Friday, May 11, 2012

“Η έρευνα” του Philippe Claudel

Μια κοινωνία-εφιάλτης, μια μυστηριώδης έρευνα, ένας κόσμος που παραμορφώνεται σαν τον δικό-μας. “Υπάρχει ένας άνθρωπος, ένας άνθρωπος όπως αυτός, που τον είχαν τσακίσει, τον είχαν κακομεταχειριστεί, τον είχαν αφήσει να ελπίζει, τον είχαν κάνει να πιστέψει ότι είχε μιαν αποστολή να εκπληρώσει, ένα ρόλο να παίξει, ένα μέρος να υπάρξει, τον είχαν καταντήσει ηλίθιο, τον είχαν ταπεινώσει, υποτιμήσει, του είχαν δείξει πόσο εύθραυστη ήταν η κατάστασή-του, οι αναμνήσεις και οι βεβαιότητές-του” (σελ. 199): σ’ αυτά τα λόγια αποτυπώνεται πώς η απρόσωπη και γραφειοκρατική κοινωνία ισοπεδώνει τα μέλη-της και τα επεξεργάζεται σαν πιόνια ενός αδυσώπητου παιχνιδιού.


Café au lait:
Philippe Claudel
“L’ Enquête”
Éditions Stock
2010
“Η έρευνα”
μετ. Β. Κοκκίνου
εκδόσεις Ψυχογιός
2011 

            Ποιος δεν έχει διαβάσει Κάφκα; Ποιοι είναι αυτοί που προσπάθησαν να μιμηθούν το καφκικό κλίμα και ποιοι επηρεάστηκαν από αυτό είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα; Στα καθ’ ημάς οφείλω να υπενθυμίσω τον Δημήτρη Σωτάκη (εδώ και εδώ), όπως είχα ξαναγράψει παλιότερα, ενώ ένας πολύ φρέσκος γάλλος συγγραφέας, λίγο μεγαλύτερος του έλληνα ομοτέχνου-του, εκδίδει ένα βιβλίο με φαρδιά πλατιά τη στάμπα του τσέχου συγγραφέα.
            Θεωρώ την «Έρευνα» καφκική γιατί απουσιάζουν τα ονόματα των προσώπων, τα οποία παρατίθενται με την ιδιότητά-τους, γραμμένη με κεφαλαίο το αρχικό-του γράμμα, όπως π.χ. ο Ερευνητής, ο Φύλακας, ο Αστυνόμος. Αφετέρου, η αποστολή του Ερευνητή να διαλευκάνει τις αυτοκτονίες σε μια Επιχείρηση-τέρας κάνει την έρευνα υπηρεσιακή αλλά μαζί και εφιαλτική καθώς συναντά τον απίστευτο λαβύρινθο της γραφειοκρατίας, της εξειδίκευσης αλλά και της αποφυγής ευθυνών, της ανόητης πορείας διαδικασιών και βημάτων, της ακατανόητης επαφής με τον κυκεώνα της απρόσωπης οργάνωσης που τελικά φαίνεται σαν μια μεγάλη φούσκα. Ο ίδιος ο Ερευνητής, που από τη θέση-του θα έπρεπε να εμπνέει κύρος και δέος, είναι ένα ανθρωπάκι καταπλακωμένο από την αποστολή-του και ανίκανο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις-της, όχι κατ’ ανάγκη από ανικανότητα αλλά εξαιτίας του μηχανισμού που καταπνίγει κάθε προσωπικότητα και κάθε ιδιαίτερη στάση.
            Ο Ερευνητής μπαίνει σε μια διαδικασία αυτοαναίρεσης, βρίσκει να φάσκει και να αντιφάσκει σε μια πορεία διαρκών διαψεύσεων, ενώ η όλη εμπειρία αλλοιώνει την ψυχολογία-του, αφού ενδεικτικά φέρεται βίαια στα αντικείμενα, αυτός ένας φιλήσυχος άνθρωπος.
            Αυτή η ουτοπική πραγματικότητα που φτιάχνει ο Claudel είναι φυσικά μια αλληγορία, πιθανότατα της σημερινής γραφειοκρατικής κοινωνίας που είναι απρόσωπη, χαοτική, λαβυρινθώδης, με αυστηρές δομές που δεν είναι καθόλου λειτουργικές, με ρόλους που εξυπηρετούν το σύστημα και όχι τον άνθρωπο, με διαδικασίες χαζές, μέσω των οποίων επιρρίπτονται εντέλει ευθύνες, με μηχανιστική αντιμετώπιση των πάντων… Είναι η σημερινή απ-ανθρωποποιημένη πραγματικότητα που εγκλωβίζει το άτομο και το συνθλίβει σε ανούσια ερωτήματα, με λευκά χαρτιά χωρίς αντίκρυσμα, με παράδοξα που δεν εξηγούνται και με ένα συνεχές σκοτσέζικο ντους μεταξύ της συμπάθειας της κοινωνίας για τα προβλήματα του ανθρώπου και ταυτόχρονα ή διαδοχικά με τη στυγνή επιβολή των νόμων και των κανόνων.
            Η υπόθεση φυσικά σε ένα σημείο κουράζει αφού η απουσία αφηγηματικής προόδου λειτουργεί ανασχετικά. Αλλά πέρα από το ότι αυτό το σημείο είναι μικρό και αμέσως ξανακερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, η όλη σύλληψη είναι αν όχι έξυπνη (αφού έχει ξαναγίνει κάτι ανάλογο) αλλά τουλάχιστον καλοπλεγμένη και εμφανής ως αλληγορία μιας εφιαλτικής πραγματικότητας.

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life]
Πατριάρχης Φώτιος

12 comments:

Anonymous said...

Όμως... για έναν μανιώδη παίκτη, ίσως, το αδιέξοδο είναι το καλύτερο σημείο του παιχνιδιού.

Ελ,Ελ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Στη λογοτεχνία, είναι ενδιαφέρον όταν η αφήγηση φτάνει σε αδιέξοδο και ο επιδέξιος συγγραφέας καταφέρνει να βγει εύλογα.
Ο Κάφκα όμως και οι ακόλουθοί-του δεν επιδιώκουν την έξοδο κι αυτό κάνει τα έργα-τους ιδιαίτερα.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Εγω νομιζω οτι ειναι θεμα ιδιοσυγκρασίας του συγγραφέα ως ανθρωπου: ειναι ανθρωποι που βλέπουν παντού στη ζωή αδιέξοδο ή που αρέσκονται στο αδιέξοδο (μια ανεστραμμένη οπτική της α σ φ ά λ ε ι α ς, ίσως) Ωστοσο εχουν διέξοδο: το ιδιο το γράψιμο. Το γεγονός οτι οι συγγραφείς του αδιεξοδου ειναι παρα πολλοί (αν βάλουμε και τα μικρότερης κλίμακας "αδιέξοδα", ολες τις αρνητικές αποτυπώσεις των σχέσεων κλπ) λέει κατι: οι άνθρωποι αυτής της ψυχοσύνθεσης εχουν μεγαλύτερη ανάγκη να γράφουν (ή να δημιουργουν γενικά) από ό,τι οι περιπου ευτυχισμένοι άνθρωποι(ή αυτοί που συνειδητοποιούν τη διέξοδο, ασχετα αν την ακολουθούν,ε χουν δηλ. συνειδηση της ατομικής τους επιλογής). Ετσι τέχνη γεμίζει με εκφράσεις του εφιάλτη και δινει την εντυπωση οτι αυτή ειναι η κυρίαρχη υπαρξιακή κατάσταση της ανθρωπότητας. Αντανακλώντας επίσης την υπαρξιακή αυτή κατάσταση στον κοσμο και βρίσκοντας μιμητές στους λιγότερο καλούς δημιουργούς, (αυτούς που ειναι σκετοι μιμητές) τη μεταδίδει. Εκτιμω΄πολύ αυτά τα εργα (τα σημαντικα από αυτα) καλλιτεχνικά, αλλα δεν μου αρέσουν. Το θεμα όμως δεν ειναι τοσο αυτο που λεει ο προλαλήσας, να εισαι ο καλός παικτης (δηλ. τεχνίτης-συγγραφέας, αν το αντιλαμβάνομαι σωστα) και να βρίσκεις διέξοδο στην π λ ο κ ή του βιβλίου σου. Το θέμα ειναι να ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ στη διέξοδο, και ως άνθρωπος. τοτε αυτό αντανακλάται σε ολη την έκταση του κειμενου,σ τον τροπο που βλέπεις τη ζωή. τωρα πού οφέιλεται η ιδιοσυγκρασιακή διαφορά δεν μπορω να πω, αλλα δεν πιστευω πια (μόνο) στις ψυχαναλυτικές ρμηνείες: νομιζω πως ειναι ίδιο μιας ολόκληρης πολυπληθέστατης ταξης, εκείνης των μικροαστών. Αλλα αυτο ειναι άλλη μεγάλη (και παρακινδυνευμενη) ανάλυση..

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
το αδιέξοδο ως κίνητρο γραφής είναι μια αυτονόητη αλήθεια, αν και τη διατύπωσες πρώτη εσύ. Ο δημιουργός βιώνει την αίσθηση τοίχου και προσπαθεί με τη γραφή να την τιθασεύσει και να τη διοχετεύσει στο χαρτί, αν όχι και να τη λύσει.

Απο την άλλη, ο Κάφκα, ο Claudel, ο Σωτάκης, για να μείνω σε τρεις που έρχονται εύκολα στον νου-μου, επιλέγουν να χειριστούν το αδιέξοδο αλλιώς. Να το αφήσουν να εκτείνεται, γιατί πιστεύουν (δεν ξέρω αν είναι μοιρολατρία) ότι είναι μόνιμο και υπεράνω των δυνατοτήτων-τους.

Είτε ρεαλιστικά αντιλαμβάνονται πως είμαστε πιόνια σε μια σκακιέρα, στην οποία κινούμαστε βάσει προδιαγεγραμμένων κανόνων, είτε πιο απαισιόδοξα πιστεύουν ότι η κοινωνία, τώρα και πάντα, μας εγκλωβίζει σε μια εξωατομική λογική που δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

(Δεν εχει τιποτα πρωτοτυπο αυτό που είπα, αλλωστε εδω την τεχνη τη θεωρούν..ψυχοθεραπευτική μεθοδο. προκειτια για υπερτονισμο αυτης ακριβώς της ιδιότητας της, να δινει διέξοδο στο αδιέξοδο)

Δεν ξερω τι αντιλαμβάνονται οι συγγραφείς που λες. θα πω τι αντιλαμβάνοναι εγώ: α) η παορμοίωση σκακιέρα και πιονια δεν με βρισκει σύμφωνη, γιατι υπερτονιζει την εννοια ενος ανωτατου οντος-νου (την οποία αμφισβητω) β) οι προδιαγεγραμμένοι κανόνες ισχυουν και ειναι οι κανόνες οι βιολογικοί-φυσικοί-συμοντικοί. Μονο που τους γωνρίζουμε ελάχιστα, οπως ελάχιστα γνωρίζουμε και τις δυνατοτητες μεταβολής τους. γ)κατεβαίνοντα ςεπίπεδο, υποσυνολο αυτων προδιαγεγραμμένων κανόνων ειναι η "εξωατομική" κοινωνική λογική. (Ο τροπος που η ανθωπινη γλωσσα εχει μεταφράσει το επίπεδο των "προδιαγεγραμμένων κανόνων" στο οποίο εχει φτασει) Αυτην δεν μπορούμε να την υπερβούμε ως α΄τομα, μπορύμε ομως να την α λ λ ά ξ ο υ με. ΑΥΤΗ ειναι η "ελευθερία" μας (και το διέξοδο)δεν υπαρχει ατομικό διέξοδο, πάρχει διέξοδο μονο στην οπτίκη οτι επεμβάινουμε με το δικό αμς τροπο στη συλλογική συνειδηση. Κατω από τους αδιεξοδούχους (:)) υποκρύπτεται ενα μικρό, συμπαγές σκληρό εγω, αδιαφορο για την αγαπη. Κατω από τους αισιόδοξους κρύβεται ενα γιγάντιο, διαρκώς πεκτιενόμενο εγώ, που αντιλαμβάνετια ολο τον κσομο ως κατι που το αφορά

Pellegrina said...

συμοντικοι=συμπαντικοί

Pellegrina said...

το διέξοδο=η διέξοδος

Anonymous said...

Ίσως, Πατριάρχη Φώτιε, επειδή και στη λογοτεχνία υπάρχουν διάφορες οπτικές, να έχει τόσο ενδιαφέρον το "παιχνίδι" (J. Greisch) της ανάγνωσης. Παίκτης, φυσικά, ο αναγνώστης.

Anonymous said...

Ελ,Ελ (ξέχασα)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
α) η σκακιέρα εννοεί τόσο μια ανώτερη δύναμη που μάς εξαρτά (όχι κατ' ανάγκη Θεός, αλλά και φύση, κληρονομικότητα, βιολογικοί νόμοι, ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία κ.ο.κ.) όσο και μια σειρά από κανόνες τους οποίους τηρούμε, πολλές φορές κάνοντας ζαντούμπ.
β) όλα αυτά δεν μπορούμε να τα υπερβούμε αλλά μπορούμε να τα α λ λ ά ξ ο υ μ ε, ή καλύτερα μπορούμε να τα χειριστούμε. Συμφωνώ μαζί-σου.
Το ζητούμενο είναι αφενός ποιος είναι υπεύθυνος για το αδιέξοδο που συναντά ο καθένας-μας και αφετέρου ποιος μπορεί να το άρει.
Θέλω πάντα να σκέφτομαι ανθρωπιστικά και ιντετερμινιστικά, βλέποντας τον άνθρωπο ως βασικό διαμορφωτή της ζωής-τους. Αλλά δεν μπορώ να αγνοήσω πώς πλείστοι παράγοντες (δυστυχώς και κληρονομικοί) αλλά κυρίως κοινωνικοί -που δεν μπορεί ατομικά να τους αλλάξει ριζικά- (προ)καθορίζουν τον τρόπο δράσης-μας [εξού και η σκακιέρα].
Χάος (αδιέξοδο) ή ισορροπία (πιθανή διέξοδος);
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Εμεις και μονο ειμαστε υπευθυνοι για την αρση του αδιεξόδου, ακομα κι οταν ολα δειχνουν το αντιθετο. Γιατι, απλα, ΑΝ ΔΕΝ ειμαστε εμείς, τοτε ποιος μπορέι να ειναι; μετα από μας το χαος: μια αλυσίδα αιτίων και αιτιατών χωρις τελος. το να ΕΝΤΟΠΙΖΟΥΜΕ την αιτια σε καποιον ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ αλλο ειναι εξ ισου αυθαιρετο με το να την εντοπιζουμε σε μας τους ιδιους, αλλα με το μειονεκτημα οτι εμας μας ελεγχουμε, τον αλλο οχι. Υπευθυνος ειναι μονο το εχον συνειδηση υποκειμενο. Αυτο δεν αντιφασκει με τον ντετερμινισμο, απλως λεει οτι ο ντετερμινισμός ΔΕΝ μας αφορα: εφοσον "αισθανομαστε" και "σκεφτομαστε" (ο,τι και να ειναι, στην ουσια, αυτο) ειμαστε υπευθυνοι, εμεις και μονο. Και κατι ακομα: ΟΣΟ πιο ισχυρη ειναι η θεση μας μεσα στην κοινωνια, εστω και ντετερμινιστικά, τοσο πιο υπέυθυνοι ειμαστε. Το ποιοι ειναι οι νομοι της φυσης (γονιδια κλπ) ειναι α σ χ ε τ ο, αν δεν θελουμε να αφανιστουμε στον συμπαν της αδιαφοροποίητης και ασυνειδητης ομαδοποίησης μορίων, αρα απλως να εξαφανιστουμε ως ειδος
τι ειναι το ζαντουμπ; ποτε δεν εμαθα σκάκι κι ο λογος απλος: δεν ειχα ποτε ενδιαφερον για ενα ανταγωνιστικο παιχνιδι, δηλ ενα παιχνιδι που το βασικο του κινητρο ειναι να ν ι κ η σ ε ι ς εναν αντιπαλο. δεν εβρισκα ποτε ενδιαφερον σε αυτο, βαριομουνα και να σκεφτω. τελευταια αρχισα να εχω ενδιαφερον κατα μονας, αντιμετωπίζοντας το ως προβλημα γεωμετριας, καπως. Αλλα δεν εχω το χρονο πια..(εχω επιλεξει το σκοπό της ζωής μου κι εχω μπει βαθια..)

Pellegrina said...

Συμπληωματικά, η ϊσορροπία΄ακουγεται πολυ καλή πρόταση, αλλα κι αυτη πια από μας εξαρτάται