Wednesday, July 10, 2013

Ερωτογραφία και λογοτεχνία

Πού ξεκινά το ερωτικό και πού αρχίζει το πορνογραφικό; Τι σκοπό εξυπηρετεί, ειδικά στην εποχή της εικόνας, η ερωτογραφία στη λογοτεχνία; Μια τέτοια χρήση δείχνει το ηθικό ποιόν της κοινωνίας ή είναι μια άσχετη, ρεαλιστική ματιά; Και πώς μπορεί κανείς να διακρίνει το όριο, ώστε το έργο να τον αποζημιώσει αισθητικά και όχι μόνο αισθησιακά;
            Αυτά και άλλα ερωτήματα προέκυψαν διαβάζοντας τέσσερα βιβλία ερωτικής γραφής, που χρησιμοποιούν προκλητική γλώσσα, αθυρόστομη έκφραση, σκόπιμα διεγερτική (πνευματικά κυρίως) γραφή. Ακριβώς επειδή κανείς μπορεί να βρει πολυάριθμες σκηνές αισθησιασμού στα φιλμ, η λογοτεχνία δεν έρχεται να εξάψει με γαργαλιστικές σκηνές, αν δεν έχει μια άλλη, βαθύτερη σκοπιμότητα: να αναδείξει μέσω του ερωτισμού έναν πολιτισμικό δείκτη και να οδηγήσει τη σκέψη στη γλωσσική, σωματική και διαπροσωπική αυτοσυνειδησία.
            Δεν υποστηρίζω την ερωτογραφία, κυρίως επειδή συχνά αναδεικνύεται η εύκολη λύση για να προσελκυστεί η προσοχή του αναγνώστη. Αν οι περιγραφές και οι γλωσσικές προκλήσεις γίνονται αυτοσκοπός, τότε η λογοτεχνία ρέπει προς την πορνογραφία με πολύ ευτελή κίνητρα. Αν αντίθετα το σοκ που επιδιώκεται είναι άλλης υφής, διαφορετικής σε κάθε έργο, τότε ο αναγνώστης βγαίνει αλέκιαστος, αλλά συνάμα περισσότερο υποψιασμένος για την κουλτούρα της ψυχής και του σώματος.

            Τα έργα που θα δούμε είναι:
-         Λέοναρντ Κοέν, Υπέροχοι απόκληροι
-         Μισέλ Φάις, Κτερίσματα
-         Ανδρέας Στάικος, Βηθσαβέ
-         Δούκας Καπάνταης, Η αυτοκράτειρα 

Το βασικό είναι πως η γραφή είναι η ίδια μια ερωτογενής ζώνη. Ο συγγραφέας διεγείρεται πνευματικά καθώς φαντασιώνεται τις ερωτικές-του σκηνές και μετατρέπει τη φαντασία-του σε γλώσσα. Κατά τον Λακάν, το ασυνείδητο έχει τη δομή μιας γλώσσας κι επομένως η ερωτική λίμπιντο αντανακλάται στη γραφή. Ερωτική είναι η χρήση ανοίκειων λέξεων, η καθαρευουσιάνικη ειρωνεία, η πλάγια υπαινικτική γραφή, η ατμόσφαιρα που σκορπίζει αισθησιασμό, η μεταφορική χρήση των λέξεων, η ανάδειξη του ποιητικού φορτίου-τους, ο σκληρός λόγος της ευθύτητας, η αθυρόστομη εξομολόγηση απωθημένων, η σαδιστική καταγραφή του σώματος κ.ο.κ.
Τα ίδια τα κείμενα προσεγγίζουν το ερωτικό φαινόμενο με εντελώς διαφορετικές οπτικές γωνίες, από το αυτοβιογραφικό του Φάις στο βλάσφημο του Κοέν κι από το ελαφρό-σατιρικό του Στάικου στο επιστημονικής φαντασίας του Καπάνταη. Ο ερωτισμός αλλού αποβαίνει τρόπος ποιητικής προσέγγισης της ζωής, αλλού εξομολογητικός χείμαρρος, αλλού ψυχογραφικό ξεδίπλωμα μιας τραγικής φιγούρας κι αλλού πολιτικό ξεγύμνωμα των θεσμών μιας απολυταρχικής κοινωνίας.
 
[Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από: favim.com, www.lifo.gr, paulmellor.deviantart.com, kimwon.blogspot.com και www.ebay.com]
Πατριάρχης Φώτιος

 

10 comments:

ναυτίλος said...

Σύμφωνα με έναν ορισμό η πορνογραφία έχει στόχο τη σεξουαλική διέγερση του αναγνώστη. Σύμφωνα μάλιστα με την Andrea Dworkin η πορνογραφία παρουσιάζει μια διαστρεβλωμένη εικόνα των σεξουαλικών σχέσεων ενδυναμώνοντας τους σεξουαλικούς μύθους κι αν δείχνει τις γυναίκες πάντα γεμάτες επιθυμία για σεξ και δεκτικές στην οποιαδήποτε πρωτοβουλία των αντρών.
Από την άλλη ο Chris Marker έλεγε (απορρίπτοντας τις διαχωριστικές γραμμές) ότι: "Πορνογραφία είναι ο ερωτισμός των άλλων"...
Διαλέγουμε και παίρνουμε! Εγώ πάντως θα συμφωνήσω με τον Μαρκέρ...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε, ωραία.
Ας το μεταφέρουμε τώρα στη λογοτεχνία:
αν ο αναγνώστης οδηγείται στο να βλέπει τον ερωτισμό των άλλων ως βασικό στόχο, τότε αυτό που διαβάζει είναι πορνογραφία.
Αν αντίθετα ο ερωτισμός είναι το μέσο ώστε να πλησιάσουμε ψυχολογικά, κοινωνικά, πολιτισμικά τον άλλο, τότε έχουμε ερωτογραφία.
Κάπως έτσι;
Πατριάρχης Φώτιος

nautilus said...

Όχι, δεν είναι έτσι.
Σύμφωνα με αυτό που λέει ο Μαρκέρ, πολλοί έχουμε την τάση να θεωρούμε πορνογραφία τον ερωτισμό των άλλων. Αν δηλ. αυτό που διαβάζουμε ή βλέπουμε (ο Μαρκέρ είναι σκηνοθέτης) το βρούμε πορνογραφικό, αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή δεν συμφωνεί με τον δικό μας ερωτισμό. Μπορεί όμως κάλιστα να είναι ερωτισμός για άλλους αναγνώστες ή θεατές...
Με λίγα λόγια είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε τα όρια μεταξύ πορνογραφικού και ερωτικού. Πάρε για παράδειγμα τον Μαρκήσιο ντε Σαντ ή τον Μεγάλο Ανατολικό του Εμπειρίκου.... πώς θα μπορούσαμε με βάση τους τρέχοντες ορισμούς να τους κατατάξουμε. Προσωπικά το έργο του Εμπειρίκου με διεγείρει σεξουαλικά. Τι σημαίνει αυτό; Είναι πορνογραφικό; Για κάποιους, σίγουρα ναι...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Άρα δεν υπάρχουν όρια;
Προσπαθώ να θυμηθώ κάτι που είπε ο Ουμπέρτο Έκο αλλά δεν το έχω πρόχειρο.
Συνεχίζω λοιπόν μόνος-μου: υπάρχουν όρια αλλά είναι εντελώς υποκειμενικά;
ή η γραμμή, άπαξ και περάσει, βρισκόμαστε χωρίς διάκριση στον χώρο της ερωτογραφίας-πορνογραφίας;
Πατριάρχης Φώτιος

dune said...

Να τι εννοεί ο Marker. Διαβάζω κάτι ερωτικό και μου φαίνεται ανοίκειο ή και αποκρουστικό. Το αποκαλώ 'πορνογραφία' και αποδοκιμάζω όσους διεγείρονται μέσω αυτού. Από την άλλη, διατυπώνεται και ως ερώτημα: Θα μπορούσα ποτέ να διαβάσω κάτι που με συγκινεί ερωτικά εμένα τον ίδιο και να το αποκαλέσω 'πορνογραφία'; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό.

Πάπισσα Ιωάννα said...

dune,
να το ρωτήσω ανάποδα.
Διαβάζω κάτι πορνογραφικό και βλέπω αρετές και λογοτεχνικές τεχνικές. Θα το ονομάσω ερωτογραφικό και θα το αναβαθμίσω στη συνείδησή-μου;
Πατριάρχης Φώτιος

dune said...

Και γιατί τώρα να χρειάζεται επανακατάταξη; Θα σκεφτόσουν ποτέ, αν τυχόν διάβαζες ένα ιστορικό μυθιστόρημα, και έβλεπες λογοτεχνικές αρετές να το αναβαθμίσεις στην συνείδησή σου; Γιατί αυτή η προοπτική ισχύει, όταν διαβάζεις ένα πορνογράφημα; Είναι γιατί στατιστικά τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν λογοτεχνικές αρετές; Είναι γιατί καταστατικά ένα πορνογράφημα ΔΕΝ μπορεί να είναι λογοτεχνία; Αν ναι, γιατί, και τι εννοούμε με λογο-τεχνία και τέχνη; Έχει να κάνει με το είδος της δραστηριότητας ή με το ύψος και το μεγαλείο; Μόνο με την 2η εξήγηση δικαιολογούνται τα περί 'αναβαθμίσεων'. Αλλά εκεί ακριβώς είναι που διαφωνώ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

dune,
μ' αρέσει που μπορούμε να διαξαγάγουμε διάλογο με όρους επιχειρημάτων.

Ξεκινώ κι εγώ με ένα ερώτημα: ποια η διαφορά ερωτογραφίας και πορνογραφίας;
Μια δυο πρώτες απαντήσεις είναι ότι η πορνογραφία δεν είναι τέχνη (λογοτεχνία), αφού ο σκοπός-της δεν είναι η αισθητική και τα δι' αυτής αποτελέσματα αλλά μόνο ο ερεθισμός,
ενώ η ερωτογραφία είναι τέχνη, αφού ενέχει λογοτεχνικές (αισθητικές) αρετές και προκαλεί άλλα παρεπόμενα αποτελέσματα, όχι μόνο τη σεξουαλική διέγερση.

Αν συμφωνήσουμε σ' αυτή τη διάκριση, μπορούμε να απαντήσουμε κατόπιν στις ερωτήσεις-σου.
Περιμένω τη θέση-σου για να συνεχίσω.
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of Books said...

Προσωπικά, θα έλεγα οτι ερωτική λογοτεχνία ειναι αυτή που αναφέρεται στη σχέση μεταξύ δυο υποκειμένων, ενώ πορνογραφια εκείνη που περιγράφει τη σεξουαλικη διέγερση, την οποία προκαλεί η μέσω του σεξ επιβολή ενός υποκειμενου σε ένα η περισσότερα ερωτικά αντικείμενα.

Με αυτήν την εννοια, θα κατέτασσα τα έργα του μαρκησιου Ντε Σαντ στην κατηγορία της πορνογραφιας.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Να συμπληρώσω, αρκεί να μην ξεφύγουμε από τη συλλογιστική πορεία-μας, αυτό που είπε ο Έκο:

"Ένα πορνογραφικό φιλμ είναι προορισμένο να ικανοποιήσει την επιθυμία του κοινού για σαφείς σεξουαλικά σκηνές, αλλά δεν μπορέι να προβάλλει επί μίαμιση ώρα αδιακοπα σεξουαλικές πράξεις γιατί αυτό θα κούραζε τους ηθοποιούς - και θα ήταν εξίσου εξαιρετικά ανιαρό για το κοινό. Οι σεξουαλικές πράξεις πρέπει - για το λόγο αυτό - να είναι διάσπαρτες στην ιστορία. Κανείς όμως δεν έχει την ελάχιστη πρόθεση να ξοδέψει χρόνο και χρήμα για να επινοήσει μία αξιόλογη ιστορία. Ούτε οι θεατές ενδιαφέρονται για την ιστορία γιατί το μόνο για το οποίο ενδιαφέρονται είναι οι σκηνές σεξ. Για τον λόγο αυτό η ιστορία περιορίζεται σε μία σειρά από ασήμαντες καθημερινές πράξεις που εκτελούν οι ηθοποιοί, όπως το να πηγαίνουν κάπου, να πίνουν ένα ουίσκι, να βάζουν το παλτό τους, να συζητούν για άσχετα πράγματα. Και είναι θέμα σκηνικής οικονομίας να κινηματογραφείς κάποιον, να τον εμπλέξεις σε ένα πιστολίδι αλά-Mickey Spillane (το οποίο πέρα από οτιδήποτε άλλο θα τάραζε τον θεατη). Έτσι οτιδήποτε δεν είναι σεξουαλικά σαφές πρέπει να παίρνει τόσο χρόνο όσο και στην καθημερινή ζωή - ενώ οι σεξουαλικές πράξεις διαρκούν περισσότερο από ό,τι στην πραγματικότητα. Ο κανόνας λοιπόν είναι: Όταν σε ένα φιλμ δύο πρόσωπα χρειάζονται τον ίδιο χρόνο που θέλουν και στη ζωή τους για να πάνε από το Α στο Β, τότε είμαστε απόλυτα σίγουροι ότι έχουμε να κάνουμε με πορνογραφικό φιλμ. Βεβαίως, χρειάζονται επίσης σαφείς σεξουαλικές πράξεις."

Εξακολουθώ λοιπόν να υποστηρίζω ότι είναι τέχνη αν το σεξ είναι μέσο, ενώ είναι πορνό αν το σεξ είναι ο σκοπός.
Πατριάρχης Φώτιος