Τσιμπολογώντας την επικαιρότητα: Ιωάννου - Μακριδάκης

Η λογοτεχνία έρχεται συχνά ως απάντηση στον εθνοκαπηλικό λόγο της πολιτικής, αλλά και στη διαστρεβλωτική ματιά της ιστορίας.

1. Λογοτεχνία, Πόντιοι και εξετάσεις

        Σάλος ξέσπασε από την Τετάρτη σε ιστολόγια στο διαδίκτυο για την επιλογή του θέματος στο μάθημα της Λογοτεχνίας στις Πανελλαδικές εξετάσεις. Ο λόγος ήταν το διήγημα του Γ. Ιωάννου “Στου Κεμάλ το σπίτι” που, κατά τους κατηγόρους, έρχεται να προσβάλει με την επιλογή-του τη μέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων, αφού αναφέρεται στους Τούρκους και στις δικές-τους κεμαλικές μέρες.

       Έπιασαν να διαβάσω το διήγημα από τη συλλογή “Η μόνη κληρονομιά” (1974). Η γνώμη-μου για τις αντιδράσεις είναι πως πρόκειται για εθνικιστικές υπερβολές ανθρώπων που δεν έχουν καμία ουσιαστική επαφή με τη λογοτεχνία παρά μόνο με μια λογοτεχνία του 19ου αιώνα, όταν η Μεγάλη Ιδέα (ιστορικά ενταγμένη) τροφοδοτούσε και τη λογοτεχνία και γαλουχούσε τα νεαρά παιδιά.

        - κάποιοι ενοχλήθηκαν, χωρίς να έχουν διαβάσει το έργο. Σοκαρίστηκαν από τον τίτλο και θίχτηκαν από την αναφορά σε Τούρκους μια τέτοια μέρα.

        - όσοι το διάβασαν, δεν κατάλαβαν Χριστό. Ο Ιωάννου, παιδί προσφύγων ο ίδιος, που βίωσε στα παιδικά-του χρόνια την προσφυγιά και ένιωθε έντονα τις θρακιώτικες ρίζες-του, δίνει ένα μάθημα (με την ευρύτερη έννοια) συμπόνιας και συμ-πάθειας προς όποιον ξεσπιτώνεται, ασχέτως αν είναι Έλληνας, Τούρκος ή ...Κορεάτης. Η ταύτιση του αφηγητή με την Μουσουλμάνα που αναπολεί το σπίτι-της είναι συγκινητική και κάθε άλλο παρά προσβλητική για όσους σφαγιάστηκαν. Η λογοτεχνία έρχεται να δείξει πως σε ατομικό επίπεδο ο πρόσφυγας νιώθει τον ομοιοπαθή-του, συμ-πάσχει μαζί-του, ακόμα κι αν είναι εχθρός, ενώ η καταδίκη των ισχυρών, πολιτικών και άλλων, που οφείλονται για τον ξεριζωμό χιλιάδων ανθρώπων, έρχεται έμμεσα σε διάφορα σημεία του κειμένου.

2. Γιάννης Μακριδάκης, "Ήλιος με δόντια" 

         Στα Νέα του Σαββάτου (22.5.2010) ο Κούρτοβικ έγραψε μια πολύ εμπεριστατωμένη κριτική για το τελευταίο βιβλίο του Μακριδάκη “Ήλιος με δόντια”. Η υπόθεση είναι η εξής: στο μονόλογο του πρωταγωνιστή παρουσιάζεται η ζωή-του από τα παιδικά χρόνια και η σταδιακή μύησή-του από έναν ποδοσφαιριστή στον ομοφυλόφιλο έρωτα. Ώσπου μέσα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από ένα λάθος-του στην ειδοποίηση της αντιστασιακής οργάνωσης στην οποία ανήκει οι σύμμαχοι βομβαρδίζουν το σουηδικό πλοίο Wiril μέσα στο λιμάνι της Χίου. Στο τέλος αποκαλύπτεται ότι όλα αυτά ήταν η παραμορφωμένη άποψη για τα γεγονότα ενός επιβεβαιωμένα τρελού, που ζούσε με αυτοενοχές.

         Θέλω να ξαναγυρίσω στην κριτική του Κούρτοβικ, η οποία παρότι αληθής στα μέλη-της δεν λαμβάνει υπόψη μια άλλη γραμμή ερμηνείας, η οποία δίνει απάντηση στα ερωτήματά-του.

        Στη βιβλιοκρισία-του ο κριτικός εκφράζει την έκδηλη απορία πώς ο νεαρός συγγραφέας έκανε το μεγάλο μπαμ σε τρία μόλις χρόνια, με κείμενα που έγιναν αγαπητά τόσο στο ευρύ κοινό όσο και στους κριτικούς, ενώ στα έργα-του υπάρχουν πλείστες ατέλειες. Για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, παρουσιάζει μερικές απιθανότητές-του, όπως αυτή της μαγνητοφώνησης μονολόγου πίσω από καθρέφτη, οι οποίες έχουν βάση, και προσπαθεί να καταλάβει πώς ο ομοφυλόφιλος αφηγητής του έργου οδηγείται στην τρέλα, ενώ η κοινωνία την οποία σκιαγραφεί δεν είναι καταπιεστική, ούτε τον απομόνωσε από τις εκδηλώσεις-της, ούτε τον περιθωριοποίησε από ρατσισμό και διάθεση κατακραυγής-του, παρά τα επιμέρους συμπτώματα ομοφοβίας.

        Ο αντίλογος που δεν έλαβε υπόψη-του ο διακεκριμένος κριτικός εδράζεται στο εξής σημείο: όντως διαβάζοντας κανείς το κείμενο, βλέπει τα γεγονότα ρατσισμού να παρουσιάζονται ήπια και οι επιπτώσεις-τους να είναι περιορισμένες στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή. Όλα εξιστορούνται με μια διάθεση κατευνασμού και μετριοπάθειας, σαν να μην υφίστανται έντονοι κλυδωνισμοί και μανία εναντίον του παρεκκλίνοντος σεξουαλικά αγοριού. Κι έτσι η απορία γιατί τρελάθηκε ο Κωνσταντής μένει ίσως ριζωμένη στη συνείδηση του αναγνώστη. Αλλά…

         *Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλη η ατμόσφαιρα δίνεται με την οπτική γωνία του ίδιου του ομοφυλόφιλου χαρακτήρα, ο οποίος δεν θέλησε να πιστέψει πως διωκόταν, δεν ήθελε να εκλάβει όσα συνέβαιναν ως πραγματικό εξοστρακισμό, αν και υποσυνείδητα εισέπραττε κύματα αντίδρασης που τελικά δεν μπόρεσε να αντέξει. *Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τώρα που μας μιλάει είναι ήδη τρελός και συνεπώς ρίχνει το βάρος στον εαυτό-του, επειδή (όπως πίστευε) ήταν ο υπαίτιος του βομβαρδισμού του πλοίου του Ερυθρού Σταυρού στο χιώτικο λιμάνι από αγγλικά αεροπλάνα, και θέτει σε δεύτερη μοίρα την κοινωνική κατακραυγή προς το άτομό-του. *Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε την πραγματικότητα περνά μέσα από την οπτική γωνία που δεν είναι αξιόπιστη και δεν πρέπει να θεωρούμε αντικειμενική την ωραιοποιημένη εικόνα που δίνει, αλλά πρέπει να ψάξουμε πίσω της, όπου αφήνονται να φανούν όλες οι παθογένειες μιας επαρχιακής κοινωνίας.

Πατριάρχης Φώτιος