Friday, June 01, 2012

“ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ-ΜΑΣ ΠΟΛΗΣ” του Δημήτρη Χατζή

Τα διηγήματα του γιαννιώτη συγγραφέα είναι, θεωρώ, πιο καθηλωτικά, πιο πηγαία, πιο άμεσα και ως εκ τούτου πιο αποτελεσματικά, από αισθητικής αλλά και από αναγνωστικής άποψης, από το περίφημο «Διπλό βιβλίο». Το τελευταίο είναι πιο εγκεφαλικό, χωρίς να λείπουν και σ’ αυτό οι τόνοι συγκίνησης, αλλά τα διηγήματα της μικρής-μας πόλης τραβάνε στα σοκάκια-της τον αναγνώστη και τον ξεναγούν σε μια κοινωνία που αλλάζει και σε έναν κόσμο που σταδιακά εγκαταλείπεται. Η μεταβατική περίοδος του μεσοπολέμου είναι ένα διαχρονικό χρονικό πεδίο, το οποίο πάντα θα έρχεται (ίσως και τώρα ένα τέτοιο ζούμε) και θα απασχολεί τον άνθρωπο που οφείλει να ξαναδεί τη ζωή-του υπό το νέο πρίσμα. 


Κανταΐφι γιαννιώτικο:
Δημήτρης Χατζής
“Το τέλος της μικρής-μας πόλης”
Ρουμανία 1953
Αθήνα 1963
Ροδακιό, Αθήνα 1999 

          Οι ιστορίες της συλλογής συνοδεύουν πολλούς από εμάς από τα σχολικά χρόνια και αφήνουν γλυκόπικρες αναμνήσεις από τα Γιάννινα της εποχής. Αυτό που κυριαρχεί, νομίζω, είναι μια δόση νοσταλγίας για μια κοινωνία που σβήνει, για μια περίοδο που αλλάζει ανεπιστρεπτί, για έναν τρόπο ζωής που δύει στην ανατολή μιας άλλης βιοθεωρίας, επιβεβλημένης από τις τεχνολογικές αλλαγές και τις κοινωνικές εξελίξεις.
          Οι χαρακτήρες ζουν στο μεταίχμιο των δύο εποχών, κατά βάση ριζωμένοι στο παλιό και αυθεντικό, αλλά κατ’ ανάγκη μετακινημένοι στο καινούργιο που ανατέλλει σαν ο μοναδικός δρόμος σωτηρίας και επιβίωσης. Ο Σιούλας ο ταμπάκος, που μεγάλωσε μια ζωή βυρσοδέψης, βλέπει πώς το επάγγελμα φθίνει και οι οικονομικές-του δυνατότητες είναι πολύ περιορισμένες. Έτσι, βάζει τον εγωισμό-αξιοπρέπεια κατά μέρος και αντί να πουλήσει το δίκαννό-του το χρησιμοποιεί για να μετεξελιχθεί σε κυνηγό. Η οδυνηρή μετάβαση εξηγείται από το γεγονός ότι οι ταμπάκοι ήταν μια επαγγελματική ομάδα που είχαν μεγάλη παράδοση και κύρος στη μικρή κοινωνία των Ιωαννίνων και τώρα πρέπει να απαλλοτριώσουν τα κεκτημένα δικαιώματά-τους και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες.
          Τα υπόλοιπα διηγήματα κινούνται στον ίδιο χωροχρόνο: Γιάννενα του μεσοπολέμου με τις επερχόμενες αλλαγές να τους αποκόπτουν από το παρελθόν. Ο Σαμπεθάι Καμπιλής, εβραϊκή φιγούρα της πόλης, προσπαθεί να περιφρουρήσει την παράδοση, να την κρατήσει αναλλοίωτη όπως αιώνες τώρα, αλλά η επερχόμενη εξολόθρευση από του ναζί θα έπρεπε να είναι καμπανάκι αλλαγής. Η θεία-μας η Αγγελική προσφέρει αφειδώς την αγάπη-της στους γύρω-της, ώσπου έρχεται ο πόλεμος με τη σαρωτική-του ερπύστρια, ο ντετέκτιβ, ο συμβολαιογράφος…
          Σε όλα αυτά υπολανθάνει (αλλά και φαίνεται στο εξασκημένο μάτι) η αριστερή ματιά του Χατζή, ο οποίος συνάπτει τις οικονομικές αλλαγές (τη βάση) με τις κοινωνικές μεταβολές και φυσικά τη νοοτροπία και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων (εποικοδόμημα). Η εργασία μέσω της τεχνολογίας αλλοτριώνει το άτομο και το μετατρέπει σε ρομποτικό παραγωγό, αποσυνδεδεμένο από την ποιότητα της αλλοτινής δημιουργικότητας. Η εστίαση του διηγηματογράφου κατεβαίνει στους απλούς ανθρώπους, στους μεροκαματιάρηδες και στις γυναίκες, που αγκομαχούν σε ένα «τοπίο» που δεν τους χωράει πια.
          Κλείνω τη σύντομη περιδιάβαση στα δρομάκια της «Μικρής-μας πόλης» με το ερώτημα εις εαυτόν: οι ήρωες του Χατζή είναι μοιραίοι ή έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη ζωή-τους; Γενικότερα, ο άνθρωπος είναι υποχείριο των κοινωνικών δεδομένων (μαρξιστική άποψη) ή έχει την απαιτούμενη αυτονομία να αυτοκαθοριστεί; Νομίζω, ότι το κλίμα μέσα στα διηγήματα γέρνει προς την πρώτη άποψη, αφού οι κανόνες της σκακιέρας αναγκάζουν κάθε πιόνι να προσαρμοστεί ή να πεθάνει.
          Το διάστημα λίγο πριν από τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο φέρνουν όλη την Ευρώπη στο κατώφλι κοσμοϊστορικών αλλαγών που θα κορυφωθούν με τον πόλεμο. Ο Χατζής βλέπει σε μικροκλίμακα τις ανακατατάξεις και με τη ματιά του βιώματος αλλά και της απόστασης (μέχρι το 1953, όταν πρωτοεκδίδονται) βάζει τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων.
          Το τέλος της μικρής-μας χώρας…;
[Πλούσιο φωτογραφικό υλικό για τα Ιωάννινα του μεσοπολέμου, απ' όπου και πήρα μερικές φωτογραφίες, μπορεί κανείς να βρει στα: alekosdigital.blogspot.com, egiannina.wordpress.com,
thesprotia-news.blogspot.com.]
Καλό μήνα
Πατριάρχης Φώτιος

11 comments:

Θεοδώρα Βαγιώτη (Filoteo) said...

"Ταμπάκος αναντάμ παπαντάμ είτανε κι ο Σιούλας..." ωραία διηγήματα

Anonymous said...

Απ'όσα κατάλαβα απτό φατριαρχικό-συντεχνιακό περιβάλλον πού περιγράφεις για το διήγημα τού Δ. Χατζή επικράτησε ο συνειρμός μου περί παραδοσιακής - χαρισματικής εξουσίας πού εμβαθύνει ο Μαξ Βέμπερ.
Ιδίως όταν το σύστημα είναι μεταβατικό κι' απροσδιόριστο νομίζω ενδιαφέρουν περισότερο οι ουτοπικές ιδέες των καθημερινών ανθρώπων.

Pellegrina said...

Το βιβλίο είναι πολύ ωραίο και νομιζω διαχρονικής αξίας,παρά την εντονα τοπική του αναφορά. Ο Χατζής εφάρμοσε τη μαρξιστική ματιά με μεγάλη επιτυχία σε ρεαλιστικά πεζογραφήματα,που δεν εχουν εκείνο το αποδομημένο "μοντερνιστικό" εγωκεντρικό άλλων αριστερων (ισως επειδή δεν εζησε στην ελλάδα των διώξεων καιτων χαφιέδων που αποδόμησαν προσωπικότητες)Έχει αυτη τη νοσταλγία για το παλιό που χάνεται,που νομιζω οτι είναι επιλογή του και δικό του συναίσθημα,γιατί το βάση-εποικοδόμημα (που ισχυει βέβαια,αν και νομιζω πως ειναι πολυπλοκα διαλεκτικό)μπορέι να στηριχθεί και με την αντίστροφη ματιά (τι ωραίος που γινεται ο άνθρωπος στον καινούργιο κόσμο)Διακινδυνευω να μαντέψω οτι ο άνθρωπος ειχε ισως πνιγεί από τα σχετικά του σοσιαλιστικού ρεαλισμού καιέφτιαξε, με τους μαρξιστικούς κανόνες, μια φωνή προσωπικής ελευθερίας. Αξεχαστη η"Μαργαρίτα Περδικάρη",στην οποία βασιστηκε το θεατρικό "Καληνυχτα Μαργαρίτα",που έπαιζαν επί χρόνια οι
Ληναιος-Φωτίουμεσα στη δικτατορία. Υποβλητικά ωραίος ο ντέτεκτιβ.Ο,τι εχω διαβασει του Χατζη μου άρεσε, θα ηθελα να εχω διαβασει περισότερο.

"όταν το σύστημα είναι μεταβατικό κι' απροσδιόριστο νομίζω ενδιαφέρουν περισότερο οι ουτοπικές ιδέες των καθημερινών ανθρώπων": κάτι τετοιο (αλλα οχι μονο) (σας)γραφω αυτή την εποχή

(λεγεται "Ζωντανοί στο Νουφαρο" και ειναι..προχωρημενη μελλοντολογία:ενσωματώνει τη μετάβαση από το μέλλον Β στο μέλλον Γ (ξεκινωντας από το παρόν Α)..
υγ:για οσους δεν το ξερουν,ο,τι γραφω διαβαζεται άμεσα,στο niovilyri.wordpress.com

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αναντάμ παπαντάμ,
καλή-μου Φιλοτέο. Ακριβώς. Πέραα από υφολογικό στίγμα, η φράση αυτή δίνει και την έννοια της παράδοσης που αναγκαστικά σπάει...
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Έξω ξαναγράψει, GBatz, ότι μπορείς να πεις πιο πολλά και πιο καίρια, α) αν προσέχεις τα ελληνικά-σου (λ.χ. στην οποία εμβαθύνει ο Μαξ Βέμπερ) και β) αν εξηγείς πιο εκλαϊκευμένα τι εννοεί ο Βέμπερ για την παραδοσιακή-χαρισματική εξουσία και τι εννοείς εσύ με τις ουτοπικές ιδέες (για παραμονή σε έναν ξπερασμένο τρόπο ζωής;)
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
αυτό το οριακό και μεταβατικό γράφεται, όντως, από τον Χατζή με όρους διαχρονικούς. Κι εκεί νομίζω που δυο εποχές -σαν τεκτονικές πλάκες- συγκρούονται, προκαλούνται όχι μόνο κοινωνικοί σεισμοί αλλά και λογοτεχνικές ανυψώσεις.
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of Books said...

Εξαιρετική επιλογή για ποστ! Ο Χατζής ζωντανεύει ένα μικρό σύμπαν -τον μικρόκοσμο της γιαννιώτικης κοινωνίας- και του δίνει διαστάσεις που το ξεπερνούν. Για μένα, αυτό που κάνει τη συλλογή αριστουργηματική είναι ο συνδυασμός της πραγματιστικής/ανατομικής ματιάς με τη βαθιά ανθρωπιά που διαπερνά όλη την αφήγηση. Επίσης, η συνύπαρξη της νοσταλγικότητας με την οξυδέρκεια -και κάποτε την ειρωνεία-, χωρίς η μία να ακυρώνει την άλλη. Οι δε χαρακτήρες (όλοι υπαρκτά πρόσωπα) αποκτούν διαχρονική υπόσταση στην ψυχή του αναγνώστη.

Το ίδιο συμβαίνει και με την άλλη αριστουργηματική συλλογή του Χατζή, τους "Ανυπεράσπιστους".
Δεν ξεχνιέται το ζευγάρι των σωματικά υπολειπομένων του "Άη Γιώργη", ούτε ο Χαμάλαρος κι ο Κωσταντής της "Ώρας της φυρονεριάς"!

Συμφωνώ ότι το "Διπλό Βιβλίο" δεν είναι το καλύτερό του. Προσωπικά το βρίσκω μάλλον αδύναμο και -όπως λες- πολύ εγκεφαλικό.

Anonymous said...

Υποθέτω ότι δίνω την εντύπωση τού ημιαναλφάβητου πού αρμόζει να αφήνει ένα παράθυρο άγνοιας στην γραφή ειδάλλως θα κατέληγε ξερόλας, εξάλλου μ' ενδιαφέρει η έμπνευση τού αναγνώστη.
Σ' ευχαριστώ για την αξιολόγηση, εν πολλοίς έχεις δίκαιο αλλά υπάρχει κι' η άλλη όψη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

NyTimes,
με τέτοιες συλλογές σκέφτεσαι πόση δύναμη κρύβουν τα "μικρά" διηγήματα μέσα-τους. Πόσο δυνατά έργα είναι αυτά τα ισχνά κείμενα, τα οποία ωστόσο ενέχουν τη συγγραφική πυρίτιδα στον υπέρτατο βαθμό έκρηξης.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

GBartz,
δεν θέλω να κρίνω ανθρώπους, θέλω όμως όποιος καταθέτει την άποψή-του να τηρεί στοιχειώδεις όρους διαλόγου: κατανοητά μηνύματα, όχι ατάκες και φιλοσοφήματα, εξηγήσεις σαφείς και καίριες, ώστε να μπορεί ο άλλος να συζητήσει μαζί-του.
Σε έναν πραγματικό διάλογο, δεν λογοτεχνίζουμε αφήνοντας αμφισημίες να ίπτανται, αλλά προσπαθούμε να είμαστε ακριβόλογοι. Αλλιώς, ο άλλος θα πάψει να ασχολείται και να προσπαθεί να δει αν συμφωνεί ή διαφωνεί.
Καλή-σου μέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Διαφέρει ο λόγος στον αεικίνητο ή συγχρονισμένο ηλεκτρονικό ιστό-in vivo, απτόν ετεροχρονισμένο in vitro έντυπο λόγο στον οποίο μάλλον έχεις μακρόχρονη εμπειρία. καλή 'μέρα