Saturday, March 16, 2013

“Φεντέρ ή ο πλούσιος σύζυγος” του Σταντάλ

Γαλλία, 19ος αιώνας, ρομαντικοί και άλλοι, ρεαλιστές ή νατουραλιστές, συγγραφείς, κλασικά πλέον έργα ή μακρινά απολιθώματα;, ματιές στην τέχνη και στη νοοτροπία άλλων εποχών, καινοτομίες και τεχνικές που δεν πεθαίνουν ή λιθαράκια που έμειναν εκεί στην άκρη της θάλασσας; 


Γαλλικός καφές με άρωμα μέντα:
Stendhal
“Féder ou le Mari d’ argent”
1855
Σταντάλ
“Φεντέρ ή ο πλούσιος σύζυγος”
μετ. Έ. Κορομηλά
εκδόσεις Πόλις
2012 

            Αυτό το ημιτελές έργο του Σταντάλ είναι γραμμένο πολύ πιο ανάλαφρα από τα άλλα-του που θεωρούνται και τα πιο σημαντικά-του, το “Μοναστήρι της Πάρμας” και “Το κόκκινο και το μαύρο”. Είμαι μια νουβέλα που είναι γραμμένη σαν τρίλια πάνω στο θέμα της ερωτικής απιστίας. Το ύφος είναι ανάλαφρο και παιγνιώδες, ο ρυθμός χοροπηδά με μικρά βηματάκια, η αφήγηση κυλάει απρόσκοπτα.
            Το έργο του Σταντάλ φωνάζει, κατά τη γνώμη-μου, γύρω από το θέμα της υποκρισίας και της δυνατότητας του ατόμου να ανέβει με προσποίηση και μηχανισμούς παραπλάνησης των άλλων. Ο υιός Φεντέρ επαναστατεί εναντίον του πλούσιου πατέρα-του και παντρεύεται μια θεατρίνα (Oh mon Dieu!), αλλά αυτή πεθαίνει και ο ίδιος προσπαθεί να επιβιώσει ζωγραφίζοντας. Προσποιείται τον θλιμμένο, εισάγεται στους κύκλους της αριστοκρατίας όπου πουλάει μετρημένη μελαγχολία και περινούστατη τέχνη, κερδίζει απήχηση και χρήματα. Πόζα και υποκρισία είναι τα όπλα σε μια εποχή καθωσπρεπισμού, όπου η επιφάνεια κυριαρχεί. Έτσι, κι αυτός χρησιμοποιώντας τα ίδια μέσα δείχνει αυτό που δεν είναι, παίζει πολύ καλά τον ρόλο-του και ανεβαίνει σε γνωριμίες και κύρος. Σχετίζεται με τη νεαρή Βαλεντίν, παντρεμένη με τον πλούσιο επαρχιώτη σύζυγό-της, της οποίας το πορτρέτο αναλαμβάνει να ζωγραφίσει.
             Όλη η ιστορία και η στανταλική γραφή γίνεται επίκαιρη αν τη δει κανείς σαν μια προσπάθεια να καταδειχθεί η κοινωνική αναρρίχηση σαν μια καλά δουλεμένη υποκριτική συνθήκη. Ο σημερινός αναγνώστης ερανίζεται μορφές προσποίησης όχι μόνο στην κοινωνική αναγνώριση, αλλά και στον παράνομο έρωτα που σκαρφίζεται τεχνάσματα κόσμιας συμπεριφοράς, για να μη γίνει αντιληπτός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο τρόπος δεξίωσης των καλεσμένων σε δείπνα περιωπής, που δείχνουν μάλλον τη βιτρίνα και το φαίνεσθαι παρά την ουσία της φιλοξενίας.
            Τέτοια έργα, όπως οι κλασικοί Γάλλοι, Ρώσοι ή Άγγλοι του 19ου αιώνα, μπορούν να προκαλέσουν δύο ειδών αναγνωστικές αντιδράσεις στον αναγνώστη του 21ου αιώνα: ή να τα δει με την ιστορική-τους αίγλη και να εκτιμήσει τον ρόλο-τους μέσα στη λογοτεχνική εξέλιξη ή να τα δει με την οπτική του σήμερα και να προσπαθήσει να τα εκτιμήσει ως σημερινός αποδέκτης. Η πρώτη προϋποθέτει μύηση και γνώσεις ιστορίας της λογοτεχνίας, ενώ η δεύτερη ελέγχει το κείμενο αυτό καθεαυτό και σε σχέση με την όποια διαχρονική-του αξία.
> Δείτε και την ανάλυση με θεματικές ψηφίδες που κάνει ο Λάμπρος Σκουζάκης στο pandoxeio.
 
[Ο πίνακας της κορυφής είναι του Edouard Manet ("The Café Concert", 1879), ενώ ο τελευταίος κάτω δεξιά ονομάζεται "Armenonville le soir du Grand -Prix" του Henri Gervex 1905. Οι υπόλοιπες φωτογραφίες λήφθησαν από τα: larvatusprodeo.net και justfrancesales.com]
Πατριάρχης Φώτιος

4 comments:

Pellegrina said...

Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να το δεις:
α) ως ε ρ γ ο καθαυτο, στο δομή και τα στοιχεία του,δηλαδή θεωρώντας οτι η τοτε κοινωνία δεν ήταν ΑΚΡΙΒΩΣ ετσι, αλλά ο καλλιτέχνης πήρε κάποια στοιχεια και δημιουργησε έναν κόσμο, στρογγυλεύοντας, αφαιρώντας και μεγεθύνοντας. Οι πιο πολλοί άνθρωποι νομιζουν οτι "ρεαλιστική" (αμφισβητώ αυτους τους ορους) γραφη ειναι η "αποδοση της πραγματικοτητας", με αποτέλεσμα
1. να αποδιδουν σημερα αυτουσια, με λεπτομέρειες,την "πραγματικοτητα" γραφοντας, 2. να νομιζουν οτι αυτο έκαναν και οι παλιοί. Αυτο έκαναν ομως; Πώς ξέρουμε ΤΙ έκαναν;3. Ως συνεπεια του 2, να νομιζουν οτι ΕΤΣΙ ήταν η κοινωνία. Αλλα, δεν ξερουμε ΠΩΣ ήταν η κοινωνία.Και η λογοτεχνια ειναι αναξιόπιστη πηγή. οσο καλυτερη, τοσο πιο αναξιόπιστη κατ εμε!
β) Ως γέννημα μιας σημαντικής δυτικής κοινωνίας, που ανέλυε τα ιδια τα στοιχεία της επειδη ειχε συνειδηση (βλέπε αποικισμός κλπ) οτι ειναι σημαντική για την ιστορία του πλανήτη. Πράγμα που σημαινει μια μεγαλη σιαφορά με τη συγχρονη Ελλάδα, οχι μονο πραγματική, αλλα κυριως ως (αυτο) συνειδηση. (ΑΣΧετο με "ενδοξους ημων προγονους" κλπ)
γ) Ως εργο δεσμευμενο απο τα πλαισια που μεχρι τοτε ειχε ζησει η ανθρωποτητα, και που, οση φαντασια και να ειχαν οι συγγραφεις, δεν μπορουσαν, στα εργα τουλάχιστον, να ξεπεράσουν, αν ήθελαν να γινουν αποδεκτοί (Εννοω απλώς να διαβαστουν). Ενα παραδειγμα: Η "απιστία" και ολα αυτα τα ερωτικά που τα θεωρούμε κλασικά κι αθάνατα' εχουν προ πολλού πεθάνει και αντιμετωπίζονται πολυ διαφορετικά στη δυτική λογοτεχνία (όπου βεβαιως αποτελουν σπουδαια θέματα παντα, αλλα απο αλλη σκοπια: ως ελευθερες επιλογές που χρηζουν ερμηνειας). Η αιτια για το θανατο αυτο ειναι βεβαιως το πολυ απλό, η θεση της γυναικας. Επι Σταντάλ αλλο νοημα ειχε η "θεατρινα", η "παντρεμενη" και η "ερωμενη". Ηταν αδυνατο να μεπι ως ερωτική συντροφος σε ένα βιβλιο μια απλη α ν υ π α ν τ ρ η γυναικα, με τον ιδιο τροπο που μπαίνει ενας ανυπαντρος άντρας. Αυτο (φανταστειτε το λιγο) γεννάει μονο του το θέμα απιστια, αγνοτητα,υποκρισία, ταξικη κοινωνία (εκπόρνευση υπηρετριων ας πούμε) κλπ. Ο συγγραφεας θελει να διαπραγματευτει τον ερωτα και αναγκαστικα μπλεκει με πορνες, παντρεμένες, θεματα "τιμιότητας" κλπ. λλα σημερα ο ερωτας ειναι μια ελευθερη υποθεση δυο ανθρωπων κοινωνικα ανεξάρτητων κι αν ΔΕΝ ειναι, παλι πρεπει να αντιτμετωπιστουν διαφορετικά, ως περιπτωσεις. με άλλ λογια, αντιθετα απο το δευτερο στοιχειο που λες (η συμπληρωματικά) υπάρχουν πραγματα στην "παλια" λογοτεχνια που μοιαζουν διαχρονικα, αλλα αν θελουμε νασ ανανεωσουμε τη λογοτεχνια ειναι οριστικά τελειωμένα.
Πιο απλα: η "απιστια" στον Σταντάλ ειναι μοιραιο επακόλουθο μιας ερωτικής σχεσης: ή με πορνη θα τα εχεις ή με παντρεμένη. Στον Γρηγοριάδη ομως εχει αναγκαστικά εντελώς αλλο, συγχρονο νόημα (Δεν το διάβασα ακομα για να δω αν και πώς το επεξργάζεται). Γιατι το να τα φτιάξεις με ένα παντρεμένο το 2000, ή το να δεχεσαι ως παντρεμένη την ερωμένη του αντρα σου, ειναι σημερα προς -συγχρονη-ε ρ μ η ν ε ι α. (Ομολογω οτι το θεμα μου ειναι, προσωπικά, ΠΟΛΥ δυσκολο και θαυμαζω τους ελληνες συγγραφεις πώς το αγγιχουν τοσο ευκολα)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
προσυπογράφω το ότι η ρεαλιστική πεζογραφία δεν ήταν ακριβής, αλλά απλώς αληθοφανής.
Ο ρεαλιστής πεζογράφος δεν επιχειρούσε να γράψει ιστορία με κοινωνιολογική ακρίβεια,
αλλά να παραστήσει (να κατασκευάσει) έναν κόσμο πειστικό που θα μπορούσε να ήταν έτσι έξω από τη λογοτεχνία.

Ούτε σήμερα, νομίζω, γράφει κανείς με διάθεση μίμησης του κόσμου (δεν υπάρχει μια τέτοια δυνατότητα, ούτε καν από τους ίδιους τους ιστορικούς).
Αυτό ωστόσο που θεωρώ μειονέκτημα ενός κομματιού της σημερινής πεζογραφίας, όσο μετέρχεται ρεαλιστικών σχημάτων, είναι ότι συχνά γράφει δημοσιογραφικά, γιατί αυτός ο τρόπος γραφής θεωρεί ότι είναι ακριβής απόδοση της πραγματικότητας.
Μερικοί δηλαδή συγγραφείς δημοσιογραφίζουν χωρίς αισθητική.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

κατι τετοιο εννοούσα. Αλλα δεν ξερω αν υπάρχει συνειδηση αυτου. θεωρειται "μιμηση του κόσμου" (Το ιδιο λεμε)

Anonymous said...

Ωραία δοσμένη η παρουσίαση από εσάς, αλλά και εξίσου εξαιρετική η αναλυτική παρουσίαση από τον πάντοτε τεχνίτη Πανδοχέα
Δ.