Monday, September 14, 2015

“Καναδάς” του Ρίτσαρντ Φορντ

Πώς βλέπουν οι Αμερικανοί τον Καναδά; Σαν ομοεθνές κράτος ή σαν παρία της Βόρειας Αμερικής, σαν ομόγλωσσο έδαφος ή σαν μια επικράτεια διαφορετικής ή και κατώτερης κουλτούρας;


Καναδικός καφές
(αμερικάνικος με τρεις σταγόνες κουαντρό):
Richard Ford
Canada
2012
Ρίτσαρντ Φορντ
“Καναδάς”
μετ. Θ. Σκάσσης
εκδόσεις Πατάκη
2014
 
Στα χρώματα της σημαίας του Καναδά


          Διάβασα εξαιρετικά λόγια, άκουσα διθυραμβικές κριτικές, διαμόρφωσα, πριν το διαβάσω, άκρως θετική εντύπωση και μπήκα στο βιβλίο δρομαίος. Περίμενα κάτι που θα με ενθουσιάσει, κάτι που θα ξεπεράσει τα συνηθισμένα αμερικάνικα μυθιστορήματα και θα βάλει τον Φορντ πολύ ψηλά στην κλίμακα των καλών βιβλίων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τελικά; Ε, περιμένετε να το τελειώσω και θα μάθετε!
          Η ληστεία μιας τράπεζας από το ζεύγος Πάρσονς είναι το σημείο τομής, που κόβει τη ζωή των δυο παιδιών-τους στο πριν και το μετά. Κι ενώ αυτή αποτελεί το σημείο μηδέν, πιο πολύ μας ενδιαφέρει η πρόσληψή-της από τον αφηγητή γιο, που τότε ήταν δεκαπέντε χρονών και τώρα, πολλά χρόνια μετά, αναρωτιέται τι συνέβη, πώς συνέβη, ποια κίνητρα και ποια συναισθήματα αναδύθηκαν σε καθένα από τους δύο γονείς, πώς ακριβώς φέρθηκαν μέχρι τη ληστεία, κατά τη διάρκειά-της, ύστερα από αυτήν μέχρι που καταδικάστηκαν κι οι δυο σε κάθειρξη.
          Πολλές δεκάδες σελίδες μετά την αρχή, παρόλο που η κατάληξη της ληστείας ήταν ήδη γνωστή, παρόλο που ο ρυθμός των γεγονότων δεν είναι καταιγιστικός, το ενδιαφέρον διατηρείται σταθερό, όχι τεταμένο αλλά σταθερό. Ίσως ακριβώς επειδή ξέρουμε την καταδίκη του ζεύγους, δηλαδή την αποτυχία της ληστρικής-τους απόπειρας, είμαστε περίεργοι να δούμε πώς έφτασαν έως εκεί. Όμως παράλληλα συνειδητοποιούμε ότι στο επίκεντρο δεν είναι αυτό που βλέπουμε, αλλά αυτός διά του οποίου βλέπουμε· είναι ο γιος, που αφηγείται και εξετάζει το πώς και το γιατί, είναι η δική του ματιά που θα αφομοιώσει όσα έγιναν και θα τα υποστεί με έναν έμμεσο αλλά και καθοριστικό τρόπο.
          Το δεύτερο μέρος μάς μεταφέρει στον Καναδά όπου εμπιστεύονται τον μικρό Ντελ στον αδελφό μιας φίλης της μάνας-του, ονόματι Άρθουρ Ρέμλινγκερ. Κι ενώ η μητέρα-του βαίνει σταδιακά προς την αυτοκτονία, ο μικρός συνειδητοποιεί στα ξένα ότι η οικογένειά-τους διαλύθηκε, και από τώρα και στο εξής ο καθένας πορεύεται τη δική-του ξεχωριστή πορεία.
          Η αφήγηση γίνεται πιο στατική, τα γεγονότα δεν έχουν το σασπένς του πρώτου μέρους και οι περιγραφές όπως και οι σκέψεις του μικρού Ντελ αυξάνονται. Έτσι το έργο μετατρέπεται σε ένα είδος μυθιστορήματος μαθητείας, καθώς ο μικρός δεκαπεντάχρονος ήρωας ωριμάζει στην ερημιά όπου ζει, στη δουλειά στο ξενοδοχείο όπου δουλεύει, στις βόλτες στην εξοχή και στις προσπάθειες να καταλάβει την καναδική ψυχή σε σχέση με την αμερικάνικη. Η νέα καναδική ζωή είναι κάτι καινούργιο, όχι συναρπαστικό, αλλά σαν δοκιμασία ψήνει και γαλβανίζει την ψυχή του Ντελ. Κι η λαχτάρα-του να πάει σχολείο είναι ιδιαίτερα συγκινητική…
          Ο ίδιος ο Ρέμλινγκερ είναι το νέο μυστήριο της ιστορίας. Συμπαθής εν γένει, καλοπροαίρετος κατά βάση, αλλά απόμακρος, τυλιγμένος σε μια αχλή την οποία ο πρωταγωνιστής δεν μπορεί να διασπάσει, όσο κι αν μια φορά μπήκε στο δωμάτιό-του, μια άλλη διάβασε αποκόμματα άρθρων από παλιότερες εποχές κ.ο.κ. Ώσπου ο μικρός μαθαίνει την προ-ιστορία του ξενιστή-του, το τρομοκρατικό κτύπημα στο οποίο είχε εμπλακεί και την ανάγκη-του έκτοτε να κρύβεται μακριά από τις ΗΠΑ στον Καναδά. Και το τέλος με την αιματηρή κατάληξή-του προσθέτει άλλο ένα έγκλημα στα διάφορα που περνάνε και δείχνει την κυνικότητα και την αδίστακτη αποφασιστικότητα του Ρέμλινγκερ.

          Το μυθιστόρημα φαίνεται να κόβεται σε δύο μέρη, τη ζωή στο αμερικάνικο Γκρέιτ Φολς μέχρι τη ληστεία και τη ζωή στο καναδέζικο Φορτ Ρόγιαλ μετά απ’ αυτήν. Ο μόνος λόγος που πείθει γι’ αυτήν τη διαίρεση είναι η αντίθεση. Τι συμβολίζει η αμερικάνικη περίοδος και τι η καναδέζικη; Είναι ο Άρθουρ Ρέμλιγκερ ένα πρότυπο του μικρού Ντελ, αν λάβει κανείς τις ομοιότητες της φυγής από τις ΗΠΑ και το ξεκίνημα μιας νέας ζωής στον Καναδά; Είναι ο άνθρωπος-για-όλες-τις-δουλειές μιγάς από τη φυλή των Μετί, Τσάρλι Κουόρτερς, που κινεί τα νήματα εκ μέρους του αφεντικού-του Ρέμλινγκερ και ταυτόχρονα τον κατηγορεί στον Ντελ, σύμβολο της ντόπιας κουλτούρας που, ενώ υπηρετεί τον Αμερικάνο, ταυτόχρονα νιώθει άβολα μαζί-του; Τα ερωτήματα αυτά δεν βρίσκουν απάντηση, ούτε λύνονται με την εικασία της αντίθεσης, που υπαινίχθηκα.
          Κι αυτό που εμφανώς είναι μειονέκτημα ενός έργου, αυτή η διαιρεμένη φύση-του, γίνεται απρόσμενα αιφνιδιασμός που κερδίζει τον αναγνώστη. Δεν μιλάω για μια εμπνευσμένη σύγκλιση των δύο ιστοριών, όπως θα περίμενε κανείς. Αντίθετα, λοιπόν, από μια αναμενόμενη αιτιώδη σχέση, ο συγγραφέας προβάλλει τη διαισθητική σύναψη των δύο γεγονότων μέσα στο πλαίσιο της ζωής και των άρρητων δεσμών που τη συνδέουν με τη μοίρα-μας. Στη σελίδα 511 ο αφηγητής αναλογίζεται αν όλα αυτά είναι κρίκοι σε μια αλυσίδα λογικής αλληλουχίας, που στιγμάτισαν τη ζωή-του. Το κακό υπάρχει γύρω-μας, επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα την πορεία-της, η θεωρία του χάους δεν είναι τόσο μακρινή όσο ακούγεται… Βέβαια, δεν είναι τόσο πειστικός, αλλά συναισθηματικά με άγγιξε και με έβαλε στη (ψυχολογική) λογική όλου του έργου.

[Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην In2life στις 2/6/2015 και σ’ αυτό το καφενεδάκι παρουσιάζεται με εικαστικό διάκοσμο παρμένο από: www.filovent.co.uk, theconservativetreehouse.com, www.mirror.co.uk, www.public-domain-image.com, www.polygon.com, en.wikipedia.org και www.dvafoto.com]

Πατριάρχης Φώτιος

15 comments:

Βιβή Γ. said...

Τα έχουμε ξαναπεί οι δυο μας για τον "Καναδά",εγώ βέβαια είμαι εξ αυτών που τους ενθουσιάζει η γραφή του Φορντ και τα υπαινικτικά λεκτικά περιβάλλοντα που δημιουργεί.Ό,τι δικό του έχω διαβάσει ως τώρα με έχει πείσει ώστε να τον θεωρώ οξυδερκέστερο πολιτικώς συγγραφέα από άλλους πασίγνωστους Αμερικανούς που προβάλλονται(και)ως τέτοιοι.
Το συγκεκριμένο δεν σε έπεισε ή γενικότερα ο Φορντ δεν σου πάει;

Καλημέρα και καλή βδομάδα

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή, καλημέρα.
Δεν έχω διαβάσει άλλο Φορντ (επ' ευκαιρία πρότεινε ποιο θεωρείς το καλύτερό-του).
Γενικά,
το συγκεκριμένο το διάβασα με ενδιαφέρον,
αλλά δεν μπόρεσα να καταλάβω τη σχέση πρώτου και δεύτερου μέρους.
Επομένως, παρά τα επιμέρους καλά σημεία,
έχασα τον βασικό νοηματοδοτικό άξονα.
Εν τέλει, ποια η σχέση των δύο μερών;
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...
This comment has been removed by the author.
Βιβή Γ. said...

Θα προτείνω όλη την τριλογία του Φρανκ Μπάσκομπ αρχίζοντας από το τρίτο με τίτλο"Η Χώρα Όπως Είναι".Μετά τον "Αθλητικογράφο" κι ας είναι το πρώτο της τριλογίας κι όσο για το δεύτερο,το "Independence Day",μη διστάσεις αν διαβάζεις αγγλικά (δεν το έχουν μεταφράσει στα ελληνικά,εδώ απορώ με την λογική των εκδοτών).

Ο Φρανκ Μπάσκομπ,κεντρικός ήρωας και των τριών, είναι εκπληκτικά ανθρώπινος και απρόσμενα οικείος μας σαν σύλληψη χάρτινου χαρακτήρα κι ας είναι ένας άντρας στην άλλη άκρη της γης.

Στο άλλο σου ερώτημα θα σου απαντήσω ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει λόγος να ζητάς/με μιαν οφθαλμοφανή σύνδεση του πρώτου με το δεύτερο μέρος διότι η ίδια η ζωή του ήρωα με τα μετατοπιζόμενα σημεία βάρους καθ΄ όλη την διάρκειά της συνδέει μια χαρά ό,τι βλέπουμε να μοιάζει ασύνδετο.Και στην αληθινή ζωή έτσι δεν συμβαίνει ;Είναι ίδια κι απαράλλαχτη η ζωή μας όλα τα χρόνια που κρατάει;Όχι,επομένως ο βασικός νοηματοδοτικός άξονας είναι η μετάβαση από τον έναν τρόπο/τόπο ζωής σ΄έναν άλλο και εκείνο για το οποίο αξίζει να αναρωτηθούμε είναι αν αυτή γίνεται από δική του/μας βούληση ή τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχει η Ειμαρμένη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή,
σ' ευχαριστώ για τις προτάσεις.
Όσο για το θέμα που συζητάμε,
βλέπω όντως ότι υπάρχει μια τάση στο σύγχρονο μυθιστόρημα να περιλαμβάνει κομμάτια της ζωής,
χωρίς να τα συνδέει σε ένα νομοτελειακό πλαίσιο.
Κι αναρωτιέμαι:
γιατί αυτά τα συγκεκριμένα; έστω και αποσπασματικά, τι υποσυνείδητα τα συνδέει;
η ίδια η συμπαράθεση δεν είναι επιλογή, άρα σκοπιμότητα;
Εδώ, στον Φορντ, είναι η μετάβαση, η αλλαγή, η ειμαρμένη ανατροπή και η προκαθορισμένη άνωθεν (;) στροφή της ζωή; Χμμμ...
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Αν μιλούσαμε για την καλβινίστρια Ρόμπινσον θα σου έλεγα αμέσως ναι.Είναι καθαρό στο γράψιμό της το "άνωθεν" εξαρχής,ποιο είναι;Η βούληση του Θεού.
Στην δική μας,την βαλκανική,εκδοχή ή αν θες χαρμάνι,αυτό το άνωθεν/ειμαρμένη/κισμέτ έχει δραπετεύσει από την αυστηρώς θεοτική θεώρηση.Να επομένως άλλη μια παράμετρος που ξεχάσαμε να θίξουμε στην ανάρτησή σου για την αμερικανική λογοτεχνία των ΗΠΑ,την αντίληψή τους για το άνωθεν.Οι διαφορές από την μητέρα λογοτεχνία είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες,είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού,δηλαδή διαβάζονται.
Ο Φορντ με τον αμερικάνικό του τρόπο σπάει και μετά συνδέει υπαινικτικά τα δυο βασικά κομμάτια της ζωής ενός όντος που υπόκειται στην βούληση του Θεού.Η αδερφή του και το δικό της λαχείο είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος.
Μπορεί να το διαβάσει και έτσι ο αναγνώστης,κι εγώ τώρα το βλέπω πιο καθαρά χάρη στην συζήτησή μας.Θα τολμήσω,τέλος, να ισχυριστώ ότι ο Φρανκ Μπάσκομπ στην τριλογία που σου πρότεινα δεν είναι παρά ο προπομπός του Ντελ Πάρσονς.

Την καλημέρα μου.

Βιβή Γ. said...

Έχεις διαβάσει Κάρσον Μακ Κάλερς και Τζων Στάινμπεκ;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή, αν κατάλαβα καλά,
λες ότι και ο Φορντ εκφράζει την πίστη-του στη θεϊκή χείρα
(λιγότερο ξεκάθαρα από την Ρόμπινσον)
αλλά πάντως ορατά ως την κινούσα αρχή της ζωής ενός όντος που αναγκάστηκε να ζήσει αλλιώς απ' ό,τι προβλεπόταν. Σωστά;
Ναι, έχω διαβάσει Τζων Στάινμπεκ.
Π.Φ.

Διογένης ο Κυνικός said...

Εμένα πάλι το συγκεκριμένο βιβλίο μου δημιούργησε τη αίσθηση της αναμονής του Γεγονότος, και όταν αυτό ήλθε στα μισά του βιβλίου, υπήρξε κάτι σαν αφηγηματικό 'άδειασμα'. Σύντομα κατάλαβα ότι το δεύτερο μέρος είχε στηθεί κι αυτό πάνω στον ίδιο ακριβώς καμβά - πάλι αναμονή (με το απαραίτητο παιχνίδι της 'καθυστέρησης' που ο Φορντ κατέχει πολύ καλά, με άπειρες μικροπαρατηρήσεις και διακλαδώσεις) μέχρι το επόμενο Γεγονός, τραυματικό και καθοριστικό επίσης με παρόμοιο τρόπο.

Με λίγα λόγια, από ένα σημείο και μετά, μου φάνηκε ως δομή επαναλαμβανόμενο και προβλέψιμο. Στα θετικά -που αναμφισβήτητα με 'κράτησαν' ως αναγνώστη- η επεξεργασμένη γλώσσα και η βαθιά παρατηρητικότητα στους χαρακτήρες. (Υποθέτω ότι μπορεί να μου αντιταχθεί ότι δεν είναι τα πάντα δομή και σασπένς κλπ, ωστόσο όταν μια αφήγηση δίνει δείγματα ότι στηρίζεται και σ' αυτά, θα πρέπει να είναι συνεπής στο χειρισμό τους.)

Βιβή Γ. said...

Ίσως δεν είναι πίστη αλλά παραδοχή.Και η χείρα όχι θεϊκή αλλά εκ του συστήματος και των αβλεψιών του εκπορευόμενη.Η Μακ Κάλερς πχ κάνει ταξική αποτύπωση της ειμαρμένης των ηρώων της και ο Στάινμπεκ (συν πλην) επίσης.Αυτό που λέω τώρα σηκώνει φυσικά συζήτηση αλλά αν συμφωνήσουμε ότι είναι (υποκριτικά ή όχι κτλ άστο προς το παρόν)θεούσα χώρα οι ΗΠΑ καταλαβαίνεις όλες τις επιρροές και προσφερόμενες οπτικές από το περιβάλλον στο οποίο κινείται ένας συγγραφέας εκεί.

Βιβή Γ. said...

Διογένη, τελικά γιατί πρέπει;Δεν είναι καλύτερα ο συγγραφέας να τολμάει;Από ευάερα, ευήλια και χορταστικά μυθιστορήματα άλλο τίποτα.

Διογένης ο Κυνικός said...


Συμφωνώ απόλυτα ότι πήξαμε στα 'καλοφτιαγμένα', ωστόσο ο 'Καναδάς' δεν μου δίνει την εντύπωση ότι ποντάρει στο ρηξικέλευθο, αλλά μάλλον στο παραδοσιακό - πχ στα χνάρια του α λα Ντίκενς κλασικού μυθιστορήματος μαθητείας. Για μένα δηλαδή θα μπορούσε να είναι και ένα ολιγοσέλιδο μυθιστόρημα (ή νουβέλα) που θα έκλεινε με την ολοκλήρωση της ιστορίας των γονιών. Το ότι ξανανοίγει με μια παρόμοια λογική, οδηγώντας σε μια προβλέψιμη και μικρότερης δραστικότητας ιστορία, για μένα παραπέμπει περισσότερο σε 'κακοφτιαγμένο' και λιγότερο σε ρηξικέλευθο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Διογένη,
ναι, αυτή η ισορροπία μεταξύ πλοκής και λοιπών
είναι τόσο δύσκολη που συχνά είτε το ένα θυσιάζεται είτε το άλλο.
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή,
βλέπεις λοιπόν ότι η αμερικάνικη λογοτεχνία διακρίνεται από μια ντετερμινιστική αντιμετώπιση της ζωής;
Δηλαδή, κάτι έξω από τον άνθρωπο καθορίζει τη μοίρα-μας
και το άτομο υπόκειται άφευκτα στη θεϊκή, κοινωνική, ταξική ή άλλη ετεραρχία;
Καλημέρα
Π.Φ.

Βιβή Γ. said...

Νομίζω ναι,ακόμα κι ο Ροθ το εκφράζει (και μάλιστα έντονα στο έργο του "Νέμεσις") και ο Πέρσιβαλ Έβερετ κι ο Μακ Κάρθυ και άλλοι.Το αυτό είδα/ένιωσα ,διαφορετικά βεβαίως αποτυπωμένο κι από τον Ίβο Άντριτς στο "Γεφύρι του Δρίνου".Και στην τρισμέγιστη ρωσική λογοτεχνία το ίδιο.Θα μπορούσαμε δε να πούμε όχι θεϊκή μα συμπαντική ιεραρχία ή αιτίαση για να μην μπερδευτούμε με θρησκοληψίες,τι λες;