Monday, May 30, 2016

“Η Δρακοντιά” του Στάθη Κοψαχείλη



Η ύπαιθρος είναι ένας ολόκληρος κόσμος ανθρώπων και συνηθειών, που ενίοτε φαντάζουν εξωτικές, ακριβώς επειδή αυτή η θεματική ενδοχώρα είναι terra incognita για όλους όσοι ζουν στην πόλη.


Μακεδονικός με καϊμάκι:

Στάθης Κοψαχείλης
“Η Δρακοντιά”
εκδόσεις Μελάνι
2015
 


          Πριν από μερικά χρόνια ο φίλος του Βιβλιοκαφέ Νώντας Τσίγκας μου έστειλε μια συλλογή διηγημάτων με έντονο μακεδονικό χρώμα. Ήταν τα “Παραμιλητά” του Στάθη Κοψαχείλη. Τώρα, ο συγγραφέας ξανακατεβαίνει στον λογοτεχνικό στίβο με αθηναϊκό εκδοτικό οίκο και δώδεκα νέα διηγήματα, και τον ευχαριστώ θερμά που είχε την καλοσύνη να μου αποστείλει το νέο-του έργο.
          Διαβάζοντάς-τα, θα αντιλαμβανόταν κανείς πάλι τα χαρακτηριστικά που είδα και στην προηγούμενη συλλογή. Τα κείμενα είναι κατά βάση περιστατικά που ο συγγραφέας επινόησε ή θυμήθηκε, βρήκε ως αφορμή και τα λογοτέχνισε, έζησε και τα ανέπλασε (δεν έχει σημασία) από τα μέρη του Ολύμπου, με τους κατοίκους και τα τοπία, με τις ιδιαιτερότητες του χωριού και τις τοπικές ιστορίες που γίνονται θρύλοι ή αναδεικνύουν το άλλο πρόσωπο της Ελλάδας.
          Το κλίμα της αφήγησης είναι ηθογραφικό. Στις αρχές του 21ου αιώνα το χωριό εξακολουθεί να κρατά μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, στηριγμένη στην κλειστή κοινωνία και στα τοπικά ήθη. Δεν μιλάω για σκοτεινές αντιλήψεις, για τόπους γεμάτους προκαταλήψεις ή για κατοίκους με προγονόπληκτες απόψεις. Μιλάω για χρώματα που δεν συναντάς στην πόλη και χαρακτηρίζουν διά μιας το τοπίο, λογοτεχνικό και μη, των ιστοριών.
          Κέντρο των περισσότερων διηγημάτων είναι οι ήρωές-τους, που δένουν απόλυτα με το χωριάτικο τοπίο: ο καθυστερημένος Κολιός και μονόχνοτος Βάιος, ο εμφυλιοπολεμικός Κόρακας, ο εμμονικός με τη γλώσσα Κώστας, ο χειροπράκτης Ξάπλας … Καθένας απ’ αυτούς κινητοποιεί τους μηχανισμούς της μνήμης συχνά σε έναν αφηγητή που βρέθηκε στα μέρη και είτε είδε ο ίδιος την παράξενη συμπεριφορά-τους είτε την άκουσε από άλλους. Μερικοί μάλιστα χάνονται στα βάθη του χρόνου, κατά βάση στον Εμφύλιο, ο οποίος άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη-του στα βουνά της Πιερίας.
          Δεν διαβάζει κανείς καινοφανή λογοτεχνία, αλλά απλές ιστορίες, που ωστόσο φωτίζουν στιγμιότυπα περιβεβλημένα από μια αγάπη για την ύπαιθρο και τους ανθρώπους-της, από μια καθαρότητα σαν να μην υπάρχει άλλη αλήθεια, από την πίστη ότι αυτά όλα πρέπει να διασωθούν και να μεταγγιστούν στις επόμενες γενιές. Κάθε διήγημα έχει μια μικρή ενδιαφέρουσα ιστορία, ενδεικτική νοοτροπιών, προβολέας τοπικών αντιλήψεων και συμπεριφορών και φαντάζομαι για τους κατοίκους της Μακεδονίας θα έχει και τοπικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, αφηγηματικά μένει στο ίδιο μήκος κύματος με την πρώτη συλλογή, ίσως πιο δουλεμένο, αλλά χωρίς τον καινοτόμο πειραματισμό και την ιδιαίτερη μαστορική.

[Ευχαριστώ τον συγγραφέα που είχε την καλοσύνη να μου στείλει το βιβλίο-του. Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενό-μου είναι παρμένες από:  www.in2life.gr,  www.tripadvisor.nl,  www.sporfm.gr  και  www.kozanilife.gr]

Πατριάρχης Φώτιος

25 comments:

Anonymous said...

Μάλλον επιπόλαιη προσέγγιση.
Δεν το περίμενα από σένα Πατριάρχη.
Με τη λέξη "ηθογραφία" -και όχι μόνον- τον "τ -έλειωσες" τον Κοψαχείλη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anonymous,
ένα όνομα / ψευδώνυμο θα έκανε πιο συγκεκριμένη τη συζήτηση.
Δεν είχα σκοπό να τε-λειώσω τον Κοψαχείλη, που έκανε μια φιλότιμη προσπάθεια.
Πες μου τι (δεν έπρεπε να) εννοεί η λέξη "ηθογραφία",
για να καταλάβω τι δεν είδα και τι δεν συνέλαβα.
Π.Φ.

Anonymous said...


Η συζήτηση είναι αρκετά συγκεκριμένη.
[Το όνομα θα τραυματίσει και τους δυό μας].

Aφού δεν μπόρεσες να δεις το εσωτερικό φως ή τη σκοτεινιά, τα δαιμόνια, την συγκίνηση, την αγωνία, τον μετρημένο ρυθμό των όσων διάβασες Πατριάρχη μου τα λόγια περιττεύουν.
Αν θεωρείς πάλι πως ο Κοψαχείλης κάνει απλώς «ηθογραφία» ή κινείται εντός της ή στις παρυφές της [δεν τη θεωρώ απαγορευμένη, δυσφημιστική ή απαξιωτική τη λέξη άσχετα με το πως τη λογαριάζει η "πιάτσα" η ερίζουσα και οπαδίζουσα υπέρ της «νεωτεριστικής ματιάς» και των γόνων των εργαστηρίων δημιουργικής γραφής] τότε είσαι διπλά απατημένος. Οπότε…

Έρρωσθε! [ή αλλιώς "καλή καρδιά!"]


Anonymous said...

Θεωρώ πως το κείμενο δεν αφορά την κριτική αλλά την εθελοτυφλία που με την προσωνυμία [ηθογραφία] και μόνο, ζημιώνει μια εξαιρετική προσπάθεια ενός σοβαρού τεχνίτη να σωθεί ένας κόσμος συναισθηματικός με ένα ιδιαίτερο χρώμα που δεν υπάρχει στη σύγχρονη τάχα νεοϋρκέζικη και δανειστική λογοτεχνία των μεγάλων αστικών κέντρων που ξεφεύγοντας τάχα από την ηθογραφία,(sic) καταλήγει στην κοινοτοπία και στην σεξιστική γι' αυτούς μοντέρνα γραφή. Διαφωνώ ριζικά γιατί η Δρακοντιά απλώς δεν διαβάστηκε προσεχτικα... Εξάλλου, ας μην ξεχνάμε πως το όνομα Πατριάρχης Φώτιος αποδίδει σε έναν βυζαντινό ιεράρχη που από τη μία δημιουργούσε έργο που έμεινε, Μυριόβιβλος, κλπ και από την άλλη υπήρξε ταγός στην ραδιουργία και την εμπάθεια, σαν τον περιβόητο Μιχαήλ Ψελλό που έγραψε υπέροχα γράμματα στον Ρωμανό Δ΄τον Δογένη (1071) και μετά την ήττα του στο Μάτζικερτ ραδιούργησε εναντίον του ώστε να τυφλωθεί....

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε κολλητέ anonyme 1,
διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές-σου, σκέφτηκα τα εξής:
1. Το όνομα/ψευδώνυμο χρειάζεται γιατί ένας άλλος ανώνυμος μπορεί να μπει και να σχολιάσει. Δεν θα ξέρουμε εμείς οι υπόλοιποι αν είστε το ίδιο πρόσωπο.
2. Ό,τι εσύ βλέπεις και καταλαβαίνεις από το έργο, αυτό επιβάλλεται να δουν όλοι. Όποιος δεν το δει, εξυπακούεται ότι είναι …άμπαλος!
3. Σ’ αυτήν την περίπτωση τα λόγια περιττεύουν…, αφού πιστεύεις ότι η συζήτηση δεν μπορεί να φωτίσει τον έναν ή τον άλλο αναγνώστη. Ή το έχεις ή όχι!
4. Απατημένος είναι όποιος δεν συμφωνεί μαζί-σου. Να θυμηθώ να βάλω τον ορισμό της λέξης στο λεξικό.

Φίλε anonyme 2,
Διαβάζοντας πάνω στις λέξεις-σου, είδα τα εξής:
1. Όποιος δεν συμφωνεί μ’ αυτά που λες, δεν διάβασε προσεκτικά τη «Δρακοντιά». Όποιος τη διάβασε σωστά, φυσικά θα είδε αυτά που είδες εσύ!!!
2. Όποιος δεν συμφωνεί μ’ αυτά που λες, όχι δεν έκανε απλώς μια άλλη ανάγνωση, αλλά μια σκόπιμη ραδιουργία (και μάλιστα με παράδειγμα από άλλον Βυζαντινό!) !

Φίλοι anonymoi,
Η λογοτεχνία δεν είναι ένα πεδίο όπου υπάρχει η μονοκρατορία του ενός, της δικής-σας αυθεντίας, κι όποιος δεν συντάσσεται μαζί-σας είναι απατημένος, τυφλός δέσμιος ενός μοντέρνου βλέμματος, απρόσεκτος, ραδιούργος …

Π.Φ.

Δημήτρης Τερζής said...

Γραφή βιωματική που μπλέκεται με την Ιστορία, δοσμένη απλά στον αναγνώστη, χωρίς ιδιαίτερες λογοτεχνικές χάρες, υπηρετώντας μόνο την αλήθεια του αυθεντικού που περιγράφει.

Η προσωπική μου άποψη ως αναγνώστη για το βιβλίο.

Anonymous said...

#Διηγήματα εμπνευσμένα από την ιδιαίτερη πατρίδα του συγγραφέα, τα οποία, παρά το θέμα τους, α π ο φ ε ύ γ ο υ ν την ηθογραφία ή τ η ν α ν α π ό λ η σ η· αντίθετα, με χαμηλόφωνο ρεαλισμό, εκφραστική λιτότητα και υπαρξιακή ένταση ιχνηλατούν όχι μόνο το ανθρώπινο δράμα, αλλά και το αίνιγμα της φύσης. Ενας βουβός επαρχιακός κόσμος, που βρίσκει τη φωνή του μέσα από ψιθύρους και υπαινιγμούς και αναδύεται τραγικός, ανησυχητικός, βαθιά ποιητικός" [Κατ. Σχινά , "Καθημερινή"]

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως και η περί του αντιθέτου άποψη του Πατριάρχη δεν είναι σεβαστή ούτε η πεποιθηση του κ. Δ. Τερζή που διείδε "βιωματική" γαρφή & "χωρίς ιδιαίτερες λογοτεχνικές χάρες".

Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα ή έστω "Μακεδονικός με καϊμάκι"...

Για βιβλίο πήγαμε να κουβεντιάσουμε [και δεν...] όχι και να σκοτωθούμε μεταξύ μας.

Δημήτρης Τερζής said...

Το να παρατίθεται η άποψη ενός βιβλιοκριτικού για το βιβλίο, ως επιχείρημα κατά της άποψης του όποιου αναγνώστη, δε νομίζω ότι εξυπηρετεί σε κάτι. Όπως έγραψε πιο πάνω ο Πατριάρχης, η λογοτεχνία δεν είναι η ένα πεδίο που υπάρχει η μονοκρατορία του ενός και καμίας αυθεντίας. Αφήστε που η ιστορία έχει αποδείξει πως πολλές φορές οι βιβλιοκριτικοί αποδείχθηκαν εντελώς ανεπαρκείς να κρίνουν τη δυναμική ενός συγγραφέα στα χρόνια. Τα παραδείγματα ουκ ολίγα, τόσο εντός Ελλάδος όσο και εκτός.

Anonymous said...

#Καμιά φορά τα απλό μας παραπλανά. Αξίζει να το διαβάσεις ξανά#.

Το είπε καποιος σε σχόλιο στην αμέσως προηγουμενη ανάρτηση του Φωτη.
Έτσι για την ιστορία...

Βερντέν said...


Εγώ πάλι βλέπω το τεράστιο ίχνος του Παπαδιαμάντη στη νεοελληνική λογοτεχνία να γίνεται αυξανόμενα βρόχος και εμπόδιο και λιγότερο δημιουργική πηγή έμπνευσης με προοπτικές για το μέλλον...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Δημήτρη και Anonyme3,
η αντιπαράθεση ιδεών και η ύπαρξη μιας άλλης γνώμης (όπως αυτή της Σχινά)
ενισχύει την αναγνωστική συζήτηση
αλλά δεν αποδεικνύει ότι αυτή έχει δίκιο ούτε βέβαια εγώ.
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλοι,
η ανάρτηση και τα σχόλια έθεσαν ένα σοβαρό θέμα για τη συζήτησή-μας:
τι είναι ηθογραφία και πώς εν έτει 2016 μπορεί ένας σύγχρονος συγγραφέας να την αξιοποιήσει.
Φυσικά, δεν είναι όρος που εξ αρχής πρέπει να καταδικαστεί ως ξεπερασμένος,
ούτε είναι απαξιωτικό κάποιος να ασχολείται με το χωριό και τα βιώματά-του.
Ούτε είναι άστοχο να μην καινοτομεί μορφικά.
Αλλά αυτός επαρχιακός "εξωτισμός" μπορεί να μεταφέρει συναισθήματα,
μπορεί να θέλξει έναν άνθρωπο που δεν ζει σ' αυτά τα μέρη,
μπορεί εν γένει να αποδώσει το μικρό ως αντιπροσωπευτικό;
Π.Φ.

απορων said...


#Anonymous Βερντέν said...#

καληνύχτα σας...

* γιατί όμως τόσο μίσος και ενορχηστρωμένη επίθεση στον Κοψαχείλη δεν μπορώ να κατανοήσω
γιατί ούτε "ηθογραφία" [ΠΦ έφα] έγραψε , ούτε μικρή λογοτεχνία [Τερζής έφα ] ούτε "παπαδιαμαντίζει" [Βερντέν].
αλλά φαίνεται ρίχνουμε τουφεκιές κι όποιος πέσει...
[κρίμα που κι ένας Άγιος Πατέρας -με το σχήμα του ιεράρχη- επιτρέπει την α σ χ η μ ί α [ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΩ...]

Nikos Dimou said...

Πατριάρχη ρωτάς:
"Αλλά αυτός (ο) επαρχιακός "εξωτισμός" μπορεί να μεταφέρει συναισθήματα,
μπορεί να θέλξει έναν άνθρωπο που δεν ζει σ' αυτά τα μέρη,
μπορεί εν γένει να αποδώσει το μικρό ως αντιπροσωπευτικό;

Απαντάω "ναι" και στα τρία ερωτήματα - και προσθέτω: είχα χρόνια να διαβάσω ένα βιβλίο τόσο βαθιά ανθρώπινο, με χαρακτήρες που μου εντυπώθηκαν σαν να τους έζησα και με ποίηση υποδόρεια αλλά αυθεντική.

Η λεξη "ηθογραφία" δυστυχώς παραπέμπει πλέον στην εξοντωτική κριτική του Ροΐδη - αλλιώς, αν μιλούσαμε για Παπαδιαμάντη, ταιριάζει και εδώ.

Έχω την αίσθηση πως είδατε "στραβά" το βιβλίο... συμβαίνει αυτό.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Απορούντα,
γιατί θεωρείς "ενορχηστρωμένη" την επίθεση;
Δεν ξέρω ούτε τον Δημήτρη ούτε τον Βερντέν.
Να θεωρήσω κι εγώ ενορχηστρωμένη την υπεράσπιση από τους Anonymous 1, 2, 3 κι εσένα;
Όχι, δεν θα το κάνω.
Άσε που δεν βλέπω Παπαδιαμάντη στον Κοψαχείλη,
αλλά άλλου είδους ηθογραφία (δεν είναι υποτιμητική η λέξη).
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νίκο,
εγώ δεν είδα όλα όσα εσύ ένιωσες.
Πολύ λογικό.
Πολύ πιθανό να έκανα λάθος. Πολύ πιθανό όμως να υπερεκτιμήσατε κι όλοι εσείς ιστορίες που φαίνονται "εξωτικές" στους ανθρώπους της πόλης.
Η διαφωνία είναι πάντα γόνιμη, γιατί ξανασκεφτόμαστε τα κριτήριά-μας.

Η λέξη "ηθογραφία" δεν είναι πια αυτό που λες. Ούτε του Ροϊδη ούτε του θεοτοκά.
Έχεις μείνει πίσω, καθώς ο όρος επανέρχεται εν τοις (λογοτεχνικοίς) πράγμασι
με ανανεωμένο περιεχόμενο,
με ξανακοίταγμα της παραμελημένης περιφέρειας, με στόχους...
Π.Φ.

Nikos Dimou said...

"Εχω μείνει πίσω;".

Γιατί το ad hominem;

Εννοούσα ότι η αποδόμηση της ηθογραφίας άρχισε με τον Ροΐδη.

Από κει και πέρα εμένα με γοήτευσε η "Δρακοντιά". Και δεν είμαι εύκολος αναγνώστης. Τα μισά (και βάλε) Ελληνικά πεζογραφήματα τα αφήνω στη μέση.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νίκο,
δεν καταλαβαίνω τι είναι το "ad hominem".
Π.Φ.

Nikos Dimou said...

Σχόλιο που αφορά στο πρόσωπο και όχι στο θέμα. Θεωρείται φάουλ στις θεωρητικές συζητήσεις όταν, αντί για επιχείρημα επί της ούσίας, κάνεις μια παρατήρηση (συνήθως αρνητική) για τον συνομιλητή. Π. χ.: "έχεις μείνει πίσω".

Nikos Dimou said...

Ξέχασα να προσθέσω ότι η πλήρης έκφραση στην φιλοσοφική διάλεκτο (ήδη από τον Μεσαίωνα) είναι "argumentum ad hominem". Συνήθως όμως το argumentum (επιχείρημα) ως ευκόλως εννοούμενον, παραλείπεται.

Βερντέν said...

Ενδιαφέροντα ποστ και αντιπαραθέσεις. Ίσως το ζήτημα της σύγχρονης μορφής της 'ηθογραφίας' να έχει ενδιαφέρον για κάποιο ξεχωριστό αφιέρωμα. Εγώ επίσης θα παρέθετα και το εξής, λίγο πιο 'προβοκατόρικα':

"Πιστεύετε κι εσείς ότι παράγουμε καλύτερα διηγήματα απ’ ό, τι μυθιστορήματα στην Ελλάδα;

Πάντα το διήγημα είχε σ’ εμάς υψηλότερο επίπεδο από τη μυθιστοριογραφία. Θα κάνω δύο υποθέσεις για τη σημερινή κατάσταση, η μία είναι πιο εύλογη, η άλλη πιο τολμηρή. Η εύλογη είναι ότι η κρίση έχει δημιουργήσει σύγχυση. Δεν μας είναι εύκολο να βγάλουμε τώρα ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την κρίση. Είναι ευκολότερο και ανταποκρίνεται σε άμεσες ανάγκες να γράφουμε διηγήματα με αυτό το θέμα. Η άλλη, η πιο τολμηρή και δηκτική υπόθεση είναι ότι οι συγγραφείς κατάλαβαν αυτό που πολλοί κριτικοί επισημαίνουν εδώ και δεκαετίες. Ότι οι συνθήκες στην Ελλάδα δεν ευνοούν τη δημιουργία μεγάλου μυθιστορήματος. Οι λόγοι είναι πολλοί και διαφορετικοί. Το μυθιστόρημα είναι κυρίως δομή και, καθώς η ελληνική κοινωνία και σκέψη είναι αδόμητη, αυτό αντανακλάται στις τέχνες της. Όπως λέμε τις τελευταίες εβδομάδες για την κρίση και το ευρώ ‘δεν μπορούμε πια, ας βγούμε επιτέλους, αφού δεν έχουμε τα φόντα να είμαστε στο ευρώ’, κάπως έτσι θα έλεγα ότι και οι μυθιστοριογράφοι κατάλαβαν κάποια στιγμή πως ‘δεν μπορούμε, δεν έχουμε τα φόντα να γράψουμε το μεγάλο μυθιστόρημα, ας περιοριστούμε στα μικρά’.

Δημοσθένης Κούρτοβικ, 10/07/2015, Το Βήμα"

Σχολιάστε ελεύθερα...
(Η δική μου άποψη, κατ' αναλογία: Δεν μπορεί μια εθνική κινηματογραφία να στηρίζεται στις ταινίες μικρού μήκους, όσο -λέμε τώρα- αριστουργηματικές και να είναι αυτές.)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Εντάξει, Νίκο, κατάλαβα.
Αν συμφωνούμε,
τα ηθογραφικά διηγήματα του Κοψαχείλη δεν είναι καλά ή κακά επειδή είναι ηθογραφικά,
αλλά επειδή μεταδίδουν ή όχι ένα αυθεντικό συναίσθημα.
Κι εκεί διαφωνούμε.
Δεν είναι κακό.
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βερντέν,
τεράστιο θέμα και δεν ξέρω προς τα πού κλίνω.
Π.Φ.

Nikos Dimou said...

Είμαστε δημιουργοί "μικρής πνοής" (το "μικρό" δεν σημαίνει ποιότητα αλλά έκταση).

Γι αυτό διαπρέπουμε στην λυρική ποίηση.

Το μεγάλο μυθιστόρημα θέλεις αντοχές μαραθωνοδρόμου - εμείς είμαστε σπρίντερ.

Γι αυτό και τα μεγάλα μας μυθιστορήματα μένουν από αντοχή και δεν τραβάνε. Τα περισσότερα είναι ή γίνονται βαρετά - το πιο θανάσιμο αμάρτημα.

Ένα ελληνικό μυθιστόρημα λατρεύω για τον ρυθμό του και την ζωντάνια του: "Το Τρίτο Στεφάνι". Μπροστά του τα περισσότερα (και διασημότερα) σε αποκοιμίζουν...

Anonymous said...

#Δεν μπορεί μια εθνική κινηματογραφία να στηρίζεται στις ταινίες μικρού μήκους, όσο -λέμε τώρα- αριστουργηματικές και να είναι αυτές#.

Εις το πυρ το εξώτερον Άντον Τσέχωφ, Έντγκαρ Αλαν Πόε, Χόρχε Λ. Μπόρχες και ελάχιστοι εδω γηγενείς και ασήμαντοι Παπαδιαμάντης, Καρκαβίτσας, Χατζής, Βαλτινός.
Θάνατος στα Μπονσάι αφηγηματοδιηγήματα. Έρχονται οι οδοστρωτήρες υπήκοοι της μιας και μοναδικης έκφρασης που λεγεται μεγάλη φόρμα. Ζήτωσαν τα Μυθιστορήματα. Στο πυρ και τα ποιήματα, τα χαϊ κου. Ζήτωσαν τα Έπη.
"Μικρομηκάδες" τρέμετε δεν παινετε μπάζα. Ζήτωσαν οι Σπήλμπεργκ της βιομηχανίας του θεάματος...

Αμ δεν πάει έτσι φίλε μου.