Thursday, July 19, 2012

“Στην άκρη της νύχτας” του Κώστα Μουρσελά

Πολλοί αναρωτιούνται, όταν τελειώνουν ένα βιβλίο, τι έγινε μετά… Πώς έζησαν οι ήρωες, ξανασυναντήθηκαν, έκαναν πράξη τα όνειρά-τους κ.ο.κ.; Ένας ευφάνταστος νους μπορεί να συνεχίσει παλιότερες ιστορίες κι αν είναι δυνατόν να τις επικαιροποιήσει ώστε να ξαναγραφτούν με νέο πρίσμα. Ο Μουρσελάς εκ-ρετσινώνει τον Παπαδιαμάντη σε μια πιο πικάντικη αλλά και ρομαντική εκδοχή του «Ονείρου στο κύμα». 


Φραπόγαλα:
Κώστας Μουρσελάς
“στην άκρη της νύχτας”
εκδόσεις Πατάκη
2012 

            Τα “Βαμμένα κόκκινα μαλλιά”, γραμμένα το 1989, είναι ένα ριμέικ του Ζορμπά, αφού ένας διανοούμενος, ο αφηγητής Μανολόπουλος, συναναστρέφεται έναν τετραπέρατο ανακατωσούρα, τον Λούη ή Ρετσίνα. Το ζευγάρι γίνεται το νέο δίπολο αφεντικό-Ζορμπάς και η αντίστιξή-τους δημιουργεί το πεδίο δράσης. Τώρα ο Μουρσελάς επανέρχεται με ένα σίκουελ, γράφοντας τη νυχτερινή συνάντηση Μανολόπουλου και Ρετσίνα, x χρόνια μετά, για να συζητήσουν τον τρόπο που τελειώνει το διήγημα του Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα». Η ιστορία του διηγήματος, γραμμένη εκεί στα τέλη του 19ου αιώνα, αναφέρεται στην ηδονοβλεψία ενός νεαρού βοσκόπουλου που χάζευε τη δεκαεξάχρονη Μοσχούλα να κάνει μπάνιο γυμνή και τελικά την έσωσε από πνιγμό, χωρίς όμως να συνεχιστεί το όποιο ειδύλλιο. Ο Μουρσελάς συνεχίζει την ιστορία σε ένα είδος fan-fiction, που φαντάζεται την εξέλιξη της ιστορίας πίσω από τα μισόλογα του Παπαδιαμάντη. 




Όνειρο στο κύμα (1900)
“Βίος και πολιτεία του
Αλέξη Ζορμπά” (1946)

Βαμμένα κόκκινα μαλλιά (1989)



στην άκρη της νύχτας (2012)



            Σ’ αυτό το πλέγμα κειμένων ξεμυτίζει μια φορά η Λολίτα του Ναμπόκοφ (μια άλλη Μοσχούλα;) και άλλα κείμενα που ακούγονται για να φωτίσουν πολύπλευρα το περιστατικό του «Ονείρου στο κύμα» και τις πιθανές σκοτεινές, κρυμμένες, στιγμές του περιθωρίου.
            Ο πυρήνας του έργου είναι πώς ο Μανολόπουλος -με την πίεση του παπαδιαμαντοφάγου Ρετσίνα- θα μπορούσε να συνεχίσει την ιστορία του “Ονείρου στο κύμα”. Γιατί, σύμφωνα με τον Ρετσίνα, ο Παπαδιαμάντης είχε ζήσει όλη τη σκηνή με τη μικρή Μοσχούλα να κολυμπάει γυμνή, αφού το κορίτσι υπήρχε στην πραγματικότητα. Μέσα στη νύχτα του παρόντος ο Ρετσίνας τηλεφωνεί στον συγγραφέα Μανολόπουλο και τον καλεί να ξανασυζητήσουν το διήγημα και το πιθανό τέλος-του.
            Ο Μουρσελάς επιλέγει ένα αργό, βασανιστικό πρώτο μέρος, όπου οι διάλογοι και οι σκέψεις του Μανολόπουλου κυλάνε σαδιστικά αργά. Ξαναβλέπουμε τον θεατρικό Μουρσελά, ο οποίος τραβά από τα μαλλιά τους διαλόγους και τις σκηνές, τεντώνει σε έκταση και σε περιεχόμενο τις συζητήσεις με ύφος καθημερινής ανούσιας συζήτησης, καθυστερεί όλο και περισσότερο, επίτηδες, την εξέλιξη. Ο αναγνώστης υπομένει συγκαταβατικά και το μόνο που κερδίζει είναι να ξανασκεφτεί το παπαδιαμαντικό διήγημα μέσα από τις φαντασιώσεις του Ρετσίνα (άλλοτε) και του Μανολόπουλου (σήμερα). Από την άλλη, ο Ρετσίνας παρουσιάζεται πολύ διαβασμένος, όχι μόνο να ξέρει όλο τον Παπαδιαμάντη, αλλά να ξέρει και αυτά που έχουν γραφτεί γι’ αυτόν, με συνέπεια και πληρότητα φιλολόγου-μελετητή. Συγγραφική υπερβολή!
leoforos.gr
            Τελικά, ο αναγνώστης αφήνεται σε μια νωχελική αφήγηση εσωτερικού μονολόγου, ευτυχώς διαυγούς, ελεύθερου πλάγιου λόγου και πολλών διαλόγων. Ο Μουρσελάς ξέρει να αφηγείται με άπλα υλικά, χωρίς να κουράζει με τις συστροφές του λόγου και τις μακρόσυρτες σκηνές-του. Έτσι, εξισορροπείται η βραδυπορία και το αφηγηματικό άνοιγμα, η εμμονή στις λεπτομέρειες σκέψεων και συναισθημάτων και η άφεση σε ένα κυλιόμενο ξεδίπλωμα των συστατικών της μυθοπλασίας.
            Αν το έργο ήταν πιο μικρό, θα μπορούσε κανείς να πει ότι πρόκειται για ένα ευφυές έργο ποιητικής. Ο Μουρσελάς γράφει τον τρόπο με τον οποίο έφτασε να συνεχίσει το διήγημα του Παπαδιαμάντη, εξιστορεί την πορεία σχηματισμού στο μυαλό του παραμυθά-συγγραφέα της νέας ιστορίας, η οποία έρχεται να δέσει με το πρωτότυπο κείμενο σε ένα είδος σίκουελ. Ο Μουρσελάς γράφει για το πώς γράφει ο συγγραφέας την ιστορία-του: καταρχάς, αναζητεί πηγές, άλλοτε βιώματα και σκέψεις κι άλλοτε γραπτά ντοκουμέντα για να επικυρώσει την ιδέα-του. Έπειτα, δουλεύει την ιδέα, μπορεί και να τη συζητά κιόλας με συγγενείς και φίλους, σβήνει και γράφει την εξέλιξη, επιβεβαιώνει ή διαψεύδει πιθανές πορείες της αφήγησης, λύνει συγγραφικά ζητήματα και αναθεωρεί τους τρόπους δράσης, ώστε να γίνει αληθοφανής.
Επαναλαμβάνω, αν το μυθιστόρημα του 2012 ήταν κατά το 1/3 με 1/2 μικρότερο, θα μπορούσε να παρακολουθήσει κανείς την παπαδιαμαντική ατμόσφαιρα να ξαναζωντανεύει με τη μουρσελική αναπαράσταση.

[Δημοσιεύτηκε στο In2life στις 29/5/2012]
Πατριάρχης Φώτιος

13 comments:

Πετρος ο Μποεμ said...

Μου κανει μεγαλη εντυπωση,που ο Μουρσελας εγραψε ενα αριστουργημα(Τα "Βαμμενα..") και μετα μόνο μετριοτητες.Το τελευταιο βιβλιο θα το χαρακτηριζα ως αρπαχτη.Δεν εχει σχεση με το πρωτο βιβλιο,ακομα και ο Λουης μοιαζει με αλλο χαρακτηρα.

Κατερίνα Μαλακατέ said...

Θα συμφωνήσω με τον Πέτρο, πώς μετά από τα "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά", μόνο απογοητευτικά πράγματα έχω διαβάσει από τον Μουρσελά. Και για κάποιον που έχει φτιάξει έναν από τους πιο αγαπημένους μου χαρακτήρες (μιλάω για το Μανολόπουλο)δεν το κατανοώ, ειλικρινά. Το "Όνειρο στο κύμα" είναι μακράν το πιο αγαπημένο μου παπαδιαμαντικό διήγημα. Και το βιβλίο του Μουρσελά δεν θέλω να το διαβάσω....

Θεοδώρα Βαγιώτη (Filoteo) said...

Αχ...κάποτε ήμουνα σε μια θεατρική ομάδα που είχε τη συνήθεια να ανεβάζει Μουρσελά...Έχω κακά προηγούμενα...Δεν μου αρέσει...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλοι,
δεν ξέρω αν τα "Βαμμένα κόκκινα μαλλιά" είναι έργο που αξίζει να λέγεται αριστούργημα. Κατά τη γνώμη-μου, είναι πολύ αμφιλεγόμενο και δεν θα συμφωνήσω ότι είναι κορυφαίο. Ο συγγραφέας έχει θεατρική κατά βάση νοοτροπία και όλα-του τα έργα παίζουν με το θεατρικό γίγνεσθαι και γι' αυτό είναι φλύαρα, εικονοπλαστικά αλλά καθόλου πυκνά και περιεκτικά, με σκηνές και με χαρακτήρες, αλλά χωρίς τη μυθιστορηματική οικονομία που θα κρατήσει το σημαντικό.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

εγω πάλι εχω ενα ζητημα με το Ονειρο στο Κυμα:το βρισκω ξεπερασμένο.Δηλαδή,αν αφαιρεσουμε την ηδονοβλεψία,που σημερα λειτουργει μονο ως περιπτωσιολογία δηλ.το ιδιο θεμα θα τονιζόταν ως καποιο ιδιατερο βιτσιο,(δεν το λεω ηθικολογικά)συνηθεια,ίσως απο εστετισμό-ή ενας παρατηρητης τυπου Καλβίνο ισως-αλλιως τι νοημα εχει-αν το αφαιρεσουμε λοιπόν τι μενει;μια κοπέλα κολυμπάει γυμνη,και λοιπόν;Μονο σε ισλαμιστική κοινωνία θα λειτουργούσε,να το μεταφράζαμε..(αλλα θα εχουν καλύτερα του ειδους,υποθετω)Εντάξει,η γλώσσα,το φεγγάρι,η νυχτα..η "μαγεία"..χιλιαδες τετοια γραπτά πανω στη γη.
Οπότε,με εξιτάρει η αναλυση του Μουρσελα.Ισως δινει νεο ενδιαφέρον με την αποδόμηση

Κατερίνα Μαλακατέ said...

Α, θα συμφωνήσω Πατριάρχα, εγώ μιλώ για τον χαρακτήρα, το ίδιο το βιβλίο το βρίσκω κάπως φλύαρο, στιγμές στιγμές. Με τον Μανολόπουλο όμως υπήρξα έφηβη ερωτευμένη και δεν το ξεχνώ...

Pellegrina, δεν συμφωνώ, εδώ μάλλον δεν πρέπει να δούμε την γύμνια ή την ηδονοβλεψία ως κεντρικό θέμα, αλλά τον πόθο.

Pellegrina said...

Μα βεβαια ο πόθος ειναιτο θεμα. Αλλα εκφράζεται με πολύ ξεπερασμένο τρόπο. Αν ηταν κατευθείαν αναφορά στο γυμνό,όπως πχ αρχαια ερωτική ποιηση ή και άλλα εργα,πολυ παλιοτερα του παπαδιαμάντη,ναι.Αυτο το "κρυφό" που δεν εχει καν την δυναμη ενος ερωτογραφηματος,δεν ξερω,το βρισκω χαζο.Ισως να φταιω,εγω να με ενοχλεί.Βρισκω αυτη τη "μυστηριοποίηση" (οχι "ιεροποίηση",αυτο ειναι άλλο,και ειναι πολυ ερωτικό) του γυναικειου σώματος φοβερά καθυστερημένη. Καιενιγουει,δεν θα επιμείνω κιόλας,γενικα΄δεν εχω το κολλημα με τον Παπαδιαμαντη,τον διαβαζω πάντα εξ αποστάσεως.(Λόγω και της γλώσσας:ισως ως μη εχουσα εκκλησιαστική γλώσσα στο υποσυνειδητό μου,δεν μου ασκει τη γοητεια που ασκει στους περισσότερους)

υγ: γραφω από μνήμης:Ο Παπαδιαμάντης μου (και το Ονειρο στο κυμα),σε μια παλιά,οχι καλη εκδοση των Απαντων του,χρησιμευει αυτη τη στιγμή ως ορθοστάτης σε μια βιβλιοθήκη-κατασκευη με βιβλία (μαζί με ποιητικές ανθολογίες, εγκυκλοπάιδεια ζωγραφικής,τον Μακρυγιάννη και κατι άλλα.Αρα,δεν μπορω να ξηλώσω τη βιβλιοθηκη να ξαναδιαβάσω το Ονειρο!Μπορει αν το διαβαζα τωρα να ελεγα άλλα πράγματα.(Συχνα μιλάμε για βιβλία από μνημης,και μιλάμε οχι για τα βιβλία,αλλα για ο,τι θυμόμαστε οτι νιώσαμε/σκεφτήκαμε ε μ ε ι ς οταν τα διαβάσαμε!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Το "Όνειρο στο κύμα",
για μένα, δεν αφορά την ηδονοβλεψία αλλά την αμαρτία, το απαγορευμένο ή ακόμα καλύτερα την εσώτερη ενοχή που κλονίζει την ισορροπία της ψυχής. Ίσως η Pellegrina έχει δίκιο ότι φαίνεται παλιομοδίτικο, καθώς κανείς σημερινός νέος δεν θα θεωρήσε αμαρτία μια τέτοια τυχαία συνάντηση, αλλά κάθε περιστατικό έχει την ιστορικότητά-του και από εκεί ανάγεται σε υπαρξιακό σύμβολο.
Ίσως είναι καλή ευκαιρία να γράψω για το διήγημα σε μια πρωτομηνιάτικη αναρτηση.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

τωρα μη με βαζεις να ξηλωνω τη βιβλιοθήκη!(ιδεα: μπορει να υπαρχει κάπου στο διαδικtυο free)

NYT Review of Books said...

@ Πατριάρχη: "κάθε περιστατικό έχει την ιστορικότητά του και από κει ανάγεται σε υπαρξιακό σύμβολο".

Ευστοχότατη διατύπωση!!!

Pellegrina said...

http://www.mikrosapoplous.gr/extracts/papad_oneiro_sto_kyma.html

(απλά πράγματα!)

Πάπισσα Ιωάννα said...

ΝΥTimes,
έχεις εύκολο τον καλό λόγο
κι αυτο σε τιμά.
Το θέμα που θίγεις είναι διπλό:
α) αφενός ο συγγραφέας να μπορεί να κάνει το ιστορικό διαχρονικό και να μην περιορίζεται στο βίωμά-του (Είναι θέμα χειρισμού).
β) αφετέρου ο αναγνώστης να μπορεί να δει τον χειρισμό του συγκεκριμένου ως βαθύτερο (υπαρξιακό) φαινόμενο.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
όταν θα αναρτήσω για το "Όνειρο στο κύμα" θα είναι χρήσιμη η παραπομπή-σου, ώστε να μπορεί ο καθένας να το διαβάσει άμεσα και να συμμετάσχει στη συζήτηση.
Σ' ευχαριστώ
Πατριάρχης Φώτιος