“Θα πολεμάς με τους θεούς” του Δημήτρη Στεφανάκη

«Θερμοπύλες» του Κ.Π. Καβάφη

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

Καφές φίλτρου με γάλα:

Δημήτρης Στεφανάκης

“Θα πολεμάς με τους θεούς”,

εκδόσεις Πατάκη

2010

Στήβεν Πρέσφιλντ, “Οι πύλες της φωτιάς”, Παναγιώτης Μπαλτάκος “Το τέλος του Εφιάλτη” κ.ο.κ. : η μάχη των Θερμοπυλών αποτέλεσε θέμα ιστορικών βιβλίων και μελετών αλλά και λογοτεχνικών αναπλάσεων, καθώς συμβολίζει το μεγαλείο ενός λαού που προτιμά τον θάνατο παρά την ελάχιστη ένδειξη ανανδρίας.

            Ο Στεφανάκης δείχνει την αρχαιομάθειά-του αλλά κυρίως την αρχαιολατρία-του, η οποία δεν φαίνεται να είναι προγονόπληκτη. Γράφει στην ουσία μια μυθιστορηματική βιογραφία του Λεωνίδα, από την παιδική ηλικία και την αγωγή, τις πρώτες αποστολές, την ανάρρηση στον θρόνο και τέλος το αποκορύφωμα, τη θυσία στη μάχη των Θερμοπυλών. Παρουσιάζεται ανάγλυφα ο τρόπος ζωής των Σπαρτιατών και η φιλοσοφία της ζωής-τους, μια ζωή εδραιωμένη στα ηθικά πιστεύω-τους, στις πατροπαράδοτες συνήθειες και πάνω απ’ όλα στην αίσθηση του καθήκοντος. Ο συγγραφέας έψαξε προσεκτικά την εποχή, συνέθεσε με επιμέλεια τις λεπτομέρειες και έβαλε όρους και τακτικές μέσα στην αφήγηση, αποφεύγοντας την παγίδα άλλων που φλυαρούν διδάσκοντας για το παρελθόν με στοιχεία εντελώς άσχετα ή εμφανώς αποκομμένα από τα επεισόδια, τους χαρακτήρες ή την πλοκή. Ο 43χρονος πεζογράφος στήνει πλοκή, την εμπλουτίζει με αληθινά περιστατικά και αληθοφανείς λεπτομέρειες κι έτσι χαρίζει στον αναγνώστη μια εύπεπτη ανάγνωση, μια καλογραμμένη ιστορία, μια βουτιά στο αρχαίο κάλλος που μετατρέπεται σε μυθιστόρημα με τους κλασικούς όρους της ιστορικής αφήγησης.

            Το ερώτημα που προκύπτει για τη σημερινή αναγνωστική ανταπόκριση είναι ένα αλλά σημαντικό: τι δουλειά έχει μια κλασικίζουσα αφήγηση στην κοσμογονία ανατρεπτικών ιστορικών αφηγημάτων; Τι νόημα έχει μια αναπαράσταση της ζωής του Λεωνίδα σε καιρούς που τα προβλήματα της ιστορίας τίθενται σε άλλο παρονομαστή;

            Μια πρώτη απάντηση (αισθητική κατά βάση) είναι η ίδια η χαρά της αφήγησης και της ξενάγησης στον αρχαίο κόσμο με γλαφυρές σκηνές και ζεστή γλώσσα. Ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα από μεράκι και ο αναγνώστης αντλεί πληροφορίες και εισέρχεται στην εποχή μέσα από μια άνετη αφήγηση. Η δεύτερη πιθανή απάντηση είναι ιδεολογική: ο τρόπος ζωής των αρχαίων, η σταθερότητα σε αξίες διαχρονικές, οι καθαρές κουβέντες των Σπαρτιατών και φυσικά η αυτοθυσία του Λεωνίδα για την πατρίδα έρχεται να δώσει το παρών σε μια εποχή που οι εθνικές αξίες φθίνουν και ξεπουλιούνται πολλά μπροστά στην ανάπτυξη ή στους εξωγενείς εχθρούς. Η τρίτη απάντηση είναι πολιτική: ο ηγέτης πρέπει να ελέγχει τον εαυτό-του, να ζει λιτά και να μην προκαλεί τους στρατιώτες-του (πολίτες), να τίθεται κάτω από το κοινωνικό συμφέρον, να στέκεται μέχρι τέλους στο καθήκον κ.ο.κ.

«Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες»,
πίνακας του Ζακ Λουί Νταβίντ

            Καμία από τις απαντήσεις δεν αποκρίνεται σε βάθος στο ερώτημα «γιατί μια παραδοσιακή ιστορική αφήγηση είναι απαραίτητη σε μια κοινωνία που σκέφτεται διαφορετικά;» Το ιστορικό αφήγημα έχει αλλάξει, γιατί η κλασική αίσθηση της ιστορίας έχει παρέλθει και τα διδάγματα της ιστορίας δεν μπορούν να ορθωθούν, αν δεν σχηματοποιηθούν με νέους όρους. Οι συνθήκες του σήμερα δεν είναι απλώς η κατάπτωση των παλαιών αξιών, ούτε μπορούμε να σκεφτόμαστε σαν τον Λεωνίδα, παρόλο που η στάση-του έχει μια παραδειγματική αξία. Σκεφτόμαστε αλλιώς και επομένως η λογοτεχνία πρωτοπορεί, όταν επαναθέτει παλαιά προβλήματα με νέους όρους.

Πατριάρχης Φώτιος