“Η χοντρομπαλού” του Γκυ ντε Μωπασάν

Τα στερεότυπα των καθωσπρέπει, που τελικά αποδεικνύονται εθελόδουλοι, και των “ανήθικων”, που εν τέλει σηκώνουν ανάστημα, σπάνε από ένα συγγραφέα, που τα εντοπίζει και τα αναδεικνύει σε κοινωνίες, όπως η γαλλική του 19^ου αιώνα που έχει παράδοση στην αριστοκρατία και στις “κόσμιες” ιδέες-της.

Guy de Maupassant “Boule de suif” 1880 Γκυ ντε Μωπασάν “Η χοντρομπαλού” μετ. Α. Τσακνιά εκδόσεις Κίχλη 2014

            Μια άμαξα με σαφώς ταξική και ηθική διαίρεση κατευθύνεται σε καιρό πολέμου από τη Ρεν στη Χάβρη. Ενώ η Γαλλία ηττάται από τους Πρώσους, μια ομάδα δέκα Γάλλων προσπαθεί να διαφύγει με μια άμαξα, όπου βρίσκονται τρία ζευγάρια ευγενών, δύο μοναχές και ένα ζεύγος αμφιβόλου ηθικής. Στο τελευταίο συγκαταλέγεται και η επονομαζόμενη “Χοντρομπαλού”, μια αφράτη πόρνη, που προκαλεί μόνο και μόνο με την παρουσία-της τα ήθη της μικρής παρέας.

            Ο Μωπασάν ξεκινά κατευθείαν να δηλώσει τα στερεότυπά-του σε μια κοινωνία που γνωρίζει τι σημαίνει αριστοκρατία και τι πλέμπα, τι ηθικός και καθωσπρέπει και τι όχι, τι πατριώτης και τι απολίτικος. Οι έξι πλούσιοι της συντροφιάς αντιπροσωπεύουν εθιμικώ και κληρονομικώ δικαιώματι την αφρόκρεμα της γαλλικής κοινωνίας, που παράγουν, προσφέρουν στον τόπο, ξέρουν να σέβονται, τιμούν τον πολιτισμό, είναι αστοί που στηρίζουν με την παρουσία-τους τη χώρα. Οι δύο μοναχές είναι a priori ηθικές, εκπροσωπούν τον Θεό, την αρετή και την τάξη, έχουν ταχθεί με το ράσο-τους στο πλευρό του δικαίου. Και σ’ αυτή την τελειότητα παρεισφρέουν δυο παρείσακτοι, ο λαϊκός Κορνιντέ και η εξώλης και προώλης Χοντρομπαλού.

            Πριν ξαναγυρίσω στη γραφή του Μωπασάν, ας θυμηθούμε ότι η ηρωίδα πόρνη κουβαλά όλη την παράδοση των λιμπερτίνων ελευθερίων ηθών συγγραφέων που κατέκλυσαν τη Γαλλία τον 17^ο και 18^ο αιώνα με πορνογραφικά κείμενα. Παράλληλα, η “Νανά” του Εμίλ Ζολά κυκλοφορεί την ίδια χρονιά, το 1880, δείγμα ότι πολλά κοινωνικά δεδομένα για την ηθική και την εξωτερική ευπρέπεια διαρρηγνύονται και οι συγγραφείς προσπαθούν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης μιας πουριτανικής κοινωνίας, που μένει πολλές φορές στο “φαίνεσθαι” και όχι στο “είναι”.

            Επιστρέφω στο ίδιο το έργο. Η Ελισαμπέτ Ροσσέ (η Χοντρομπαλού) αποδεικνύεται πολύ πιο τίμια, πιο ανιδιοτελής και πιο πατριώτισσα από τους υπόλοιπους “στυλοβάτες” του γαλλικού έθνους. Προνοεί να έχει μαζί-της φαγητό, φέρεται κόσμια και καθωσπρέπει και κυρίως αρνείται να κοιμηθεί με τον Πρώσο αξιωματικό που της το ζητά, με αντάλλαγμα να αφήσει όλη την παρέα να φύγουν από το ξενοδοχείο που έχουν εν τω μεταξύ καταλύσει.

            Το δίλημμα που τίθεται είναι να ενδώσει η ηρωίδα στον ξένο και να ξεπουλήσει αυτό που ούτως ή άλλως ξεπουλούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή ή να μείνει ανυποχώρητη, δείχνοντας ενεργά την αντίστασή-της στους εισβολείς της πατρίδας-της. Το ερώτημα είναι διαχρονικό. Τι υποχωρήσεις μπορεί κανείς να κάνει; Πότε είναι ξεπούλημα της ηθικής του; Ποιος είναι πιο τίμιος, η πόρνη ή ο αριστοκράτης; Πότε η ιδιοτέλεια γέρνει την πλάστιγγα και πότε η αξιοπρέπεια; Τα ερωτήματα αυτά έγιναν πολύ επίκαιρα στους δύσκολους διπολικούς καιρούς που ζούμε και δείχνουν ότι η λογοτεχνία στηρίζει περισσότερο μια αντίσταση στην όποια εξουσία παρά μια ντροπιαστική υποδούλωση.

            Το σημαντικό όμως δεν είναι το ίδιο το δίλημμα και τι απάντηση έδωσε η Ελισαμπέτ, αλλά πώς οι υπόλοιποι πίεσαν προς την κατεύθυνση που τους συνέφερε και συνάμα θεωρούσαν ντροπή μια τέτοια συμπεριφορά. Η υποκρισία-τους αγαπά την αμαρτία αλλά δεν αγαπά τον αμαρτωλό. Η φαρισαϊκή-τους στάση, σε αντίθεση με τη χριστιανική συγκατάνευση στον αμαρτωλό, είναι τόσο μεγάλη, τόσο των αριστοκρατών που δεν μπορούν να συγχρωτίζονται ποταπούς όσο και των μοναχών που αγαπάνε μόνο θεωρητικά. Το τέλος της νουβέλας είναι συγκινητικό και μαζί εξοργιστικό προς μια κοινωνία που τσαλαπατά ιδιοτελώς προσωπικότητες και ταυτόχρονα πλένει τα χέρια-της σαν Πόντιος Πιλάτος για ό,τι κακό η ίδια προκάλεσε.

            Εξαιρετικό κείμενο κοινωνικής και πολιτικής κουλτούρας.

[Δημοσιεύτηκε στο In2life στις 21/7/2015. Εδώ στολίζεται με εικόνες που δανείστηκα από: www.dailymail.co.uk, westerncivguides.umwblogs.org, www.pinterest.com, www.notrecinema.com και en.wikipedia.org. Ο πίνακας στο τέλος της ανάρτησης είναι η "Η Μαρία Αντουανέτα παίζει την άρπα" του Jean-Baptiste Gautier Dagoty]

Πατριάρχης Φώτιος