Tuesday, April 16, 2013

Μεζεδάκια νηστίσιμα …από τον σαββατοκυριακάτικο τύπο

Το ιστορικό μυθιστόρημα, η βιβλιοϊστολογική κριτική παρουσία και τα πνευματικά δικαιώματα: η ψαριά του Σαββατοκύριακου έβγαλε πολλά λαβράκια!
 

1.      Ιστορικό μυθιστόρημα: τι έχει να δώσει πλέον;



Η κριτική του Κούρτοβικ στα Νέα του Σαββάτου (“Η Ιστορία πίσω από τις ιστορίες”, 13/4/2013) δεν έχει τόσο ενδιαφέρον για το βιβλίο που προσεγγίζει, όσο για τον γενικότερο προβληματισμό για το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα:
Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα είναι πολύ παραγωγικό και δημοφιλές στο κοινό της χώρας μας. Αλλά, θεματικά, εξακολουθεί να έχει σχετικά μικρή εμβέλεια. Γιατί;
Το ζήτημα το έχουμε θέσει ακροθιγώς και άλλες φορές: γιατί το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα, παρά την άφθονη παραγωγή του τις τελευταίες δεκαετίες, τη σημαντική επιτυχία του στο κοινό και, προπαντός, τα πλούσια σ' ερεθιστικό υλικό κοιτάσματα από τα οποία αντλεί εμπνεύσεις, δεν δίνει κάποιο αληθινά βαρυσήμαντο έργο, κάποιο που η πνοή του θα μπορούσε να φτάσει ώς πέρα από τα ελληνικά σύνορα; Γιατί άραγε, ακόμα και όταν μας συγκινεί εμάς τους Ελληνες, το νιώθουμε ότι δύσκολα θα έβρισκε απήχηση σ' ένα ξένο κοινό, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο με ιστορικά (ή ιστορικής πλαισίωσης) μυθιστορήματα από άλλες χώρες συγκρίσιμου γεωπολιτικού μεγέθους με τη δική μας;
Μια καλή αφορμή για να διερευνήσουμε το ζήτημα
apogonoimikrasiaton.blogspot.com
προσφέρει το πρόσφατο μυθιστόρημα της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη «Ο ύπατος της Σμύρνης». Κεντρικό πρόσωπό του είναι ο Αριστείδης Στεργιάδης, ο αμφιλεγόμενος ύπατος αρμοστής της Ελλάδας στη Σμύρνη την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, που τόσο η προσπάθειά του να κρατήσει την ισορροπία ανάμεσα στο τουρκικό και το ελληνικό στοιχείο όσο και ο αυταρχικός χαρακτήρας του τον έκαναν από αντιπαθή έως μισητό και στις δύο πλευρές. Πρέπει να πούμε ότι το μυθιστόρημα αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον από τα συνήθη «μικρασιατολογικά». Είναι πολυφωνικό, λεπτολόγο, γραμμένο με πλούσια και στιβαρή γλώσσα και η ματιά του δεν συντάσσεται με τα γνωστά εθνικά στερεότυπα. Και όμως, παρόλα αυτά τα λαμπρά διαπιστευτήρια, δεν κατορθώνει ν' απογειωθεί και να πλησιάσει σε κάτι μεγαλύτερο από το άμεσο θέμα του. Γιατί άραγε; 

Το ερώτημα λοιπόν που έθεσα στον τίτλο μετατρέπεται αυτόχρημα σε: Γιατί το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα δεν δίνει όσα μπορεί;
 


2.      Η ανάδυση των βιβλιοϊστολογίων στον χώρο της ενεργού κριτικής

 

           Τα βιβλιόφιλα ιστολόγια έχουν καταξιωθεί εδώ και καιρό στο τοπίο της ενεργής κριτικής παρουσίας, μόνο και μόνο επειδή έχουν διαμορφώσει στον ψηφιακό χώρο τη δική-τους παρουσία. Αναδεικνύουν την άλλη φωνή, η οποία δεν θα μπορούσε να ακουστεί, τη φωνή του αναγνώστη που έχει γνώμη, που μπορεί να την εκφράσει και να διαμορφώσει έτσι και τη γνώμη του κοινού.           
           Επομένως, το ότι ποικίλοι ιστολόγοι ανέλαβαν και έξω από τα μπλογκς-τους κριτικό πόστο, όπως ο Librofilo στην “Εφημερίδα των συντακτών”, δεν είναι απλώς επιπλέον καταξίωση, αλλά πιο πολύ απόδειξη ότι η φωνή των σοβαρών βιβλιοϊστολόγων έχει κύρος και βαρύτητα, ικανή να κάνει τους δημοσιογράφους να την προσέξουν και να της δώσουν έντυπο βήμα. Αλλά και στα ηλεκτρονικά μέσα, διάφοροι μπλόγκερς βρήκαν συνθήκες γειτνίασης και χώρο να δημοσιεύσουν τις απόψεις-τους περί βιβλίων, πριν τις αναρτήσουν στα ιστολόγιά-τους.
            Στη δημοκρατία των μέσων και των πολυμέσων, όποιος υπηρετεί αυτό που κάνει με σύστημα και σε βάθος, ορθώνεται ως άλλος ένας πόλος, ανάμεσα σε πολλούς, στον εκτενή διάλογο που διεξάγεται όχι μόνο για την παρουσίαση ενός βιβλίου αλλά και για το διακύβευμα ευρύτερων πολιτισμικών δεδομένων. Τα blogs είναι εδώ!
 

3.      Πνευματικά δικαιώματα: υπάρχουν ακόμη;

            Ενδιαφέρον το ρεπορτάζ του Μαγκλίνη στην προχθεσινή Καθημερινή (“Από την ομοιότητα έως τη λογοκλοπή”, 14/4/2013), ρεπορτάζ που αφορούσε τη λογοκλοπή και τη νομική διάσταση του προβλήματος περί πνευματικών δικαιωμάτων.
            Το πρόβλημα αυξάνεται λόγω παγκοσμιοποίησης, διευρύνεται λόγω διαδικτύου και εκτινάσσεται λόγω της ανάγκης για κείμενα, μελέτες, πρωτότυπα έργα κ.ο.κ. Σε όλα τα παραπάνω θα μπορούσα να βάλω εισαγωγικά, γιατί στη μεταμοντέρνα λογική όλα είναι ανακυκλώσιμα. Δείτε και το καλογραμμένο βιβλίο του Alvin Kernan “Ο θάνατος της λογοτεχνίας” (εκδόσεις Νεφέλη, 2001), που αναλύει μεταξύ άλλων και τη λογοκλοπή στη λογοτεχνία και τη λογοτεχνία ως ιδιοκτησία και ήθος. Αν θυμάμαι καλά, ο Kernan βλέπει με δυσπιστία τις προσπάθειες να διαφυλαχθεί η λογοτεχνική πρωτοτυπία.
            Στο πλαίσιο λοιπόν των πνευματικών δικαιωμάτων, είμαι περίεργος αν πλέον οι μελετητές, οι δημοσιογράφοι και οι πανεπιστημιακοί, τολμούν να παραπέμψουν στη γνώμη των ιστολόγων. Και να παραπέμψουν δείχνοντας σεβασμό σε όσα δουν εκεί, όχι ως προϊόντα της μαζικής κουλτούρας αλλά ως αποτελέσματα μιας ανάλογης πέννας με αυτούς. Ποιος μελετητής της λογοτεχνίας θα δοκιμάσει να επικαλεστεί τη γνώμη των bloggers; Ή θα τους διαβάσει αλλά θα υποκλέψει τις ιδέες-τους χωρίς να δηλώσει την πηγή-του;
 
Πατριάρχης Φώτιος

7 comments:

Pellegrina said...

α) η προσωπική μου γνωμη για το "πέρα απο τα ελληνικά συνορα" ειναι οτι τίποτα δεν φτάνει περα απο αυτά, και αυτο δεν εχει να κανει με το περιεχόμενο των βιβλίων, Αν ημουνα πολιτης μιας άλλης δυτικής χώρας εν θα μπορυσα καθόλου να συνεννοηθώ με τους έλληνες (ουτε τωρα μπορώ), οποτε θα αφηνα ησυχα τα βιβλία τους.
β) με καθε συμπαθεια στον librofilo, οι "δημοσιογράφοι" τον ..καταξιώνουν; Γιατί, τι κυρος εχουν οι δημοσιογράφγοι για να καταξιωσουν τον librofilo; Οι πιο πολλοί, ως προς το αντικειμενό του τουλάχισον, λογικά ειναι αστοιχείωτοι μπροστά του.
γ) Τα "πνευματικά δικαιώματα' ειναι ενας ευφημισμός για χρηματικά κέρδη: οταν δεν αποβλέπεις στο κέρδος, κανεις δεν σου "κλεβει" τα πνευματικά σου δικαιώματα. (ποιος θα κλέψει και ΓΙΑΤΙ, κατι που εσύ προσφέρεις δωρεάν;) Αρα, το θεμα εχει να κανει με επαγγελματικά δικαιώματα, τίποτε άλλο. Το διαδικτυο ειναι ενας τομέας σαν ολους τους άλλους, ουτε λιγοτερο ουτε περισσοτερο,και τον προβλέπει ο νομος για τα πνευματικά δικαιώματα

Πάπισσα Ιωάννα said...

"Οι πιο πολλοί, ως προς το αντικειμενό του τουλάχισον, λογικά ειναι αστοιχείωτοι μπροστά του [μπροστά στον Librofilo]."
Συμφωνώ!

Ως προς τα πνευματικά δικαιώματα, μην παραγνωρίζεις καθόλου την όποια αθανασία των λόγων, των συλλήψεων, των στάσεων. Επομένως δεν είναι μόνο το χρήμα.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Δεν την παραγνωριζω, αλλα και η αθανασία με ..λεφτά εχει να κάνει. Ποιος πχ θα κλέψει τα εργα μου, που προσφέρω δωρεάν; Αφού τα προσφέρω δωρεάν, είν εξ ορισμού ασήμαντα!!! Δεν μπορουν να χαρισουν καμιά .."αθανασία"! δεν εχουν τη σφραγιδα οσων χαριζουν ..αθανασίες (Τι επάγγελμα! να ..χαριζεις αθανασία!)
(Αν ομως δεν ειναι ασημαντα, ας το πουν δημόσια αυτοί που χαριζουν αθανασια, χωρις να περιμένουν πρωτα αυτά να ενταχθούν στο συστημα αγοραπωλησίας. Αλλιως ισχυει αυτο που λεω στην αρχη του σχολίου

Librofilo said...

Ευχαριστώ για την αναφορά και το κολακευτικότατο σχόλιο της Pellegrina. Δεν γνωρίζω αν θα υπάρχει τακτική συνεργασία, με την εφημερίδα, ίσως μια φορά το μήνα - εξαρτάται. Σηκώνει πολλή συζήτηση και σκέψη όμως, οι σελίδες για το βιβλίο στις εφημερίδες γίνονται όλο και λιγότερες, τα "παραδοσιακά" ΜΜΕ, αρχίζουν να προσέχουν λίγο τα βιβλιοφιλικά μπλογκς, αργήσανε βέβαια,αλλά είναι ένα βήμα. Ευχαριστώ και πάλι

ναυτίλος said...

Φώτιε, με όλο το σεβασμό, επίτρεψέ μου να εκθέσω τις σκέψεις μου.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια έχουν εκλείψει οι αξιόλογοι κριτικοί στα ΜΜΕ. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν υπάρχουν οι σπουδαίοι κριτικοί του παρελθόντος, όπως ο Λορεντζάτος και πολλοί άλλοι. Σίγουρα υπάρχουν και σήμερα αξιόλογοι κριτικοί, όπως η Τσιριμώκου, η Τζίνα Πολίτη, ο Άρης Μπερλής, ο Σάββας Μιχαήλ, ο Καψάλης, ο Μαρωνίτης και άλλοι που αυτή τη στιγμή μου διαφεύγουν. Το πρόβλημα είναι ίσως ότι τα έντυπα στις μέρες μας δεν προβάλλουν αυτές τις αξιόλογες κριτικές όσο θα 'πρεπε. Δεν δίνουν χώρο και χρήμα ενδεχομένως... Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλοι λόγοι που δεν τους γνωρίζω.
Το αποτέλεσμα είναι να επιβάλλονται κριτικοί που δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να γράφουν κοινοτοπίες ή να αναμασούν ξένες κριτικές (όταν πρόκειται για ξένους συγγραφείς). Όλοι τους να 'χουν ένα καλό λόγο για τη μετάφραση και ας μην ξέρουν τη γλώσσα του πρωτοτύπου και βέβαια για τους δικούς τους "φίλους" διαπλεκόμενους ή μη, πάντα καλά λόγια. Άλλωστε όταν βγάλουμε και μεις ένα βιβλίο να μας το ανταποδώσουν... Αυτοί οι κριτικοί ξέρουν από κολακείες, σπάνια έχουν να πουν κάτι πρωτότυπο και δεν κοστίζουν πολλά. Αν μάλιστα κάνουν και κάποια "διαφήμιση" θα γίνει απόσβεση...
Σε αυτό το πλαίσιο έρχονται τα μπλογκς. Δε θεωρώ ότι έχουν τη δυνατότητα να κάνουν, αυτό που εγώ θεωρώ, σπουδαία κριτική. Υπάρχει όμως κάτι σημαντικό: διαθέτουν μια "φρέσκια" ματιά κι έχουν μια ζωντάνια που έχει λείψει στην έντυπη κριτική. Πιο πολύ χαίρομαι δυο τρεις αράδες από ένα βιβλιοφιλικό μπλογκ παρά ολόκληρη σελίδα από επαγγελματία κριτικό. Επίσης τις πιο πολλές φορές δεν κρύβονται διαπλεκόμενα συμφέροντα πίσω από τις ανιδιοτελείς αυτές κριτικές, ούτε ανάγκη για κολακεία.
Το να υποστηρίζουμε όμως ότι αυτές οι κριτικές βιβλίων φτάνουν (τουλάχιστον απ' όσο γνωρίζω) στο ύψος των κριτικών του Σπύρου Τσακνιά ή του Γιάννη Δάλλα είναι υπερβολικό.
Θα κλείσω με μια παρατήρηση: Τελευταία με την αύξηση της επιρροής των μπλογκς (θα συμπεριλάβω και το facebook και τα διαδικτυακά περιοδικά) και δεδομένου ότι πολλοί συγγραφείς είναι (με το όνομά τους) και μπλόγκερς, άρχισαν σιγά σιγά να δημιουργούνται κι εδώ σχέσεις "διαπλοκής" (όχι με οικονομικό κίνητρο περισσότερο διαπροσωπικές) κι αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αρχίζει να κολακεύει ο ένας τον άλλον... Δηλ. προβλέπω ότι, δεν αποκλείεται, πολύ σύντομα ένα από τα πλεονεκτήματα της κριτικής αυτού του τύπου θα πάψει να υφίσταται.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Librofilo,
αυτό ακριβώς πιστεύω κι εγώ.
Ότι επειδή ο έντυπος τύπος δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος και το εύρος της κριτικής, τα βιβλιόφιλα ιστολόγια αναδύονται.
Κρατώ μια επιφύλαξη για την ποιότητα όλων αυτών, αλλά κατά βάση είναι ένα άνοιγμα...
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε,
δείχνεις σεβασμό όχι όταν περιορίζεσαι σε μικρές ατάκες αλλά όταν αναλύεις τις σκέψεις-σου με ολοκληρωμένη συλλογιστική. Όπως έκανες σήμερα.
Συμφωνώ πολύ με τα δεδομένα που έθεσες. Βέβαια ξεχνάς πολλά ονόματα κριτικών που δεν υπολείπονται όσων λες, ενώ πολλοί απ' όσους αναφέρεις διακρίνονται μόνο για το πανεπιστημιακό-τους βλέμμα και όχι για την επικαιρική-τους ματιά. Ας είναι.

Θέλω να κρατήσω από το σκεπτικό-σου τα περιθώρια που βρίσκουν οι βιβλιοϊστολόγοι να φρεσκάρουν την κριτική και να μιλήσουν πιο ανοικτά, χωρίς τους περιορισμούς της επίσημης κριτικής.
Πατριάρχης Φώτιος