Γιατί δεν έχουμε (ανάλογα με το μπάσκετ) καλή πεζογραφία

 

(συνέχεια από το προηγούμενο)

          Στην ποίηση (στην οποία έχουμε δρέψει δάφνες -Σεφέρης, Ελύτης-, έχουμε ποιητές παγκόσμιας εμβέλειας –Καβάφης- και συνεχίζουμε να εξαγάγουμε ονόματα που μεταφράζονται και ακούγονται στη διεθνή σκακιέρα), τα πράγματα μπορούν να εξηγηθούν με όρους μπάσκετ. Η παράδοση αιώνων, η δυνατότητα δουλειάς στη μικρή φόρμα, η πολυεπίπεδη ελληνική γλώσσα, η συναισθηματική πληθωρικότητα που μπήκε σε καλλιτεχνικούς δρόμους, η επαφή με τη Δύση και τις τάσεις-της, ο κοσμοπολιτισμός που έφερε τα νέα ρεύματα, η ώσμωση δυτικών και εγχώριων μοντέλων, η έντονη ατομικότητα κ.ο.κ. εξηγούν τη συνέχεια μιας ποιοτικής γραμμής.

          Στην πεζογραφία η ελληνική παράδοση περιορίζεται τυπικά στα 180 χρόνια, αλλά ουσιαστικά δουλειά πάνω στο μυθιστόρημα έχουμε μόνο 80. Έτσι, επειδή ακριβώς το είδος είναι απαιτητικό και πολυδιάστατο, δεν είναι εφικτό να αφομοιώσουμε εύκολα τις νέες τάσεις και να τις εφαρμόσουμε στο δικό-μας περιβάλλον. Μέχρι να το κάνουμε περνάνε μερικά χρόνια έως δεκαετίες, η υπόλοιπη ευρωπαϊκή και διεθνής παραγωγή εξελίσσεται κι εμείς μένουμε πάλι πίσω.

Σ’ αυτό φταίει και η ελληνική αδυναμία της πειθαρχίας και της οργάνωσης. Τα υλικά ενός μυθιστορήματος, που απλώνονται από τους χαρακτήρες έως τη γλώσσα κι από την πλοκή έως την ατμόσφαιρα, δεν τιθασεύονται από το ελληνικό μυαλό που είναι κατά βάση φυγόκεντρο και απείθαρχο, συχνά στενά αυτοβιογραφικό και όχι συνθετικό και πολυσυλλεκτικό. Στην ποίηση αυτή η απειθαρχία βγάζει λαγούς, αλλά στην μυθιστορηματική πεζογραφία είναι ατελέσφορη. Γι’ αυτό μάλλον εξηγείται και η ποιότητα των ελληνικών διηγημάτων, που εστιάζουν στη στιγμή, στην κορύφωση, κι έτσι δεν χρειάζονται τη σφιχτή πλοκή και την αυστηρή οργάνωση.

Ναι αλλά πού οφείλονται όλα αυτά, εκτός κι αν κανείς αφελής υποστηρίξει ότι είναι εγγενείς αδυναμίες-μας, ελληνικά γονίδια και ραγιάδικες καταβολές που δεν μπορούν να αλλάξουν;

Το παράδειγμα με το μπάσκετ δείχνει ότι η ανάδειξη μεγάλων ομάδων βασίζεται στην πλήρη οργάνωση, ακόμα και σε θέματα λεπτομερειών όπως σε ποιο ξενοδοχείο θα μείνει η ομάδα, τι θα φάει, πόσα μπουκάλια νερό θα πρέπει ο φροντιστής να φέρει στην προπόνηση κ.ο.κ. Στους εκδοτικούς οίκους δεν παρατηρείται ανάλογη οργάνωση, που φαίνεται από το ποιος είναι αναγνώστης και επομένως σκάουτερ κειμένων μέχρι ποιος επιλέγει το εξώφυλλο. Και το κυριότερο απουσιάζει ο επιμελητής, ο υπεύθυνος εκείνος που θα ρετουσάρει το χειρόγραφο, θα μιλήσει με τον συγγραφέα για μικρές και μεγάλες αλλαγές, που θα υποδείξει ατέλειες και θα προτείνει διορθώσεις, φυσικά όχι μόνο σε γλωσσικό επίπεδο. Αντίστοιχα απουσιάζει μια σθεναρή κριτική που να αντιπολιτεύεται και όχι να λειτουργεί συγκαταβατικά κι απλόχερα παρωθητικά, να κρίνει και να βοηθά στον διάλογο, να δείχνει δρόμους, να ωθεί στην αυτοσυνειδησία του πεζογράφου.

Το μυθιστόρημα δεν είναι απλώς προϊόν της συγγραφικής προσπάθειας, αλλά πρέπει να είναι της πολλαπλής επεξεργασίας από διάφορα χέρια και μάτια, της παλίμψηστης δράσης έμπειρων επαγγελματιών που θα επέμβουν –με τη θέληση του δημιουργού- ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι πολύ καλύτερο από την πρώτη συγγραφική δουλειά. Ξεκινά σε συλλογικό επίπεδο πριν ξεκινήσει το γράψιμο και τελειώνει, αν τελειώνει, με τη μετάφρασή-του σε άλλη γλώσσα. Είναι το τελικό προϊόν μιας υποσυνείδητης διεργασίας που προάγεται με διαβάσματα, πολιτισμικές εγγραφές, κριτικούς διαλόγους…

Ανάλογη απουσία συντεταγμένης πολιτικής απουσιάζει από τον τρόπο προώθησης των βιβλίων στο εξωτερικό. Οι ατζέντηδες μόλις τα τελευταία χρόνια έχουν αναλάβει δράση, οι επιχορηγήσεις για μεταφράσεις είναι μηδαμινές, η κεντρική στρατηγική ώστε τα αξιόλογα έργα να προβληθούν στις μεγάλες αγορές είναι επιδερμική… Λείπει, όπως το ψυχανεμίζομαι, ένα μάρκετινγκ που θα μπορούσε υπό άλλες συνθήκες να προβάλει την ελληνική πεζογραφία ως εφάμιλλη πολλών άλλων περιφερειακών λογοτεχνιών, αλλά και ως αντάξια των μεγάλων λογοτεχνιών, που έχουν και το πλεονέκτημα της γλώσσας.

Με άλλα λόγια πιστεύω ότι δεν λείπει η ποιότητα (υπάρχει έστω κι αν περιορίζεται σε λίγες πέννες και σε λίγα βιβλία), αλλά η φυτωριακή ευρύτερη παραγωγή-της, η οργανωμένη επεξεργασία-της, η ανάδειξή-της και η εκστρατεία πειθούς των ξένων για την αξία της ελληνικής πεζογραφίας. Οι ίδιοι οι συγγραφείς λειτουργούν ατομικά, γράφουν και ακούνε τους φίλους-τους, συναντάνε μια κριτική των καλών λόγων, ομφαλοσκοπούνται (ευτυχώς η επαφή με την Ευρώπη και την Αμερική τους κάνει πιο εξωστρεφείς όλο και περισσότερο), αλλά δεν έχουν το συμπαγές εκείνο περιβάλλον που θα τους βοηθήσει να αξιοποιήσουν τις ιδέες, τα ρεύματα, τις τάσεις, τη γλώσσα και να γράψουν κορυφαία.

(τέλος Β΄ μέρους) 

[Οι εικόνες που συνοδεύουν αυτό το Β΄ μέρος αντλήθηκαν από: www.enet.gr, imgkid.com, blogs.sch.gr, www.zazzle.com, everydaylife.globalpost.com, www.ehlingmedia.com και www.guidingtech.com]

Πατριάρχης Φώτιος