η πλατφόρμα και τα ερεθισματα που θέτει δεν θα μπορούσα να εκθέσω τις απόψεις μου και να ανοίξει μια συζήτηση.Όπότε εγώ απλά συμμετέχω.