Friday, July 11, 2008

Ιστολέσχη ανάγνωσης ΙΙΙ. Αντρέα Καμιλέρι

Andrea Camilleri
La Scomparsa di Pató
Mondatori 2000


Αντρέα Καμιλέρι
Η εξαφάνιση του Πατό
εκδόσεις Καστανιώτη 2007
Είχα δηλώσει ότι, αν κανείς στείλει τη γνώμη του για το βιβλίο, θα τη δημοσιεύσω ως αφορμή για να ξεκινήσει η συζήτηση. Εντωμεταξύ είχα ετοιμάσει κι εγώ (σε περίπτωση που δεν υπήρχαν εθελοντές) μια πατριαρχική …εγκύκλιο. Επειδή ο θαμώνας του Βιβλιοκαφέ Μύρων Κατσούνας πήρε την πρωτοβουλία (τον ευχαριστώ θερμά γι’ αυτό) και έστειλε την αναφορά του, τη δημοσιεύω πρώτη και από κάτω παραθέτω τα ερωτήματα που μου προκάλεσε η ανάγνωση του βιβλίου.

Αν και διατηρώ ζωηρές επιφυλάξεις απέναντι στο προσωπικό μου λογοτεχνικό αισθητήριο, πιστεύω ότι «η εξαφάνιση του Πατό» είναι ένα βιβλίο που αξίζει να μπει κανείς στον κόπο να το διαβάσει, γιατί, κατά την ταπεινή μου γνώμη, κερδίζει τον αναγνώστη σε δύο σημεία:
(Α) αφηγηματική τεχνική: Από την αρχή του βιβλίου, ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με το ερώτημα: μπορεί να υπάρξει αστυνομικό μυθιστόρημα, χωρίς την κλασική φόρμα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης του ντετέκτιβ-πρωταγωνιστή; Ο Καμιλέρι δεν διστάζει να βάλει το στοίχημα και να το κερδίσει, απαντώντας καταφατικά στο ως άνω ερώτημα και γράφοντας ένα αστυνομικό μυθιστόρημα επινοημένων τεκμηρίων (δημοσιευμάτων του τύπου, υπηρεσιακών αναφορών, αλληλογραφίας μεταξύ δημόσιων αξιωματούχων). Επίσης, με τον τρόπο των τεκμηρίων, και το εύρημα του ανταγωνισμού μεταξύ Καραμπινιέρων και Αστυνομίας, κατορθώνει να πολλαπλασιάσει τους ήρωες.
Μια τέτοια τεχνική απαιτεί βέβαια την προσοχή του αναγνώστη, ο οποίος καλείται μόνος του να ανασυνθέσει στο μυαλό του την πλοκή. Αν κι έχω συναντήσει δυσκολίες με τέτοια μυθιστορήματα (π.χ. Ορθοκωστά), το συγκεκριμένο είναι εύληπτο και αυτή η εργασία που απαιτείται εκ μέρους του αναγνώστη δεν κουράζει.
(Β) γλώσσα: εδώ η γλωσσική ποικιλία προκύπτει από την αφηγηματική τεχνική του συγγραφέα: όσοι οι ήρωες γραφιάδες των επινοημένων τεκμηρίων, τόσα και τα διαφορετικά ύφη γραφής. Αλλιώς γράφουν οι υφιστάμενοι υπαξιωματικοί, οι οποίοι αγνοούν τη λατινική, αλλιώς οι προϊστάμενοι, επί το λογιώτερον οι δημόσιοι αξιωματούχοι, καυστικά τα δημοσιεύματα του επαρχιακού τύπου κ.ο.κ. Εδώ η γλώσσα είναι το μέσον με το οποίο ο Καμιλέρι ασκεί την ειρωνεία του επί της επαρχιακής γραφειοκρατίας. Και η ελληνική μετάφραση φροντίζει να αποδώσει τις πολλαπλές αφηγηματικές φωνές. Φροντισμένη και η έκδοση, με φωτογραφίες και διαφορετικά τυπογραφικά στοιχεία.
Επίσης:
-Το τέλος, παρά την κλασική λύση της αποκάλυψης του γρίφου, παραμένει αυθεντικά σικελικό και απολαυστικό!
- Το βιβλίο θα αρέσει σίγουρα στους νομικούς, που θα νιώσουν ότι ξεφυλλίζουν τις σελίδες μιας ευφάνταστης ποινικής δικογραφίας. Από παρόμοια στοιχεία καλείται ο νομικός να πλάσει την αφήγηση του δικογράφου του.
Υ.Γ.: Ο επαρκής αναγνώστης (που δεν είμαι) θα μας διαφωτίσει για το εάν υπάρχει προηγούμενο αστυνομικό αυτής της φόρμας, δηλ. αποκλειστικά δομημένο από τεκμήρια, ή εάν ο Καμιλέρι διεκδικεί την πρωτοτυπία.

Μύρων Κατσούνας
(διά την αντιγραφήν
Πατριάρχης Φώτιος
)


L’ ARALDO di MONTELUSA
Διευθυντής: Fotio Patriarcha
Σάββατο, 12 Ιουλίου 2008

Εντύπωση προκαλεί το αστυνομικό μυθιστόρημα του Αντρέα Καμιλέρι με τίτλο «Η εξαφάνιση του Πατό», που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Καστανιώτη σε μετάφραση Δήμητρας Δότση. Η καινοφανής και παιγνιώδης μορφή του, τα ποικίλα ντοκουμέντα από τα οποία αποτελείται, ο ασυνήθιστος για το είδος συνδυασμός πλοκής και χιούμορ αφήνει καλές εντυπώσεις στον αναγνώστη που δύσκολα αποφασίζει να το αφήσει από τα χέρια του.
Μένουν όμως ποικίλα ερωτήματα τα οποία είναι χρέος της έγκριτης εφημερίδας μας να θέσει, ώστε να απαντηθούν από τους αρμόδιους ή από όποιον φιλαναγνώστη επιθυμεί.
1. Τι εξυπηρετεί η μορφή παζλ, ψηφιδωτού, μωσαϊκού ή όπως αλλιώς θέλει κανείς να την ονομάσει; Βοηθάει τον αναγνώστη να γίνει κι αυτός ένας μικρός ντετέκτιβ που αναζητεί μαζί με τους ενδοκειμενικούς ήρωες τη λύση;
2. Ενισχύει το εγχείρημα η σατιρική και παρωδιακή μορφή του έργου; Με άλλα λόγια ο αναγνώστης χαίρεται εξίσου τη διερεύνηση της υπόθεσης και τη χιουμοριστική ένδυσή του;
3. Είναι αληθοφανές το τέλος; Ακόμη περισσότερο, ικανοποιεί η λύση τις προσδοκίες που έχουν δημιουργηθεί σταδιακά;
4. Προς τι η χρήση δύο αστυνομικών οι οποίοι, ενώ στην αρχή ανήκαν σε αντιμαχόμενες υπηρεσίες, αργότερα συνασπίζονται και επιχειρούν από κοινού;
5. Κρίθηκε σκόπιμο από τον συγγραφέα να οριστεί το συμβάν ως “εξαφάνιση”. Υποψιάζει για το τέλος; Αφήνει εσκεμμένα ποικίλες εκδοχές να πλανώνται;
6. Παρατηρείται ένα είδος φλυαρίας. Είναι πετυχημένο ώστε να παρελκύσει την προσοχή και να χάσει κανείς τα ίχνη μέσα στον κυκεώνα των πληροφοριών;
7. Απουσία κοινωνικού βάθους; Ο Καμιλέρι αδιαφόρησε για την τάση αυτή του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος ή το προσπέρασε ρίχνοντας το βάρος στην ευχάριστη, αστεΐζουσα μορφή του;Δεν είναι συνηθισμένη μια τέτοια μορφή κι όλοι την κοιτάζουν με ενδιαφέρον. Δεν είναι συνηθισμένη και η απουσία του Μονταλμπάνο από τα έργα του Καμιλέρι. Το αποτέλεσμα εντέλει ικανοποιεί;

10 comments:

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μύρωνα,
είναι η μορφή μωσαϊκού κατάλληλη για αστυνομικό; Στα ελληνικά έχει εμφανιστεί με τον Βαλτινό στα "Στοιχεία για τη δεκαετία του '60" και πρόσφατα με τον Κρητιώτη στο ευφυές "Το μηνολόγιο ενός απόντος". Είναι ο αστυνομικός γρίφος ένα παζλ που κομμάτι κομμάτι οδηγεί προς τη λύση; Ο Καμιλέρι δοκιμάζει με καλές προδιαγραφές.
Πατριάρχης Φώτιος

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ said...

Παίρνω πίσω τα περί σκέτου καφέ (ελλείψει Μονταλμπάνο). Είχα κάμποσο καιρό να διαβάσω κάτι τόσο διασκεδαστικό. Επίσης "διαπίστωσα τα κάτωθι".

Το φαινομενικά ανάλαφρο ύφος δεν είναι παρά το προκάλυμμα μιας καλοδουλεμένης πλοκής. Αφ' ενός υποστηρίζει την αληθοφάνεια του πονήματος, αφετέρου διευκολύνει τον αναγνώστη (που έχει το ρόλο του λαθραναγνώστη-παρατηρητή των γεγονότων, άρα συμμετέχει, για να μην πω συμπάσχει!)να εισαχθεί στο σικελικό μικρόκοσμο.

Θα μου επιτραπεί ελπίζω να διακρίνω τις λεπτές δόσεις κοινωνικού προβληματισμού που έχουν να κάνουν ακριβώς με αυτό το μικρόκοσμο: Το φαρισαϊσμό, τη γραφειοκρατία, τα κρυμμένα πάθη, τη θρησκοληψία, την παράνομη δράση, τον καθωσπρεπισμό, την ανέχεια των κατώτερων στρωμάτων, την πολιτική διαφθορά, τα υπολείμματα αισθημάτων τιμής. Με το μικρόκοσμο; Ή με όλους εμάς; Το αφήνω να αιωρείται, χαμογελώντας.

Οι συχνές επαναλήψεις (ονομάτων, τίτλων κτλ) ή και κάποιες επικαλύψεις, δε με κούρασαν. Αντίθετα θεωρώ ότι κάνουν πιο γλαφυρή και αναπαραστατική την εικόνα που με μαεστρία συνθέτει ο Καμιλέρι. Η προσκόλληση στην τυπολατρία του επιτρέπει να αποκαλύψει και τα ψήγματα της ιταλικής ψυχής που, με το μανδύα της αφέλειας, βγάζουν γέλιο, χωρίς να είναι καρικατούρες.

Η ξεκαρδιστική σκηνή της συνεύρεσης στο παρεκκλήσι της αριστοκράτισσας και ο προβληματισμός του αστυνόμου για το πως να χειριστεί με λεπτότητα ένα τόσο χοντροκομμένο θέμα είναι μόνο ένα από τα δείγματα που κάνουν την ανάγνωση απολαυστική. Η ιδέα της "Ταφής", που αποτελεί και τη ρίζα της πλοκής, επίσης γοητευτική. Οι ανατροπές του ήταν λογικές και όχι πάντα αναμενόμενες, με σημαντικότερη αυτή της... υποβόσκουσας εξυπνάδας των τοπικών αστυνομικών παραγόντων.

Εν τέλει, ένα βιβλίο που δε θα αλλάξει τον κόσμο και που καθόλου δε νοιάζεται γι' αυτό, το μόνο που το κόφτει είναι να μη διαταραχτεί η έννομη τάξη της (ούτως ή άλλως) επαρχιώτικης κοινωνίας των γραμμάτων, αποφεύγοντας έτσι για τον εαυτό του τη δυσμενή μετάθεση στις παρυφές τις λογοτεχνίας.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Παναγιώτη, συμφωνούμε απόλυτα. Πίσω από το ανάλαφρο ύφος κρύβονται "λεπτές δόσεις κοινωνικού προβληματισμού που έχουν να κάνουν ακριβώς με αυτό το μικρόκοσμο: Το φαρισαϊσμό, τη γραφειοκρατία, τα κρυμμένα πάθη, τη θρησκοληψία, την παράνομη δράση, τον καθωσπρεπισμό, την ανέχεια των κατώτερων στρωμάτων, την πολιτική διαφθορά, τα υπολείμματα αισθημάτων τιμής". Τα επισήμανες άψογα και ολοκληρωτικά.
Δεν κατάλαβα όμως την τελευταία σου παράγραφο. Μπορείς να γίνεις πιο σαφής;
Ευχαριστώ
Πατριάρχης Φώτιος

zizugataki said...

Καλό μεσημέρι,
πρώτα πρέπει να επισημάνω ότι εγώ δεν κάνω τόσο λεπτομερή ανάλυση όταν διαβάζω κάποιο βιβλίο. Μου αρέσει να διαβάζω γιατί το θεωρώ άσκηση του μυαλού και επέκταση της ζωής και του χρόνου. 'Οπως έγραψα και παλαιότερα δεν μου πολυαρέσει το αστυνομικό μυθιστόρημα μου αρέσει όμως όταν εμπεριέχει χιούμορ.
Θεωρώ πολύ λεπτό αλλά και καυστικό το χιούμορ του Καμιλέρι, πολύ έξυπνη τη δομή του και καλή την μετάφραση. Νομίζω αναπαράγει πολύ καλά το μικρόκοσμο της εποχής του αλλά με προεκτάσεις και στη σημερινή κοινωνία.
Μου άρεσε πολύ και επίσης πρέπει να ευχαριστήσω αυτούς που διαβάζουν πολύ και μας δίνουν ιδέες ανάγνωσης αξιόλογες για να μη χάνουμε χρόνο πειραματιζόμενοι με βιβλία που δεν αξίζουν τον κόπο.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ said...

Πατριάρχη!
Δεν περίμενα ότι το μικρό λεκτικό μου σκέρτσο θα ήταν τόσο δυσνόητο, αλλά μιας και δεν είναι η πρώτη φορά που μου συμβαίνει εξηγούμαι:

Παραλληλίζω το φόβο του τοπικού αστυνόμου και καραμπινιέρου για μια τιμωρία από τους υψηλότερα ιστάμενους (μετάθεση), με την ανασφάλεια (που συχνά και εν πολλοίς εσφαλμένα) αποδίδεται στο αστυνομικό μυθιστόρημα που (υποτίθεται) πασχίζει να γαντζωθεί σε λογοτεχνικά ερείσματα για να επιβεβαιώσει την ανάγκη ύπαρξής του στο κοινά αποδεκτό χωράφι της καθαυτό λογοτεχνίας.

Ταπεινή, ταπεινότατη άποψή μου είναι ότι δεν έχει ανάγκη από κάτι τέτοιο -το αξιόλογο τοιούτο, βεβαίως- και αυτό το αποδεικνύει περίτρανα ένα έργο σαν τον "Πατό" αφού καγχάζει στα μούτρα της υψηλής λογοτεχνίας. Δες το αν θες (τους πετάω τους ενικούς μου όποτε λάχει) και σαν μια σκωπτική εκδοχή επιστολικού μυθιστορήματος!

Αιρετικό; Κουτοπόνηρα ανατρεπτικό; Γιατί όχι; Ευφυές οπωσδήποτε. Αυτό είναι, και αφήνει τους άλλους(όλους εμάς πάει να πει) να το κατατάξουν χωρίς να μπορούν να το απορρίψουν. Εν ολίγοις, η δικαίωση του "επαρχιώτη",του υφιστάμενου, του φτωχού συγγενή των γραμμάτων.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Zizugataki,
όταν διαβάζει κανείς, ίσως να μην αναλύει τόσο πολύ. Όταν όμως συζητά -όπως καλή ώρα σ' αυτό το καφενεδάκι-καλό είναι να μπορεί να αναλύσει τη γνώμη του.
Σ' ευχαριστούμε για την πρόταση του βιβλίου
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Παναγιώτη, έτσι είναι! Το αστυνομικό καταφέρνει να αποδεσμευτεί από τα στερεότυπα της παραλογοτεχνίας που το συνόδευαν ως πρόσφατα. Αλλά αυτό το κάνει μόνο όταν α) στέκεται αισθητικά και ιδεολογικά ισάξιο με τα άλλα (καλά)μυθιστορήματα ή β) υπονομεύει τις συμβάσεις του και δείχνει την κατασκεαστική του υπόσταση (σαν τον Καμιλέρι που παρωδεί τόσο το (κλασικό)αστυνομικό όσο και το επιστολικό είδος, όπως σωστά λες).
Δυστυχώς δεν είναι όλα έτσι (σπάνια το β, αλλά και αραιά το α).
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Παντελώς άσχετο, αλλά θέλω να το πω(εδώ που όλο και κάποια ευαίσθητη συγγραφική ή άλλου είδους ψυχούλα θα μπαίνει): Διαβάστε ΟΛΟ το (πολύ ευχάριστο)απόσπασμα της ομιλίας της Τζόαν Ρόουλινγκ στο Χάρβαρντ, στη σημερινή Καθημερινή. ΜΠΡΑΒΟ η κυρία!!

περιούσιος said...

Απολαυστικό ακόμα και για αμύητους στην αστυνομική λογοτεχνία, ενδεικτικό της σικελικής κοινωνίας των τελών του 19ου αιώνα, όπου εξακολουθούν να συνυπάρχουν βουλευτές και απομεινάρια του φεουδαρχικού συστήματος, που ίσχυε πριν την ένωση της Ιταλίας, διακριτικά σατιρικό και με την ιδιαίτερη μορφή του μωσαϊκού, μπορώ να πω ότι διαβάζεται απνευστί.
Μένω περισσότερο στην υποκρισία των τοπικών αρχόντων, οι οποίοι αρνούνται να δεχθούν ότι ο Αντόνιο Πατό το 'σκασε με την ερωμένη του και προτιμούν να αξιώσουν μια άλλη λύση από τους γραφικούς αλλά στο τέλος καπάτσους αστυνομικούς, οι οποίοι τη βρίσκουν με ευρηματικό τρόπο και, το κυριότερο, αυτή η λύση γίνεται χωρίς προβληματισμό πιστευτή από τις αρχές.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Περιούσιε, έχεις δίκιο. Το τέλος είναι η τρανή απόδειξη ότι όλα είχαν προετοιμαστεί από τον Καμιλέρι ώστε να σατιρίσουν την κοινωνία και να υπονομεύσουν την κλασική αναζήτηση της λύσης του αστυνομικού αινίγματος.
Πατριάρχης Φώτιος