Μαξ Φρις, “Homo Faber”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -7. Ένα ερωτικό τρίγωνο αιμομικτικής κοπής οδηγεί στον προβληματισμό για θέματα μοίρας, ένας άλλος Οιδίποδας ερωτεύεται, χωρίς να το ξέρει, όχι τη μάνα του αλλά την κόρη του.

Max Frisch “Homo Faber” 1957 Μαξ Φρις “Homo Faber” μετ. Σ. Τριανταφύλλου εκδόσεις Πατάκη -2021

Κάπου στο μυαλό μου ο Φρις υπήρχε, αλλά ποτέ έως τώρα δεν είχα διαβάσει κάτι δικό του. Νομίζω ότι ο “Homo Faber” είναι το πιο γνωστό του κι επομένως ξεκίνησα απ’ αυτό.

> Ο Μαξ Φρις (1911-1991) γεννήθηκε στη Ζυρίχη, ταξίδεψε σε πολλά μέρη του κόσμου και πέθανε στην πόλη του, που τη θεωρούσε το πιο βαρετό μέρος πάνω στη γη. Σπούδασε αρχιτεκτονική και γερμανική φιλολογία, και εργάστηκε ως δημοσιογράφος μέχρι να αφοσιωθεί στο γράψιμο (το 1955). Μαζί με τον Φρίντριχ Ντύρενματ αποτελεί τον εκπρόσωπο της σύγχρονης ελβετικής λογοτεχνίας. Ανάμεσα στα έργα του είναι τα θεατρικά "Ο κύριος Μπίντερμαν και οι εμπρηστές" και "Ανδόρα", τα μυθιστορήματα "Στίλλερ", "Το όνομά μου ας είναι Γκαντενμπάιν", "Ο Κυανοπώγων", καθώς και τα ιστορικά μελοδράματα "Το Σινικό Τείχος" και "Όταν τελείωσε ο πόλεμος". Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους Ευρωπαίους συγγραφείς της μεταπολεμικής εποχής: ο Μαξ Φρις σχολιάζει τα διλήμματα του εικοστού αιώνα, περιφρονώντας τα χρηστά ήθη και τις ηθικές επιταγές της αστικής Ευρώπης.

 

HOMO Faber ονομάζεται ένας προϊστορικός άνθρωπος, που πρώτος κατασκεύασε εργαλεία. Σημαίνει λοιπόν τον Άνθρωπο Κατασκευαστή. Εδώ (Walter) Faber ονομάζεται ο πρωτοπρόσωπος πρωταγωνιστής, που το 1957 ταξιδεύει τόσο με αεροπλάνο, το οποίο οδηγείται σε αναγκαστική προσγείωση στην έρημο του Μεξικού, όπου γνωρίζει τον αδελφό του παλιού του φίλου (αδελφός Herbert, φίλος Joachim Henke), με τζιπ στις ζούγκλες της Κεντρικής Αμερικής, όπου βρίσκει ότι ο φίλος του είναι νεκρός, και με πλοίο προς την Ευρώπη, στο οποίο ανακαλύπτει την κόρη του Elizabeth Piper, την ύπαρξη της οποίας δεν γνώριζε. Ένας Homo Vians λοιπόν, ένας άνθρωπος ταξιδευτής, Ελβετός αλλά μαζί κοσμοπολίτης.

Η ΤΥΧΗ επομένως παίζει καθοριστικό ρόλο στο μυθιστόρημα. Ή μάλλον η μοίρα, όπως ο ίδιος την ονομάζει και στην οποία δεν πιστεύει. Κι όμως αυτή τον οδήγησε στον φίλο του και στην κόρη του, χωρίς αυτός να το επιδιώκει. Έχουμε συνεπώς έναν Hominem Fatalistum, ο οποίος άγεται από τη μοίρα, χωρίς ο ίδιος να την κυνηγά, χωρίς καν να την πιστεύει μέσα στο σκληρό εγκεφαλικό προφίλ του; Ωστόσο εκ των υστέρων εντοπίζει ομοιότητες, όχι τόσο φυσιογνωμικές, όσο κινησιολογικές, που τον κάνουν να σκέφτεται μια γενετική μοιρολατρία, ειδικά όσο ο ίδιος ως μηχανικός (και πρώιμος μηχανικός υπολογιστών) βλέπει τον άνθρωπο σαν ρομπότ, δηλαδή μηχανιστικά.

Ο FABER συναντά ξανά την Zabet, όπως τη λέει, και της προτείνει να παντρευτούν, χωρίς να ξέρει τη σχέση τους. Η συνάντηση – αντίζευξη των δύο κινείται σε διάφορα επίπεδα: όχι μόνο το ηλικιακό, αυτός 50 αυτή γύρω στα είκοσι, αλλά και στη νοοτροπία, καθώς αυτός είναι ένας μηχανικός (εδώ το faber αποκτά ουσία), που σκέφτεται μόνο μηχανές και ορθολογικές επινοήσεις, ενώ εκείνη θέλγεται από την τέχνη, την ιστορία και τον πολιτισμό, πράγματα τόσο ξένα για τον αφηγητή. Και σταδιακά αντιλαμβάνεται ότι είναι παιδί της Hanna, της δικής του νεανικής αγάπης, ώσπου να συνειδητοποιήσει ότι είναι και δικό του παιδί.

ΤΕΛΙΚΑ, όλα υπονομεύουν τον ρασιοναλιστικό τρόπο σκέψης του Walter Faber. Η πίστη του στην τεχνολογία και τη λογική ναρκοθετείται από συμπτώσεις, απ’ το μοιραίο που δεν μπορεί να ελέγξει, απ’ τη ζωή που σαν την τέχνη τραβάει το χαλάκι της ισορροπίας. Το τρίγωνο, με το οποίο κορυφώνεται, η δράση, ο Faber, η Hanna κι η Elisabeth δημιουργούν όρους δράματος, ένα ιψενικό ίσως τρίγωνο, με όρους αιμομιξίας, αλλά και πώς το παρελθόν (ανεξέλεγκτο κι άφευκτο) καθορίζει ερήμην μας (;) το παρόν μας. Σαν τον Οιδίποδα που προσπάθησε να αποφύγει τη μοίρα, να σκοτώσει δηλαδή τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του, όπως ο χρησμός έλεγε, έτσι και ο Faber δεν ήξερε ότι έχει κόρη κι επομένως, όταν ερωτεύτηκε τη νεαρή Elizabeth, δεν μπορεί να προβλέψει το μοιραίο. Η κορύφωση δεν έρχεται με σκηνές τραγωδίας (εσωτερική αυτογνωσία, αυτοκριτική, τύψεις κ.ο.κ), αλλά με μια μυθιστορηματική έξοδο που λύνει το “πρόβλημα”, αφού πρώτα το δημιούργησε.

Πάπισσα Ιωάννα