Φρεσκοστυμμένος χυμός πορτοκάλι: Σπιναλογκολογία και …προσωπο-εστίαση

Αν δει κανείς τον τύπο (λ.χ. της Κυριακής), αλλά και τα ιστολόγια μερικές φορές, ίσως αντιληφθεί ότι η μόδα και η προσωπολατρία κυριαρχούν συχνά εις βάρος των ίδιων των βιβλίων. Τι εννοώ;

i. Μιλάνε όλοι με κέντρο ένα image making που δεν αφορά στο ίδιο το έργο και στα χαρακτηριστικά-του, αλλά προσωποπαγές και προσωπολάγνο εστιάζει στο πρόσωπο του συγγραφέα σαν είδωλο ενός πνευματικού πολιτισμού. Αυτό κατά βάση γίνεται με τα κλασικά ονόματα της λογοτεχνίας, για τα οποία γράφονται άρθρα και μελέτες για τα σπίτια που έζησαν!, τις συνήθειές-τους!, τα μέρη όπου παραθέριζαν!, τα χαρτομάντιλα όπου φταρνίστηκαν!... κ.ο.κ., ακούγονται μαρτυρίες συγγενών, δημοσιεύονται φωτογραφίες και αναζητούνται λεπτομέρειες για τη ζωή-τους, που δεν συναρτώνται με το λογοτεχνικό-τους έργο. Η αγιοποίηση χτίζεται σιγά σιγά και κυρίως περιμετρικά.

ii. Ανάλογη τάση εμφανίζεται και με ζώντες ανερχόμενους αστέρες. Έχω εκφραστεί κατ’ επανάληψη με τα καλύτερα λόγια για τα τρία λογοτεχνικά έργα του Γιάννη Μακριδάκη. Και θα μου άρεσε να ξαναδιαβάσω τις νουβέλες και τα μυθιστορήματά-του (περιμένω να διαβάσω το «Λαγού μαλλί»), να συζητήσω για την τεχνική-του και το ιδιαίτερα ζεστό ύφος-του, αλλά δεν με ενδιαφέρει καθόλου ως αναγνώστη η δράση-του και ούτε, για να προσεγγίσουμε τη λογοτεχνική-του αξία, βλέπω σκόπιμο να μιλάμε για το «Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι· όλοι Χιώτες πρόσφυγες και στρατιώτες στη Μέση Ανατολή: Αφηγήσεις 1941-1946», μια συλλογή μαρτυριών, όχι λογοτεχνικού λόγου, που αφορά ένα συγκεκριμένο κοινό. Ας με συγχωρέσει ο μακρινός φίλος εν βιβλίω συγγραφέας, αλλά δεν μειώνω τον ίδιο μ’ αυτό που γράφω. Μειώνω όσους ανακαλύπτουν όψιμα ό,τι έχει γράψει (ενώ το 2006 που εκδόθηκε το προκείμενο έργο δεν έδωσε κανείς σημασία), όχι γιατί θέλουν να μιλήσουν για αυτό καθεαυτό το βιβλίο, αλλά γιατί είναι της μόδας το όνομα «Μακριδάκης» και αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε ό,τι κάνει και ό,τι γράφει.

iii. Την ίδια μοδολατρία βλέπω και με τη Σπιναλόγκα. Η τηλεόραση έφερε ξανά στο προσκήνιο άπειρα βιβλία, σημαντικά ή ασήμαντα, ξεχωριστά ή αδιάφορα, πιθανά και απίθανα. Αυτή η Σπιναλογκολογία ξεκινά από τη Χίσλοπ, συνεχίζεται στην Καζαντζάκη και τον Κορνάρο και καταλήγει στη μελέτη του Σαββάκη για τους χανσενικούς, στη μαρτυρία του Πρατσίνη, στο φωτογραφικό λεύκωμα (;) του Αλιμπέρτη κ.ο.κ. Αφήνω στην άκρη τα εξωλογοτεχνικά βιβλία, και ρωτώ για τα λογοτεχνικά:

Ποια από αυτά έχουν σημαντική αξία για να ακούγονται και να ξανακούγονται; Ποια από αυτά (η Χίσλοπ, η Καζαντζάκη ή ο Κορνάρος) τόσα χρόνια μετά την έκδοσή-τους θα έπρεπε να απασχολούν το αναγνωστικό κοινό μπαίνοντας στις λίστες των ευπωλήτων και καταλαμβάνοντας τις στήλες των εφημερίδων και των περιοδικών; Απ’ όσο καταλαβαίνω, η Χίσλοπ είναι ένα μπεστ-σέλερ που εκτινάχθηκε και με το σήριαλ, ενώ τα άλλα δύο μπήκαν στο τρένο από lead in. Δεν παραγνωρίζω φυσικά ότι η τηλεόραση έστρεψε το τηλεοπτικό κοινό στο διάβασμα των συγκεκριμένων βιβλίων (δεν ελπίζω σε κάτι παραπάνω), όπως κάνει συχνά και με πλείστα χαμηλού επιπέδου ευπώλητα.

       Συμπέρασμα: ο προβληματισμός που θέτει κάθε έργο και η αισθητική αξία κάθε βιβλίου δεν πρέπει παραγκωνίζονται και να γίνεται μόδα η τηλεοπτικοποίησή-τους, η βιογραφία του δημιουργού-τους και η παρακολούθηση ενός συρμού που δεν έχει μηχανοδηγό του την αξία-τους. Κυκλοφορούν πολύ καλά βιβλία τα οποία παραγκωνίζονται όχι μόνο από τα σεσημασμένα best sellers αλλά και από την τηλεοπτική μόδα.

Πατριάρχης Φώτιος