Εμπορευματοποιημένη τέχνη και λογοτεχνία

Το πρόσφατο δημοσίευμα της Τιτίκας Δημητρούλια ήταν σκέτος πειρασμός, καθώς η μεταμοντέρνα τέχνη έχει αρχίσει προ πολλού να αμφισβητείται και να καθαιρείται τόσο στις εικαστικές τέχνες όσο και στη λογοτεχνία. Το κυριακάτικο άρθρο-της στην Καθημερινή με τίτλο “Εξ αφορμής” (1/4/2012) αναφερόταν στο βιβλίο του γάλλου επιμελητή μουσείων Ζαν Κλαιρ «Ο χειμώνας της κουλτούρας». Δες και το άρθρο του Δουλγερίδη στις 27/8/2011.

            Τα κατηγορώ που εκτοξεύει ο γάλλος Ακαδημαϊκός αναφέρονται στην εμπορευματοποίηση της τέχνης, στη διακίνησή-της μέσω μάρκετινγκ, στην ανάδειξή-της χάρη στην παγκοσμιοποίηση που ανάγει σε σημαντικό αυτό που θα ήταν άλλοτε φούσκα, στην κούφια ύπαρξή-της που δεν στηρίζεται σε καμιά αισθητική ή φιλοσοφία, μια μεταμοντέρνα τέχνη που εξιδανικεύει το αντίγραφο εις βάρος του πρωτότυπου.

            Η κριτικός μεταφέρει τον προβληματισμό στη λογοτεχνία και διατυπώνει ορισμένα ερεθιστικά ερωτήματα, τα οποία ωστόσο θα ήθελα να απαντήσει πιο διεξοδικά και όχι μόνο υπαινικτικά. Τα ερωτήματά-της τίθενται για την ελληνική λογοτεχνία, η οποία όμως, όπως εύστοχα επισημαίνει η αρθρογράφος, δεν έχει τόσο μεγάλη απήχηση και δη αγοραστική ανταπόκριση:

1.      “Δεν δημιουργήθηκαν στο λογοτεχνικό πεδίο όροι χρηματιστηρίου, με παρενέργειες επικοινωνιακές και επενδύσεις τουλάχιστον σε επίπεδο εικόνας όσον αφορά τους συγγραφείς;”

2.      “Πόσο επηρέασε αυτή η σύντομη, για τη χώρα μας και για λόγους εντελώς αντικειμενικούς ασχέτως της διεθνούς κρίσης, «ευφορία» την ίδια τη λογοτεχνία και ειδικότερα την πεζογραφία;”

3.      “Η λογοτεχνία, που με τόσο πάθος διαβαζόταν στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια, καταλήγει σήμερα να μην αφορά παρά ελάχιστο κόσμο;”

Στο πρώτο ερώτημα υπονοείται μια φάμπρικα προβολής συγγραφέων όχι τόσο με βάση το έργο-τους αλλά βάσει στρατηγικών μάνατζμεντ, όπως συνεντεύξεις, φωτογραφίσεις, παρουσιάσεις της εξωλογοτεχνικής-τους ζωής, προβολής-τους ως πνευματικών ανθρώπων κ.λπ. Πλάστηκε έτσι, επί τη βάσει δημοσίων σχέσεων, η εικόνα του συγγραφέα που είναι μέσα στη ζωή, που ενεργεί, που γράφει και αρθρογραφεί επειδή είναι διανοούμενος, που βγαίνει στην τηλεόραση και μιλάει, που παρουσιάζουν τα βιβλία-του ηθοποιοί, πολιτικοί, δημοσιογράφοι (όχι δηλαδή οι ειδικοί του χώρου, αλλά οι διασημότητες της τηλεόρασης). Τα ίδια τα έργα περνάνε με αυτόν τον τρόπο σε δεύτερη μοίρα, ενώ ο συγγραφέας δεν έχει πεθάνει, όπως διακήρυτταν θεωρίες, αλλά ξαναζεί έξω από τα έργα-του.

Και με αυτόν τον τρόπο επήλθε η άνοιξη της εκδοτικής παραγωγής τα τελευταία χρόνια με προβολή των συγγραφέων σαν celebrities, με το κυνήγι των πρωτοεμφανιζόμενων σαν φρέσκο κρέας στην κρεατομηχανή της εμπορικότητας (Βλ. και τη στήλη του Μπασκόζου στο κυριακάτικο “Βήμα”, 1/4/2012), με τα ευπώλητα που δεν περνάνε από τους κριτικούς αλλά βρίσκουν δίοδο στόμα με στόμα κ.ά. Στο δεύτερο ερώτημά-της η Δημητρούλια διερωτάται αν αυτό ευνόησε τη λογοτεχνία, δηλαδή αν έφερε μέσα στον σωρό λίγα έστω καλύτερα έργα, αν ο αναγνώστης πέρασε από τις μεθόδους αυτές στη φιλαναγνωσία, αν ξεπέρασε το ευπώλητο και μπήκε στο βιβλιοπωλείο πιο υποψιασμένος, αν οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν κάθισαν στην εύκολη δόξα…

June Leaf,
“Untitled (Theater)”

Το τελευταίο ερώτημα υπονοεί, αν καταλαβαίνω καλά, ότι εντέλει όλα αυτά, αν και φαινομενικά λειτούργησαν ως όχημα προσέγγισης του αναγνώστη, κατά βάθος το βιβλίο, η λογοτεχνία εν προκειμένω, έγινε ασήμαντο νόμισμα σε μια εποχή που ο συγγραφέας δεν έχει να πει τίποτα σημαντικό στον μέσο άνθρωπο. Αφού φάγαμε την εικόνα-του και τελείωσε η μόδα των μεσημεριανάδικων, τώρα που απέμειναν κείμενα και ιδέες σε πλοκή, κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτά αλλά το πολύ πολύ να καταφεύγει στη ρηχή συναισθηματικότητα των best-sellers και στα νερωμένα βιβλία που μιμούνται την τηλεόραση.

Η κριτική βοηθάει σ’ αυτό αφού είναι πολύ ελίτ, ή έτσι πρέπει να είναι για να κρατήσει αντίβαρο; Οι εκδοτικοί οίκοι εν καιρώ κρίσεως επιζητούν το ευπώλητο βιβλίο που θα γίνει δούρειος ίππος ή ισορροπούν μεταξύ εμπορικού και ποιοτικού; Οι εφημερίδες αναδεικνύουν προβληματισμούς γύρω από το βιβλίο και πέρα από το βιβλίο ή μένουν σε μια εκδοτική εξάρτηση που δεν τις τιμά; Οι συγγραφείς αξιοποιούν την εποχή για να αναδειχθούν άμεσα ή μπορούν μέσω αυτής να εμβαθύνουν γόνιμα; Οι μπλόγκερς τέλος, για να μην βγάλω την ουρά-μας απ’ έξω, μένουμε σε μια διαφημιστικού τύπου ανάλυση της λογοτεχνίας ή ανοίγουμε δρόμους σκέψης στα ευρύτερα στρώματα που ασχολούνται με το διαδίκτυο;

Ο εξαιρετικός πίνακας της κορυφής είναι του Max Ginsburg "Foreclosure" [2011]

Πατριάρχης Φώτιος

Ο διαγωνισμός που θα τρέξει την περίοδο του Πάσχα στο Βιβλιοκαφέ περιλαμβάνει μια ιστορία που ΕΣΕΙΣ θα σκεφτείτε και αξίζει να γίνει βιβλίο… Περισσότερες λεπτομέρειες προσεχώς. Ως τότε, σκεφτείτε μια ιδέα που θα θέλατε να γίνει μυθιστόρημα ή διήγημα!