Ο σωσίας στη λογοτεχνία είναι ένα τέχνασμα που έχει χρησιμοποιηθεί ήδη από την αρχαιότητα και έχει αποδώσει ζουμερούς καρπούς. Οι μοντέρνες και οι μεταμοντέρνες απόπειρες, ειδικά με την αναζήτηση ταυτότητας, έχουν αξιοποιήσει τον σωσία και έχουν διερευνήσει μέσω αυτού το άτομο, την ατομικότητα αλλά και την ομοιότητα/ετερότητα με τους άλλους.
Ελληνικός γλυκός:
Ανδρέας Μήτσου
“Ο αγαπημένος των μελισσών”
εκδόσεις Καστανιώτη
2010
Το βιβλίο του Μήτσου δεν θα το διάβαζα, γιατί είχα κουραστεί από τα άλλα-του έργα, τα οποία έβριθαν αυτοβιογραφικών στοιχείων που περιόριζαν την εμβέλεια της γραφής-του. Διάβασα όμως προ καιρού την κριτική του Κούρτοβικ στα «Νέα», η οποία με έστειλε στο βιβλίο λόγω της χρήσης του σωσία με έναν ιδιαίτερο τρόπο.
Η υπόθεση έχει ως εξής, αν και η πολυπλοκότητα είναι αντιστρόφως ανάλογη με τις 168 σελίδες μόνο:
Ο Μπρούνο Γκούσταφσον σε διακοπές-του στην Ελλάδα βλέπει τον Αριστείδη, ο οποίος ήταν όμοιος μ’ αυτόν, 20 βέβαια χρόνια μικρότερος. Αυτή η διαπίστωση τον συντάραξε και αποφάσισε να τον σκοτώσει, πεπεισμένος από βόρειους μύθους ότι έτσι θα κερδίσει τη νιότη-του. Το πραγματοποιεί και μ' αυτό τον τρόπο, όταν τον ξαναβλέπουμε στα 79-του, μοιάζει με 59άρη που ζει με άκρα υγεία και σφρίγος. Το μπέρδεμα ξεκινά από τη στιγμή που ποικίλες συγγενικές σχέσεις δένουν όλα τα πρόσωπα σε μια «αιμομικτική» διαπλοκή: ο Γκούσταφσον παντρεύτηκε εκ των υστέρων τη γυναίκα του Αριστείδη, Ευτέρπη, ενώ, πριν πεθάνει ο ίδιος ο Αριστείδης είχε προλάβει να γονιμοποιήσει την κόρη του Γκούσταφσον, Λιβ, η οποία γέννησε ένα παιδί, την Μπριγκίτα.
Μπρούνο Θέκλα Αριστείδης Ευτέρπη
Λιβ Αντρέας
Μπριγκίτα
Το τέχνασμα του σωσία κερδίζει σε βάθος με την οιδιπόδεια περίπτωση, καθώς τα πρόσωπα του μυθιστορήματος αποκτούν διπλούς ρόλους, σχετίζονται με ποικίλες σχέσεις με τα άλλα μέλη και έτσι η ταυτότητα διερευνάται όχι μόνο στη βάση της ομοιότητας με τον άλλο αλλά και στο πλαίσιο της συγγενικής αλληλεπίδρασης. Αφενός, λοιπόν, η ομοιότητα εκλαμβάνεται ως λάθος της φύσης, καθώς δεν είναι δυνατόν (μέσα στην ποικιλία και την πολυμέρεια) να παρουσιάζονται δύο ίδιοι άνθρωποι, δύο κοινοί βίοι, δύο όψεις που διασαλεύουν την ετερότητα και την πολυποικιλότητα, όπως λέμε στη βιολογία... 
Ο Μπρούνο σαν άλλος Οιδίποδας σκοτώνει τον Αριστείδη και παντρεύεται τη γυναίκα-του (Ιοκάστη), αλλά εδώ ο μεγαλύτερος σκοτώνει τον μικρότερο, χωρίς να έχουν συγγένεια αίματος αλλά ομοιότητα όψης. Η Λιβ από την άλλη ζευγαρώνει με τον Αριστείδη, που είναι σωσίας του πατέρα-της, όχι σε ένα οιδιπόδειο σύμπλεγμα αλλά πιο πολύ σε ένα υποσυνείδητο σύμπλεγμα της Ηλέκτρας (κόρη-πατέρας).
Το τελικό συμπέρασμα της ώσμωσης σωσία και Οιδίποδα είναι η απόπειρα του Μήτσου να δείξει ότι οι σχέσεις ομοιότητας και ετερότητας λύνονται (;) με μια αποφασιστική δράση, έναν φόνο, ένα κόψιμο του γόρδιου δεσμού που θα απεμπλέξει τη σχέση θύτη και θύματος. Φυσικά, όμως, ο ομφάλιος λώρος που τους συνδέει είναι πολύ ισχυρός και γι’ αυτό οι επιπτώσεις δεν απαλείφονται άμεσα, μπορεί και ποτέ. Το θύμα (Αριστείδης) πρόλαβε και άφησε το σπέρμα-του στην κόρη του θύτη και όλα τα μέλη της οικογένειας μπλέκονται μεταξύ-τους σε σχέσεις που δεν τις είχαν φανταστεί.
Πατριάρχης Φώτιος
6 comments:
Τελικά το βιβλίο σου άρεσε ή όχι;
Ναυτίλε,
έχεις δίκιο να ρωτάς γιατί έμεινα σε ερμηνείες και δεν έγραψα το διά ταύτα. Το βιβλίο, ναι, μού άρεσε α) επειδή με ξένισε θετικά σε σχέση με τον τρόπο γραφής του Μήτσου και β) επειδή μπόρεσα να παρακολούθησα τη φιλοσοφική διάσταση των συμβόλων ενταγμένων σε μια πλοκή.
Πατριάρχης Φώτιος
Εγώ πάντως ένιωσα πως ο συγγραφέας ενιδαφερόταν περισσότερο για το συμβολισμό και λιγότερο για τα ίδια τα πρόσωπα. Κι αυτό δεν είναι ποτέ καλό σημάδι.
Κατερίνα,
καταλαβαίνω τι λες. Ίσως επειδή κάτι θυσιάζει κανείς για να κερδίσει κάτι άλλο, δεν το πολυέλαβα υπόψη. Το βιβλίο υπερέχει στο φιλοσοφικό-του περίβλημα, ενταγμένο σε μια Χ νομοτέλεια, χωρίς όντως οι χαρακτήρες να αποκτούν εξατομικευμένες διαστάσεις.
Πατριάρχης Φώτιος
Με άλλα λόγια μια αποτυχία που με το ζόρι ψάχνουμε να της βρούμε κάτι το ουσιώδες;
Anonyme,
κανονικά δεν θα έπρεπε να σου απαντήσω, αφού δεν υπογράφεις ούτε καν με ένα ψευδώνυμο.
Από εκεί και πέρα, δεν έχω πει ώς τώρα καλή κουβέντα για έργο του Μήτσου, αλλά τώρα (επειδή με πλήρωσε αδρά!) θεωρώ ότι πέτυχε κάτι καλύτερο από το μέτριο. Τα πλεονεκτήματα του βιβλίου τα έγραψα, κι αν δεν ενθουσιάστηκα είναι επειδή είδα -σημαντικά ή λιγότερο σημαντικά- προβλήματα, σαν αυτά που συζητάμε. Αν έχεις διαβάσει το έργο και θεωρείς πολύ σοβαρά τα ελαττώματά-του, μπορείς να τα παρουσιάσεις.
Πάντως το Βιβλιοκαφέ είναι το τελευταίο που θα πει καλά λόγια για ένα βιβλίο, μόνο και μόνο για να το εξυψώσει χωρίς να το πιστεύει. Μάλλον για το αντίθετο έχω κατηγορηθεί...
Πατριάρχης Φώτιος
Post a Comment