Χέρμαν Μέλβιλ, “Μπίλλυ Μπαντ, ναύτης”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -5. Αν το αγαθό συγκρουστεί με το κοινωνικό, ποιος πρέπει να επικρατήσει; Κι αν το κοινωνικό έχει δίκιο; Η νομιμότητα λοιπόν ή η εκ φύσεως καλοσύνη;

 

Herman Melville “Billy Budd, Sailor” 1924 Χέρμαν Μέλβιλ “Μπίλλυ Μπαντ ναύτης” μετ. Π. Κεχαγιάς – Κ. Σπαθαράκης εκδόσεις Αντίποδες -2021

Τον “Μόμπυ Ντικ” τον διάβασα μικρή. Τώρα, ξαναέρχομαι στον Melville με όρεξη να δω και κάτι άλλο. Τελικά έπεσα πάλι σε μια ναυτική περιπέτεια, που ωστόσο δεν αφορά τη σύγκρουση του ανθρώπου με τη φύση.

 

> Ο Χέρμαν Μέλβιλ, που πέρασε κι ο ίδιος πολλά χρόνια της ζωής του σε φαλαινοθηρικά πλοία - και μάλιστα σε μια εποχή που το κυνήγι της φάλαινας ήταν επικίνδυνη δουλειά - γεννήθηκε το 1819 στη Νέα Υόρκη και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Η οικογένειά του ήταν εύπορη κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Μα ο πατέρας του χρεωκόπησε το 1830 και πέθανε αμέσως μετά αφήνοντας τη γυναίκα του μόνη με οχτώ παιδιά. Ο Χέρμαν σταμάτησε νωρίς το σχολείο κι αναγκάστηκε να πιάσει δουλειά για να βοηθήσει τ' αδέλφια του. Στα καράβια πρωτομπαρκάρισε το 1839. Τα ταξίδια του τον οδήγησαν σε πολλά μέρη του κόσμου. Όταν κυκλοφόρησαν τα πρώτα του βιβλία, γνώρισε αμέσως την επιτυχία. Και το 1847, που παντρεύτηκε, παράτησε τη θάλασσα κι εγκαταστάθηκε στη Μασαχουσέτη, όπου και πέρασε τα ωραιότερα χρόνια της ζωής του. Ο Εμφύλιος Πόλεμος αναστάτωσε και την οικογένεια του Μέλβιλ, που επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Πέθανε το 1891 αφήνοντας μισοτελειωμένα ένα σωρό έργα, τα οποία ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα.

ΕΚΕΙ στα τέλη του 19^ου αιώνα, λίγο πριν πεθάνει, ο Αμερικάνος συγγραφέας γράφει το τελευταίο του έργο. Ο Billy ή Baby Budd είναι ένας ναύτης που ναυτολογείται από το εμπορικό πλοίο όπου δούλευε στο βρετανικό ναυτικό που περιπολεί στη Μεσόγειο. Είμαστε στο 1797. Ο Billy είναι πανέμορφος, αγγλοσαξονικής ομορφιάς μάλιστα, γεγονός που οδηγεί στον φθόνο των άλλων, αλλά και πολύ καλός στην ψυχή, κάτι που όλους τούς ηρεμεί και τους κατευνάζει. Γι’ αυτό απέκτησε και το παρατσούκλι “Ειρηνοποιός”. Δουλεύει ως γραμπιέρης στο πρώτο κατάρτι που ονομάζεται τουρκέτο.

ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟ στη γραφή του κείμενο. Μια νουβέλα για τη θάλασσα και τα καράβια, όπως και το πιο γνωστό έργο του πεζογράφου, το “Moby Dick”. Ναυτική ορολογία, ζωντανές σκηνές πάνω στο κατάστρωμα, νοοτροπία λιμανιών, εμπορίου και πολέμου. Ο Melville ζωντανεύει απόλυτα αυτό το κλίμα και προσελκύει τον αναγνώστη μέσα του, δείχνοντας ότι ξέρει πολύ καλά να το σκιαγραφεί. Και μέσα απ’ αυτό το πλαίσιο, εξέρχεται ως ομιλών αφηγητής και σχολιάζει τον τρόπο γραφής, σχόλια δηλαδή για το σύνηθες αλλά και για τον δικό του τεχνοτροπικό σχεδιασμό. Προσθέτει και μερικές παρεκβάσεις, αλατοπιπερώνει με χιούμορ που ελαφρύνει τη σοβαρή αφήγηση, ακροπατεί από εδώ κι από κει με περισσή χορευτική διάθεση. Δεν παραλείπω τις παρομοιώσεις, ίδιον και το Ροΐδη την ίδια περίπου εποχή, που παρεκτρέπουν την αφήγηση σε ζουμερά συνυποδηλωτικά μονοπάτια.

ΠΑΝΩ απ’ όλα όμως στοχάζεται πάνω στη φύση του ανθρώπου. Ο ανοικτός ωκεανός μένει στο παρασκήνιο και η κάμερα εστιάζει στην ψυχή του ήρωα. Είναι έμφυτα όσα έχει ή επίκτητα; Ο Billy κι ο οπλονόμος John Claggart είναι καλός και κακός αντίστοιχα από τη φύση τους ή έτσι μεγάλωσαν; Η στάση του συγγραφέα δηλώνεται εξαρχής: υπάρχει μια προπτωτική κατάσταση, αγαθή ή φαύλη, που δεν αλλάζει με τον πολιτισμό και την κοινωνική παιδεία. Ο Ωραίος Ναύτης θυμίζει την αγνότητα του Χριστού (σε συνδυασμό με τη σωματική ομορφιά), αλλά και παραπέμπει στο πρότυπο της αφελούς καλοσύνης, όπως ήταν ο πρίγκιπας Μίσκιν στον “Ηλίθιο” του Ντοστογιέφσκι.

ΚΑΙ Σ’ ΑΥΤΟ το δίπολο αναδεικνύει την πάλη, που διχάζει τους ήρωες και τους αναγνώστες. Απ’ τη μια, είναι το αρχέγονο καλό, η αθωότητα, η απόλυτη καλοσύνη που δεν μπορεί καν να διανοηθεί το κακό, κι απ’ την άλλη ο νόμος και το κοινωνικό δίκαιο. Όταν ο Billy σκοτώνει από λάθος, σίγουρα χωρίς πρόθεση, τον Claggart που τον συκοφάντησε για ανταρσία, ο καπετάνιος και το ναυτοδικείο πρέπει να δικάσουν. Η έμφυτη αγαθότητα, που ωστόσο κάνει ένα λάθος, και το κοινωνικό δίκαιο, που πρέπει ειδικά σε συνθήκες πολέμου να επιβληθεί. Οι τραγωδιακοί όροι φέρνουν αντιμέτωπα δύο σωστά: την ανθρώπινη καλοσύνη και τον νόμο, κι οι δύο έχουν δίκιο, κι οι δύο εκπροσωπούν ένα είδος τάξης και κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει υπέρ του ενός ή του άλλου αγόγγυστα. Η επιβολή του δικαίου με νομικό τρόπο ίσως δείχνει ότι η αγαθότητα που έρχεται εκ φύσεως προσκρούει και συντρίβεται από την κοινωνική πράξη, ή ότι ακόμα και η καλοσύνη, όταν διαπράττει κάποια αμαρτία, κάποιο έστω και αθέλητο σφάλμα, πρέπει να τιμωρείται.

Πάπισσα Ιωάννα