Monday, December 01, 2014

ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας 1937: Roger Martin Du Gard

Απογαλακτισμένος ένας επιστήμονας του 19ου αιώνα από τις χριστιανικές-του καταβολές, κηρύσσει τις ελευθερόφρονες ιδέες-του, στηριγμένες στην επιστήμη, και ρίχνεται απόλυτα στην ιδεολογική υπεράσπιση του Ντρέυφους.
 

Παγωτό βανίλια με επικάλυψη μήλο:
Roger Martin Du Gard
“Jean Barois”
1913
“Ζαν Μπαρουά”
μετ. Κ. Σωχωρίτης
εκδόσεις Πόλις
2014

 
            Ο 19ος αιώνας έφερε ένα κύμα θετικισμού, που διαδέχτηκε την ανθρωποκεντρική αισιοδοξία του Διαφωτισμού. Πίστεψαν λοιπόν ότι η επιστήμη έρχεται δρομαία να δώσει πλήρεις απαντήσεις και να λύσει τα προβλήματά-μας, ότι οι περί τον Θεό αντιλήψεις είναι αυθαίρετες και ότι ο άνθρωπος, ως “πάντων χρημάτων μέτρον”, πρέπει να επανατοποθετηθεί απέναντι στη θρησκεία.
            Εκατό χρόνια μετά τη συγγραφή-του και περίπου σαράντα τόσα μετά την πρώτη-του μετάφραση στην Ελλάδα, επανακυκλοφορεί το μυθιστόρημα του Γάλλου Νομπελίστα. Είναι γραμμένο με τον τρόπο του 19ου αιώνα, όχι μόνο στην ιδεολογία που πρεσβεύει αλλά και στο ύφος, στον τρόπο απόδοσης των σκηνών, στην αύρα των χαρακτήρων. Παρότι μυθιστόρημα, αποτελείται από πολλές θεατρικές σκηνές, με σκηνικές οδηγίες, περιγραφές προσώπων και διαλόγους (“διαλογικό μυθιστόρημα”), και από επιστολές, κατά το πρότυπο των επιστολιμαίων μυθιστορημάτων.
            Ο ήρωας Ζαν Μπαρουά μεγαλώνει σε καθολικό περιβάλλον, με μητέρα και σύζυγο θρησκευόμενες, με πνευματικό έναν αββά, με φίλο έναν ιερέα, κι ίσως μόνο ο γιατρός πατέρας-του να ξεφεύγει απ’ αυτόν τον κανόνα. Μεγαλώνοντας περνά τις εφηβικές-του αμφιβολίες και, όταν σπουδάζει φυσικές επιστήμες, καταλήγει με σταδιακή μετάβαση στην αθεΐα, γεγονός που τον αποκόπτει εντέλει από τη γυναίκα-του. Το δεύτερο μέρος αλλάζει εντελώς κατεύθυνση: ο Μπαρουά χάνεται από πρωταγωνιστής, εντάσσεται σε μια ομάδα που εκδίδει το περιοδικό “Σπορέας” και κινείται διαδίδοντας τις φιλελεύθερες ιδέες-της. Κεντρικό ρόλο σ’ αυτές αποκτά συν τω χρόνω η υπόθεση Ντρέυφους και η (σκόπιμα;) άδικη καταδίκη-του για προδοσία.
            Όσο το κείμενο δοκιμάζει ιδέες και βάζει σε διάλογο να κονταροχτυπιούνται απόψεις περί θρησκείας ή πολιτικής, είναι πολύ διεγερτικό. Όσο όμως στηρίζεται σε ενδείξεις και ντοκουμέντα γύρω από τη δίκη του Ντρέυφους, καταντά ένα ανιαρό δικαστικό έργο, που φορτώνει τον αναγνώστη με σωρό πραγματολογικών στοιχείων. Δικαιολογώ πλήρως τον πρώτο εκδότη που προκάλεσε τον αναγνώστη να προχωρήσει μετά την 100ή σελίδα. Και γι’ αυτό ο ίδιος το απέρριψε. Το δίκιο-του έγκειται στην επίπεδη έκθεση ιδεών που δεν έχει κορυφώσεις, ειδικά όταν το θέμα περνάει στα της δίκης. Στο τρίτο μέρος που ευτυχώς ξαναγυρίζει στη στάση του Μπαρουά απέναντι στη θρησκεία (σαν να κόβεται στα τρία κυριολεκτικά) και στον εαυτό-του, ο αναγνώστης ανακτά το ενδιαφέρον-του.
Γενικά, μπορεί κανείς να διαφωνεί με τις επιστημολογικές απόψεις για την ύπαρξη ή όχι του Θεού, αλλά τις παρακολουθεί με περιέργεια. Η σύγχρονη λ.χ. μαθηματική θεωρία, με ενδεικτικό παράδειγμα τον Kurt Gödel, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν μπορούν όλα να αποδειχθούν. Αυτή η δήλωση της επιστημονικής αδυναμίας έρχεται πλέον να βάλει όρια στην αλαζονεία της ανθρώπινης λογικής. Ωστόσο ο άνθρωπος δεν θα πάψει ποτέ να διερωτάται τόσο για τα αισθητά όσο και για τα μετ-αισθητά. Ο αναγνώστης του βιβλίου αναγνωρίζει μια γνήσια διάθεση για την αλήθεια και τη βάσανο κάθε παγιωμένης θέσης. Ειδικά στο τρίτο μέρος, ο Μπαρουά δείχνει έντονα αντιδογματική συμπεριφορά, ακόμα κι όταν κάποιος υποστηρίζει την πλήρη απαξίωση του θρησκευτικού συναισθήματος. Όταν όμως περνάμε στη διερεύνηση της αλήθειας γύρω από τον Ντρέυφους και την ανάμιξη του Ζολά σ’ αυτήν την ντροπή, νιώθει κανείς ότι το κείμενο υποβιβάζεται σε μια γαλλικού ενδιαφέροντος συζήτηση και όχι (όπως θα έπρεπε) στο πώς οι φιλελεύθερες ιδέες συγκρούονται με την εθνική προκατάληψη και τη ρατσιστική απέναντι στους Εβραίους στερεοτυπική ιδεοληψία.
Το μυθιστόρημα, ένα μυθιστόρημα ιδεών, αναπλάθει πολύ γλαφυρά την πάλη των αντιλήψεων στις αρχές του 20ού αιώνα: η πίστη και η επιστήμη, η μεταφυσική και ο ορθολογισμός, το συναίσθημα και η λογική. Οι διαξιφισμοί είναι πολύ αληθοφανείς, πολύ ζωντανοί, η σύγκρουση του θετικισμού με τις θρησκευτικές (αφελείς;) απόψεις συγκλονιστική. Και στο τέλος, όταν ο αμφισβητίας Μπαρουά θα ξαναβρεί τον Θεό, πρέπει να πιστέψουμε ότι το κάνει από τον φόβο του θανάτου ή από τη θέαση της ζωής υπό το φως μιας βαθύτερης μεταφυσικής ανάγκης; 

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 23/9/2014 στον ψηφιακό ιστότοπο In2life και άντλησε εικόνες από τα: totallybaked.wordpress.com, www.soundonsight.org, www.hoolinet.comwww.gettyimages.com,www, montgeronmaville.fr και prezi.com, για να εξωραϊστεί εικαστικά]
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος

11 comments:

Ρόζα said...

Αυτό θα πάω να το πάρω αύριο.
Και με ειδικό ενδιαφέρον (όπως
λέμε: ειδικό έννομο συμφέρον)
για τις 100 πρώτες σελίδες.
Καλό μήνα, Πιφί

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ρόζα,
ελπίζω να το προχωρήσεις πέρα από την 100ή σελίδα.
Κι αν στα επιμέρους κάνεις κοιλιές,
στο σύνολο εκφράζει μια ανθρώπινη εσωτερική σύγκρουση,
που έχει και κοινωνικό αντίκτυπο.
Καλό μήνα, Ρόζα.
Πατριάρχης Φώτιος

Ρόζα said...

Ως το τέλος θα το φτάσω.
Με επιμονή, υπομονή και μεθοδικότητα.
Να είσαι βέβαιος, Πιφί.
Και για το κόστος εδώ είμαστε.
Αντέχουμε.
Και, άλλωστε, είτε μας αρέσει είτε όχι, είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι, δεν υπάρχει προσωπικό που να μην είναι κοινωνικό. Και το αντίστροφο.
Το δε χάσμα ανάμεσα σε ορθολογική και υπερβατική αντίληψη, που ανέκυψε με την επικράτηση του καπιταλισμού (και των δύο όψεων) ως ακραίας έκφανσης του διαχωρισμού (αναγκαίου κατ' αρχάς) επιστήμης και θρησκείας, τον βιώνει ο υγιώς ανισόρροπος άνθρωπος του Δυτικού κόσμου τόσο προσωπικά, όσο και κοινωνικά.
Ανισόρροπος αφού ταλαντεύεται μεταξύ ορθού και υπερβατικού (όχι θρησκευτικού) λόγου αρνούμενος (γι' αυτό υγιής) να ενταχθεί εδώ ή εκεί και ψάχνει, προσπαθεί για τη γέφυρα.
Σήμερα, η επιστήμη, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί, ρίχνει ήδη τα καλούπια. Η φιλοσοφία και η τέχνη καλούνται να οικοδομήσουν.
Καλό μεσημέρι, Πιφί.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Την εποχή εκείνη,
όταν η επιστήμη κάλπαζε και θεωρούσε τη θρησκεία παρωχημένη,
δεν μπορούσαν να συνδυαστούν.
Η επιλογή του Ζαν Μπαρουά έπρεπε να είναι ή από εδώ ή από εκεί.
Σήμερα,
έχεις δίκιο, Ρόζα,
υπάρχουν γέφυρες συνεννόησης
και πλέον "θρησκευόμενος επιστήμονας" ή "επαναστάτης πιστός" κλπ, δεν είναι οξύμωρα.
Π.Φ.

Ρόζα said...

Το "θρησκευόμενος" και το "πιστός" δεν μου αρέσουν. Άλλο η θρησκεία και άλλο το θείο. Ένθεος ίσως μπορούσαμε να πούμε και με ανοιχτή συνείδηση. Είναι μεγάλη συζήτηση όμως. Πάω να πάρω καλλυντικά και το βιβλίο. Θα πιώ και μια πορτοκαλάδα στην υγειά σου ;)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Προοδευτικές ιδέες και Θεός, καλλυντικά και βιβλίο,
τι άλλο θα βάλουμε στο μίξερ-μας δεν ξέρω.
Π.Φ.

Ρόζα said...

Και την πορτοκαλάδα θα βάλουμε (που δεν είπες ένα ευχαριστώ) και τον τύπο που μου την έπεσε έξω από το βιβλιοπωλείο (απίστευτος!) και το άρωμά μου που πήρα (συντριπτικό!) και ό,τι άλλο γουστάρουμε, και με το Θεό όχι πολλά πολλά γιατί ποτέ δεν ξέρεις...
Και μίξερ, γιατί όχι; Αν είναι η λογοτεχνία να πάψει να περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της, ναι. Μίξερ χωρίς καπάκι κι ό,τι θέλει ας γίνει.
Χρυσέ μου.

Θέλεις να γίνεις ο μάνατζερ μου; <3

Ρόζα said...

Ακόμα το σκέφτεσαι;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Δεν μου αρέσουν οι διάλογοι, χωρίς αναφορά στο βιβλίο ή στο θέμα της ανάρτησης.
Γι' αυτό σιωπηλά τους σταματώ...
Π.Φ.

Ρόζα said...

Δεν μου αρέσει η αγένεια.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αγένεια;
Αν το βλέπεις έτσι, συγγνώμη.
Αν όμως είναι σιωπηλή απάντηση, προσπάθησε να τη λάβεις.
Π.Φ.