Friday, March 20, 2015

Διαβάζοντας Ποίηση

Αύριο εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, σαν όλες τις επετείους που μιλάνε για κάτι που χάνεται ή σαν τις μέρες όπου ξαναθυμόμαστε αυτό που πρέπει να βάλουμε στη ζωή-μας. Ευτυχώς που το διαδίκτυο, με τους λάτρεις και τα ψώνια, με τους νεαρούς και τους παθιασμένους, χρησιμοποιεί ξανά την ποίηση και επαναφέρει την πυκνότητά-της στην επικαιρότητα, βγάζοντάς-την από τα σκονισμένα συρτάρια των σκοτεινών γραφείων.
Μερικές σκέψεις ενός ερασιτέχνη αναγνώστη εν όψει της ημέρας:
 

1… Η ανάγνωση της πεζογραφίας είναι σχετικά εύκολη υπόθεση. Έχεις μπροστά-σου τις ράγες της υπόθεσης και τις ακολουθείς, όσο κι αν η μοντέρνα γραφή κάνει παρεκκλίσεις, σπάει την αφήγηση, δημιουργεί σκόπιμα προσκόμματα, παρακωλύει την αναγνωστική άνεση.


2… Στην ποίηση όλες αυτές οι “δυσκολίες” υπήρχαν σχεδόν πάντα. Ο αναγνώστης σε κάθε ποίημα βρίσκεται αντιμέτωπος με μια άξενη ενδοχώρα που δεν ανοίγει τα χαρτιά-της, που δεν καλοδέχεται τον επισκέπτη. Η ενδοχώρα της ποίησης, ειδικά της σύγχρονης, θέλει δύτες με ισχυρό εξοπλισμό και προικισμένους με γερά εφόδια, για να αντιμετωπίσουν αντίξοες συνθήκες και κρυπτικά σημαίνοντα. Γι’ αυτό άλλωστε είναι ελάχιστα δημοφιλής, διαβάζεται από λίγους και απωθεί τους πολλούς, που βρίσκονται δεμένοι στο άρμα της πεζογραφίας, ευπώλητης και μη. 

3… Πώς διαβάζει κανείς λοιπόν ποίηση; Πώς διαβάζω εγώ, ώστε να μην προδώσω το ποίημα και να του αφιερώσω όση προσοχή μπορώ;
Καταρχάς, διαβάζω κάθε ποίημα δύο φορές –μπορεί και παραπάνω. Η πρώτη ανάγνωση δεν μου δίνει κανένα νόημα, κανέναν χάρτη πλοήγησης. Ίσα ίσα μου δείχνει τον ουρανό και τ’ αστέρια-του, χωρίς να μου εξηγεί τους προσανατολισμούς-του. Η δεύτερη ανάγνωση είναι πιο διαφωτιστική. Έχει ήδη αφομοιώσει τα άδηλα διδάγματα της πρώτης και είναι πιο έτοιμη να αποκαλύψει μονοπάτια, Σείριους και άλλους αστερισμούς νοημάτων. Το ποίημα μιλά με τη δεύτερη, σαν κατάδικος που βασανίζεται για να μαρτυρήσει. Και πάλι μη νομίσετε ότι λέει τα πάντα, ούτε καν πολλά. Απλώς όσα μπορεί ο αναγνώστης να αντέξει. 

4… Αυτό υπονοεί ότι η ανάγνωση, η διπλή ανάγνωση, γίνεται σε απόλυτη ησυχία και σε εμμανή προσήλωση. Αν η πεζογραφία διαβάζεται σε τρένα και μετρό, σε πολύβουες πλατείες και σε τηλεοπτικές ακροάσεις, η ποίηση θέλει μοναχικότητα και προσοχή. Αν χάσεις κάτι, αν δεν σταθείς δεόντως σε κάθε στίχο, σε κάθε λέξη, μπορεί το ποίημα να καταρρεύσει σαν στήλη τζένγκα. Γι’ αυτό προσπαθώ να απομονώνομαι, να διαβάζω με προσοχή, να ανοίγω στίχο στίχο το ποίημα, σαν πολύφυλλο λουλούδι που θέλει να ξεδιπλωθεί σέπαλο σέπαλο. Κάθε στίχος μπορεί να σου επιδείξει την πόρτα για να μπεις στο κάστρο του ποιήματος, τη χαραμάδα για να βγεις από το σκοτάδι-σου.

5… Η ανάγνωση έτσι γίνεται κουραστική. Γι’ αυτό δεν μπορώ να διαβάσω πάνω από δύο-τρία ποιήματα τη φορά. Ρουφάω το δυνατό ναρκωτικό-τους κι έπειτα ζητώ αέρα για να πάρω ανάσες, για να επιβιώσω μετά απ’ αυτή τη εξαντλητική αναμέτρηση με το αόρατο. Μέχρι τρία ποιήματα αντέχω στην πάλη και μετά, προκειμένου να είμαι διαυγής και ανθεκτικός με την ανάγνωση, κλείνω το βιβλίο και αλλάζω ασχολία. Επανέρχομαι αργότερα ή και την επόμενη μέρα. Η ποίηση, όταν διαβάζεται με τους ρυθμούς-της, σε απομυζά. Σου αφαιρεί κάθε ικμάδα σκέψης, καθώς εσύ προσπαθείς να νοηματοδοτήσεις με πολλαπλούς στοχασμούς το ποίημα. Η μάχη με αυτό είναι άνιση και κανείς δεν την απολαμβάνει απλώς συναισθηματικά, χωρίς να ματώσει τον φλοιό του εγκεφάλου-του. 
          Γι’ αυτό η ποίηση δεν μετριέται με σελίδες ή με ποιήματα. Δεν μπορείς να πεις πόσα ποιήματα διάβασες, πόσοι στίχοι διαπέρασαν τη ματιά-σου. Ίσως μπορείς να πεις πόσοι στίχοι διαπέρασαν την ψυχή-σου. 

6… Διαβάζοντας ποίηση πρέπει να κάνω συνεχώς συνδέσεις. Από τη μια μέσα στο ποίημα ώστε η μια εικόνα να με συνδέει με την άλλη, το ένα σημαινόμενο με το άλλο αλλά και κάθε λέξη με τον παραδειγματικό άξονα της άλλης. Από την άλλη, η ποίηση παραπέμπει σε μια εξωκειμενική πραγματικότητα, ναι λοξά, αόριστα, υπαινικτικά, αλλά συνάμα καίρια. Και παράλληλα, παραπέμπει σε μια σειρά άλλους ποιητές ή πεζογράφους, στον κινηματογράφο ή στη μυθολογία, στα εφήμερα ή αιώνια σύμβολα της τέχνης, κι εσύ σαν ντετέκτιβ των μεταφορών και των μετωνυμιών οφείλεις να κάνεις συσχετισμούς μπας και βγεις από τον λαβύρινθό-της.

7… Διαβάζω ποίηση σημαίνει καίω φαιά κύτταρα (τα οποία μαγικώ τω τρόπω πολλαπλασιάζονται πριν μπω στο επόμενο βιβλίο!). Διαβάζω ποίηση σημαίνει ανεβαίνω έναν αναγνωστικό Γολγοθά στίχο στίχο. Σημαίνει αφιερώνω λίγα λεπτά, τόσο κουραστικά όσο και γόνιμα, σημαίνει μαθαίνω τα όρια του εαυτού-μου, σημαίνει ξαναγνωρίζω τον κόσμο. Γι’ αυτό φυσικά η ποίηση δεν είναι αγαπητή σε καιρούς ταχύτητας και επιφανειακότητας.
 
[Οι εικόνες ελήφθησαν από: blogs.voices.com, forbesindia.com, www.adventure-life.com, 7-themes.com, www.hdwallpapers.im, 2lyk-peir-athin.att.sch.gr, www.miratelinc.com και www.reviveactive.com]
Πατριάρχης Φώτιος

22 comments:

Rosa Mund said...

Ενδιαφέρουσες οι σκέψεις σας για την ποίηση και την υπαινικτικότητά της.
Δε νοείται όμως να μιλάμε γι' αυτήν, χωρίς ποιήματα.
Τρία ποιήματα από μένα -όσα αντέχετε δηλαδή. ΑΝ αντέχετε.


«Ποίηση»

Ποίηση
ανάμνηση από φίλντισι
περίπατος τα ξημερώματα
άναμμα τσιγάρου κατά λάθος από φεγγάρι
χαρταετός που ξέφυγε απ’ τα χέρια παιδιού
κλάμα παιδιού στη μέση πανηγυριού
φιλία ανάμεσα σε δυο προδοσίες
κλωνάρι που ταξιδεύει
δασκάλα μόνη μελαγχολική στο διάλειμμα
ένα βιολί που παίζει μοναχό του
αριθμός 7
της καρδιάς τα μέσα φυλλώματα
χαλκός χαλκωματένια χαλκωματάς-όλα τα παλιά γυαλίζω
χρυσάφι για όλους ή για κανένα
πόλη που κυριεύτηκε άδεια μετά μακρά πολιορκία
παλιές φωτογραφίες και μακρυμπάνι της μνήμης
πεταλούδα που γλιτώνει απ’ τη φωτιά
φωτιά που γλιτώνει απ’ τα νερά
χαρά που γλιτώνει απ’ τα γεράματα
βιολέτες σ’ άσπρο λαιμό
άσπρο άλογο που τρέχει σε μαύρο ουρανό
μαύρος ήλιος καλοκαιρινός
άσπρος ήλιος χειμωνιάτικος
λεμόνι κάρβουνο γλυκό του κουταλιού
νύχτα στρωμένη τσιγάρα
λέξεις.
ΘΩΜΑΣ ΓΚΟΡΠΑΣ



Τα αντικλείδια

Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν
τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί
κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι
και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν.
Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς
δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί.
Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη
και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια
γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν.
Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν.
Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ
για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος.
Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν
από τότε που υπάρχει ο κόσμος
είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια
για να ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.

Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.

ΓΙΩΡΓΗΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ





ΕΥΓΕΝΕΙΑ

Το ποίημα είναι χλωμό και ευγενές.
Τίποτα δεν αλλάζει, λόφους δεν καμπυλώνει, δεν
δίνει κόκκινο καρπό ούτε για δείγμα, ούτε
κάνει τον θόρυβο εκείνου που κόβει
ένα κομμάτι ψωμί για να δώσει
ένα κομμάτι ψωμί.
Διπλώνεται σε μιά γωνιά και
ούτε καν παραπονιέται.
Ζει μέσα σε ό,τι ανεβαίνει
στον αέρα και γεννάει.
Και δεν ζητάει να το επισκεφθείτε.
Αρκείται σε ό,τι δεν συνέβη.

JUAN GELMAN, Μετάφραση: Γιώργος Κεντρωτής.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Rosa Mund,
ωραία τα ποιήματα, δεν λέω,
αλλά ας μείνουμε προσώρας
στις εμπειρίες
και στις αναγνωστικές-μας επαφές με την ποίηση.
Κάποια άλλη στιγμή θα ξανακάνω σκυταλοδρομία ποίησης,
όπως τα Χριστούγεννα.
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Μήπως η ποίηση περισσότερο "νιώθεται" και συζητιέται λιγότερο ;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Συμφωνώ
και γι' αυτό γράφω ελάχιστα για την ποίηση
στις σελίδες του Βιβλιοκαφέ.
Απ' την άλλη,
αν δεν συζητάμε, αν δεν προσπαθούμε να ορίσουμε
πρώτα στον εαυτό-μας
τα συναισθήματα που μας γεννά,
μήπως την υποβαθμίζουμε στη σφαίρα του ανεξήγητου, του μεταφυσικού και ως εκ τούτου του άπιαστου;
Μήπως στο ίδιο συμπέρασμα δεν οδηγούνται όσοι δεν διαβάζουν ποίηση, από άλλο δρόμο βεβαίως;
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Το ποίημα μιλάει μόνο του. Δεν χρειάζεται παρουσίαση. Όπως η ζωγραφική. Ο καθένας βλέπει και καταλαβαίνει τα δικά του.

Τίποτα ανεξήγητο και μεταφυσικό. Άπιαστο, ίσως.
Η ποίηση θέλει το χρόνο σου, την αφοσίωσή σου. Σε θέλει "εκεί". Χρειάζεται τη μύησή σου στον κόσμο της. Κάτι πιο βαθύ από το προφανές. Μην το ψειρίζεις. Νιώσε.

(Όσο μιλάω, τόσο το χαλάω.)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Rosa Mund,
δεν θα συνεχίσω τον διάλογο, επειδή πείθομαι στη δικαιολογημένη απαίτησή-σου να νιώθουμε την ποίηση αντί να τη συζητάμε.
(Απλώς έτσι ξεχνιέται και δεν διαδίδεται)
Π.Φ.

Βιβή Γ. said...

Η κυριαρχία του μυθιστορήματος είναι προφανής αλλά μην ανησυχείς Πατριάρχη,η ποίηση δεν ξεχνιέται,ό,τι και να γίνει.
Και έχει δίκιο η Rosa Mund ότι περισσότερο "νιώθεται" και λιγότερο συζητιέται.

Anonymous said...

ημέρα των απανταχού λαπάδων

Πάπισσα Ιωάννα said...

Επειδή ο Anonymous μπέρδεψε τα χθεσινά γενέθλιά-του με την Ημέρα της ποίησης,
Βιβή,
θα απαντήσω μόνο σε σένα:
ευτυχώς, όντως, η ποίηση ελίσσεται, προσαρμόζεται,
ζει κάτω από την επιφάνεια του φωτός,
μπορεί και αντέχει, μπορεί και δίνει αισθήματα.
Ευτυχώς
Πατριάρχης Φώτιος

Νώντας Τσίγκας said...

Πατριάρχα μου ελπίζω να συμμεριστείς το χιουμορ του "ανωνυμου" (μη σου περάσει ούτε απο το μυαλό πως έιμ' εγω) που θυμηθηκε το απόφθεγμα παλιου υπουργου του ελληνικου κρατους που έδωσε αυτόν ακριβώς τον χαρακτηρισμό στους ποιητές...
[ Κανεις δεν τον θυμαται πια...
δικαιοσύνη που θαλεγε κι ο Σεφερης ]

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα-μου,
κι εγώ χιούμορ κάνω:
τον ανήγαγα στους ποιητές!
Π.Φ.

Anonymous said...

Δηλαδή, ρε μόρτη, είσαι απ'
αυτούς που ρίχνουν τις
γκομενίτσες με απαγγελίες;
Ζαβογκομενίτσες, να ξηγιόμαστε.
Οι πραγματικές γυναίκες δε τσιμπάνε,
έχουν άλλα κριτήρια.

Anonymous said...

Τώρα διάβασα την ανάρτησή σου.
Σόρι, αδελφέ, εσύ είσαι ποιητής,
γάμα λοιπόν όπως μπορείς...
Πρόσεξε μόνο μη κάψεις φλάντζες.

Νώντας Τσίγκας said...

Τελικά είχα άδικο Πάτριάρχα μου...
Δεν έκανε καθόλου χιούμορ καθόλου ο τύπος.
Είναι απλώς οπαδός του Κούβελα (να που θυμήθηκα τελικα τονπεριώνυμο Υπουργό κια Δήμαρχο... Που είχε αφήσει ένα -"αυτοχρηματοδοτούμενο" sic- έργο στην πόλη προπομπό του σημερινού μετρό γνωστού ως "Τρύπα του Κούβελα"... Εκεί μέσα φαίνεται πως πέφτουν όλες οι εξαγγελίες τα χρήματα κι οι εργασίες της επαρχιακώς παρακμάζουσας συμπρωτεύουσας και γι' αυτό δεν βλέπουμε και ούτε π΄ροκειται να δουμε προκοπή).
Πάντως θέλω ν' αφιερώσω σε όλους μας τη φράση "μεταλαβα τη μοναξιά" της Ζωής Καρέλη που μοιάζει με το στίχο του Έλιοτ "Μέτρησα τη ζωή μου μ' ένα κουταλάκι του καφέ"...
στιχος που ταιριάζει στο κλεινόν "Βιβλιοκαφέ...
Που έχει φυσικά και εχθρούς και φίλους...
Να τους υπολήπτεσαι Πατριάρχα μου τους εχθρούς σου και τους χυδαίους ακόμα γιατί οι εχθροί μας επιτρέπουν και σχεδόν μας προτρέπουν να ζούμε...
[εννοείται πως όλοι τους μας βοηθούν σ΄αυτό. Κι εκείνοι που γαμούν κι αυτοί που δε γαμούν.
Με ή χωρίς φλάντζες]

Ρόζα said...

Σαν να μπήκα σε φαναρτζίδικο εν ώρα αιχμής. Εντάξει, λίγη κοσμιότητα δεν βλάπτει.
Φώτιε και κύριε Τσίγκα, "άριστος τρόπος του αμύνεσθαι το μη εξομοιούσθαι" οπότε μην ασχολείσθε.
Φώτιε, εκτός από τα περί επετειακών, "ημερών" και λοιπών άνευ σημασίας, το κείμενό σου είναι πολύ καλό και κωδικοποιούμενα αρκετά σημεία, μπορούν να αποτελέσουν κριτήρια αυθεντικότητας ποιημάτων.

Νώντας Τσίγκας said...

Roza έχεις δικηο,
βέβαια ο Μαρκος Αυρήλιος που μας κατελειπε το παραπανω απόφθεγμα αναφέρεται σε στρατηγική πολέμου (συνιστά "παραλλαγή"- όχι "λουφα")
Αλλά γενικως κι ο καημένος ο blogger πως να γλιτώσει από τα troll και πόση πια ψυχραιμία να περισσευει και στους θαμώνες του καφενείου του όταν μπαίνει μεσα κάποιος φωνακλάς και μάλιστα πιωμένος....
Παντως το καταχάρηκα το ¨φαναρτζίδικο" σου. Πολυ εύστοχο κια καταπραύντικό...
Ευχομαι ποιητικά να βαδίζεις στη ζωή σου...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα,
το ύφος της Ελλάδας που θεωρεί τους ποιητές και τους αναγνώστες ποίησης λαπάδες
είναι αυτό που δημιούργησε την πολιτισμική φούσκα
η οποία οδήγησε στην οικονομική κρίση:
ευδαιμονισμός, τζιπ καγιέν, φιγούρα, μόστρα,
ατάκες που ρίχνουν τις γκόμενες, γυναίκες ως γκόμενες,
μυαλό κατεβασμένο ανάμεσα στα πόδια ενώ το ρετιρέ μένει ανοίκιαστο,
μεγάλη ζωή, ψευτομαγκιά και επίδειξη κ.ο.κ.

Δεν με προσβάλλουν διόλου όλα αυτά
και γι' αυτό απάντησα ψύχραιμα και καθόλου εν θερμώ.
Ο τύπος μάλλον ήθελε να μπει αλλού και βρέθηκε τυχαία εδώ...
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ρόζα,
καθόλου δεν είχα κατά νου ότι όσα λέω είναι και κριτήρια αξιολόγησης της καλής ποίησης.
Ευχαριστώ για τη φιλοφρόνηση.
Π.Φ.

Νώντας Τσίγκας said...

Δεν είχαμε ευτυχως σχέση με δαύτους ποτέ Πατριάρχα μου
λυπηθήκαμε την καημένη τη ζωή την μοναδική την φευγαλεά...
[ Η μεν τεχνη μακρα ο δε βίος βραχυς...]
Και σκαπτουμε ένδον μπας και βουμε τίποτε... Μπορεί να μη βρουμε ποτέ κάτι. Αλλα θα τοχουμε καταχαρεί το ψάξιμο αυτό...
Η ποίηση ας παραμένει παντοτε ο μεγάλος αιφνιδιασμός, ο πιό σύντομος δρόμος για την αιώνια αληθεια...

Ρόζα said...

Κύριε Τσίγκα, σας ευχαριστώ.
Κωστής Παλαμάς. Για εσάς.

Ο γκρεμιστής

Ακούστε. Εγώ είμαι ο γκρεμιστής, γιατί είμ' εγώ κι ο κτίστης,
ο διαλεχτός της άρνησης κι ο ακριβογιός της πίστης.
Και θέλει και το γκρέμισμα νου και καρδιά και χέρι.
Στου μίσους τα μεσάνυχτα τρέμει ενός πόθου αστέρι.

Κι αν είμαι της νυχτιάς βλαστός, του χαλασμού πατέρας,
πάντα κοιτάζω προς το φως το απόμακρο της μέρας
εγώ ο σεισμός ο αλύπητος, εγώ κι ο ανοιχτομάτης`
του μακρεμένου αγναντευτής, κι ο κλέφτης κι ο απελάτης

και με το καριοφίλι μου και με τ' απελατίκι
την πολιτεία την κάνω ερμιά, γη χέρσα το χωράφι.
Κάλλιο φυτρώστε, αγκριαγκαθιές, και κάλλιο ουρλιάστε, λύκοι,
κάλλιο φουσκώστε, πόταμοι και κάλλιο ανοίχτε τάφοι,

και, δυναμίτη, βρόντηξε και σιγοστάλαξε αίμα,
παρά σε πύργους άρχοντας και σε ναούς το Ψέμα.
Των πρωτογέννητων καιρών η πλάση με τ' αγρίμια
ξανάρχεται. Καλώς να 'ρθή. Γκρεμίζω την ασκήμια.

Είμ' ένα ανήμπορο παιδί που σκλαβωμένο το 'χει
το δείλιασμα κι όλο ρωτά και μήτε ναι μήτε όχι
δεν του αποκρίνεται κανείς, και πάει κι όλο προσμένει
το λόγο που δεν έρχεται, και μια ντροπή το δένει.

Μα το τσεκούρι μοναχά στο χέρι σαν κρατήσω,
και το τσεκούρι μου ψυχή μ' ένα θυμό περίσσο.
Τάχα ποιος μάγος, ποιο στοιχειό του δούλεψε τ' ατσάλι
και νιώθω φλόγα την καρδιά και βράχο το κεφάλι,

και θέλω να τραβήξω εμπρός και πλατωσιές ν' ανοίξω,
και μ' ένα Ναι να τιναχτώ, μ' ένα Όχι να βροντήξω;
Καβάλα στο νοητάκι μου, δεν τρέμω όποιοι είστε
γκρικάω, βγαίνει από μέσα μου μια προσταγή: Γκρεμίστε!

Νώντας Τσίγκας said...

O αναίτια και περίεγα αγνοημένος στις μέρες μας Κωστης Παλαμάς αγαπητή "Ρόζα"...
Το δυαντό αυτό ποίημα -τί ειρωνεία....- σαν να καλει τους νεο Βάνδαλους στο υπέροχο άγαλμά του που κακοποίησαν φρικτά αυτές τις μέρες...

Anonymous said...

Ναι, "ποιητή" μου. Ναι, υπόδειγμα αμέμπτου ηθικής...
Νώντα, παλικάρι μου, εσύ είσαι μακριά νυχτωμένος.
Μαντάμ Ρόζα, σας γουστάρω. Σε φαναρτζίδικο και εκτός...