Αν ένα έργο, γραμμένο στην καθαρεύουσα πριν από 110 χρόνια, εξακολουθεί να μαγεύει τον σημερινό αναγνώστη, τότε η έννοια του κλασικού απέκτησε τον καλύτερό-της πρέσβη. Στην πρόσφατη ψηφοφορία για τα καλύτερα ελληνικά πεζογραφήματα (7.1.2011), 27 θαμώνες του Βιβλιοκαφέ ανέδειξαν πρώτο (μαζί με το “Κιβώτιο” του Άρη Αλεξάνδρου) τη νουβέλα του Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου.
Χαλβάς με αμύγδαλα:
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
“Η φόνισσα”
1903
περιοδικό «Παναθήναια»
Πρωταγωνίστρια είναι η Φραγκογιαννού, μία ηλικιωμένη χήρα, που έζησε τη δύσκολη ζωή των γυναικών σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, καθώς πέρασε από τη δικαιοδοσία του πατέρα στην «κατοχή» του άνδρα-της. Τα βάσανα της γυναικείας μοίρας την οδήγησαν να υιοθετήσει μια φιλοσοφία ζωής που έβλεπε κάθε κορίτσι καταδικασμένο από την κοινωνία να ζήσει υποτακτικά και ανελεύθερα και δη δυστυχισμένα. Αυτή η στάση την οδήγησε να πνίξει καταρχάς την εγγονή-της, χωρίς να φανεί η δολοφονία-της, και σταδιακά, πιστεύοντας στον ρόλο-της ως σωτήρα των άμοιρων θηλέων, άρχισε να σκοτώνει όποια κοριτσάκια μπορούσε. Παρά τα διλήμματά-της, πίστευε ότι τα απαλλάσσει από τη σκληρή ζωή που τα περίμενε. Εντέλει η χωροφυλακή αρχίζει να την κυνηγάει για τις πράξεις-της, καθώς οι υποψίες για τους διαδοχικούς θανάτους έπεσαν πάνω-της, κι αυτή στην προσπάθειά της να ξεφύγει πνίγεται στο πέρασμα ανάμεσα στη στεριά και σε ένα μικρό νησί, όπου πήγαινε να εξομολογηθεί.
Σε μια κοινωνική προσέγγιση, ο Παπαδιαμάντης κατηγορεί την κοινωνία που υποβαθμίζει τη γυναίκα, τη θεωρεί κατάλληλη μόνο για το νοικοκυριό, τη χρησιμοποιεί σαν πράγμα που «πασάρεται» στον άνδρα-της, χωρίς η ίδια να έχει προσωπική γνώμη και άποψη. Έτσι, με φεμινιστική ματιά ο σκιαθίτης διηγηματογράφος, αναδεικνύει την αδικία στις σχέσεις των δύο φύλων και σκεπτόμενος επαναστατικά για την εποχή καταγγέλλει την ανδροκρατούμενη νοοτροπία.
Σε μια ψυχολογική προσέγγιση, τα διλήμματα της Φραγκογιαννούς δείχνουν τους δύο εαυτούς που μάχονται ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Από τη μία, η ηθική και η θρησκευτική φωνή ακούγεται και καταδικάζει φόνους και άλλα παρόμοια εγκλήματα και από την άλλη η εσωτερική φωνή της γηραιάς χήρας ζητά λύτρωση, έστω κι αν αυτή έλθει μέσω του θανάτου. Οι αμφιταλαντεύσεις της πρωταγωνίστριας αποτελούν ιδανικό πεδίο ανάδειξης του ανθρώπινου «είναι», ανάδειξη που ανάγεται σε πρότυπα αρχαίας τραγωδίας.
Άλλες προσεγγίσεις έρχονται να δείξουν ότι το φαινομενικά απλό κείμενο είναι δεκτικό βαθιών αναλύσεων:
i) Η γριά Χαδούλα ήταν τρελή και επομένως ο καταλογισμός στις πράξεις-της ευθύνη είναι μάταιος.
ii) Η αντίθεση προσωπικής ηθικής και κοινωνικής φέρνει το άτομο αντιμέτωπο με την κοινωνία.
iii) Η φόνισσα δεν καταδικάζεται αλλά και ο συγγραφέας αλλά και ο αναγνώστης προσπαθούν να δυο το δίκιο-της και να συμμεριστούν τις ανησυχίες-της.
iv) Το κακό στον Παπαδιαμάντη δεν είναι πάντα το αντιχριστιανικό κακό. Συχνά είναι ριζωμένο στην ανθρώπινη φύση ή απορρέει από κοινωνικές πρακτικές
v) Η θρησκευτική ματιά βλέπει ανίερες πράξεις όπως φόνους να δικαιολογούνται από ανθρώπους που δεν αναγνωρίζουν την οσιότητα της ανθρώπινης ζωής
vi) Μια δαρβινική προσέγγιση από την Τζ. Πολίτη βλέπει στο χέρι της Φραγκογιαννούς τη φύση που με φυσική επιλογή φέρνει τον θάνατο ώστε να επιβιώσει ο ισχυρός ακόμα και μέσα στην κοινωνία, όπου κυριαρχούν οι ίδιες ανισότητες.
vii) Μια εγκληματολογική σκοπιά, όπως την υποστήριξε ο Ν. Κουράκης, βλέπει το έγκλημα ως απότοκο της κοινωνίας και τον εγκληματία ως ενεργό υποκείμενο μιας αφανούς διαδικασίας.
Εντύπωση έχει κάνει η τελευταία πράξη της νουβέλας, όταν μαθαίνουμε ότι η γριά Χαδούλα πέθανε «μεταξύ της θείας και της ανθρωπίνης δικαιοσύνης». Στην ουσία κανείς δεν πρόλαβε να την καταδικάσει, έφυγε φυσικά (από τη θάλασσα) και ούτε οι άνθρωποι ούτε ο Θεός μπόρεσαν να της επιρρίψουν ρητές κατηγορίες. Το έγκλημά-της στη γη δεν τιμωρήθηκε και ποιος ξέρει πώς θα της συμπεριφερθεί ο Θεός στην Κρίση-του. Η Φραγκογιαννού δεν έκανε τίποτα από ιδιοτέλεια και επομένως αυτή-της η ανθρωπιστική στάση την κάνει λιγότερο ένοχη από όσο θα έκριναν οι στενοί ανθρώπινοι νόμοι.
Μερικά ιστολόγια με πολύ καλές οπτικές της Φόνισσας:
Οι φωτογραφίες της Σκιάθου λήφθησαν από: http://www.vorras.com/nikant/skiathos/Skiathos2/PhotOld/PhotOldG.htm
Τελικά τι συγκινεί ακόμα και σήμερα τον αναγνώστη του 21ου αιώνα; Είναι το αμφίσημο προφίλ της κεντρικής ηρωίδας; Είναι η αντίφαση ανάμεσα στα αγαθά-της κίνητρα και στις στυγερές πράξεις-της; Είναι η τραγική φιγούρα-της που εμπνέει αντιφατικά συναισθήματα; Είναι η ποιητικότητα του Παπαδιαμάντη που ακόμα και μια φόνισσα την παρουσιάζει «συμπαθητική»;
Εσείς τι είδατε;
Πατριάρχης Φώτιος
24 comments:
Ο Παπαδιαμάντης έλκει την ιστορία κατευθείαν απτις τραγωδίες και τις μυθοπλασίες των αρχαίων, τη Μέγαιρα και την Μήδεια. Ο Παπαδιαμάντης, ο συγγραφέας δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα αλλά με το υποσυνείδητο, όπως και η γλώσσα του η οποία παραπέμπει στην ελληνιστική ως λάτρης της -όπως κι' ο Καβάφης εξάλλου- και όχι βέβαια στην Αττική διάλεκτο η οποία αλλοιώνει την σχέση των τωρινών ελλήνων, δυστυχώς. Ο Παπαδιαμάντης προβάλλει την αρσενική ματιά μιάς αντί-Παναγίας τού παγανισμού μίας Παναγίας προααβραμικής, προβάλει ένα δίδυμο Θεϊκό-διαβολικό διατηρώντας την ιδιαιτερότητα των δύο φύλων .
Είναι ότι πολύ λίγα ελληνικά εργα έχουν τόση αρτιότητα, βάθος και πολυσημία, που φερνει σε παγκόσμιας εμβέλειας έργο (
Ενα ακόμη στοιχείο που την κάνει σύγχρονη ειναι το θεμα της ευθανασίας, ή της αυτοκτονίας ή της εκούσιας επιλογής του θανατου για τον εαυτό μας, για τους άλλους, για τα παιδιά μας) Πόσο ειναι φόνος να σκοτώνεις κάποιον ου αν ζήσει απλώς θα υποφέρει πολύ; Ας πούμε, σημερα, ενα πολύ αρρωστο, ανιατα, παιδί.
υγ: Φόνισσα και Κιβώτιο: οι δύο "αντίπαλοι" για τη διεκδίκηση των πρωτείων στην "Ακρη του ουρανού' (ξέρεις εσύ!) Εγω βαρέθηκα να βλέπω την επιβεβαίωση της φαντασίας μου στην πραγματικότητα. Αντίθετα από ό,τι θα ενιωθε άλλος στην θεση μου, νιωθω πολύ αποτυχημένη, πολύ απογοητευμενη από τη φτώχια της φαντασίας μου! θα ήθελα να φανταστώ και να κατασκευάσω πράγματα που ΔΕΝ μπορούν να υπάρξουν παρά μονο με μια μεγάλη αλλαγή, μια επανασταση. Κι ας ήταν ολα εντελως ανοίκεια στον αναγνωστη.
Γιώργο,
κρατάω και προσυπογράφω τα εξής:
1. η αρχαία τραγωδία είναι σίγουρα πηγή της σύλληψης
2. η ελληνιστική γλώσσα είναι στη βάση της παπαδιαμαντικής επειδή είναι η γλώσσα της Καινής Διαθήκης και (εν μέρει) των ύμνων
3. το δίδυμο θεϊκό και διαβολικό υπάρχει, όχι σε μια μανιχαϊστική διπολικότητα, αλλά σε μια εσωτερική διαπάλη.
Πατριάρχης Φώτιος
Pellegrina,
η ευθανασία της φόνισσας είναι πολύ υποκειμενικής φύσης και με τη λογική αυτή θα έπρεπε να εκτελούμε (Καιάδα) πολλούς επίδοξους ...δυστυχείς.
Δεν θέλω να βλέπω επικαιρότητα στην πράξη-της, ίσως μια διαχρονικότητα στη σκέψη των ανισοτήτων και της εκμετάλλευσης της γυναίκας, υπό άλλους όρους βεβαίως.
Πατριάρχης Φώτιος
Επειδή ειδα το σχόλιο του προλαλήσαντος:
Οτι δεν εχει σχεση με την πραγματικότητα δεν μπορώ να το πω (δεν ξερω κιόλας την πραγματικότητα εκείνης της εποχής, εσείς την ξέρετε;) Αλλά με το υποσυνειδητο σίγουρα εχει σχεεη, και εκει νομιζω στηρίζεται η μεγάλη γοητεία του, ειδικα΄στον άρρενα αναγνωστη (μαζί με τη γλώσσα, που δινει σε ολο "αυτο" μια ιεροπρέπεια και απόσταση)Ενα πολύ μεγάλο μερος του εργου του ειναι μια επαναληψη του ιδιου, με παραλλαγές, αφηγηματικού "παραμυθώδους" μοτιβου: ένας άντρας ξεκινάει να παέι καπου, όπου υπάρχει μια εκκλησία, μια σπηλιά, ένα σπίτι, ψηλά, βαθιά, μακριά (το θηλυκό ζητούμενο), περνάει από φαράγγια, νερά, δαση,αντιμετωπίζει "ξωτικά" (το σεξουαλικό άγχος) και εχει δίπλα του ή παράλληλα ή απέναντι εναν αρσενικό φίλο (ερμηνευστε το όπως θελετε γιατι αν σας πω πώς τοε ρμηνεύω εγώ θα με παρετε με τις πέτρες) Η ιστορια εχει πολλες παραλλαγες (αναμεσα στις οποίες είναι και η γυναίκα που διασχίζει τα ΝΕΡΑ-αχ αυτα τα νερα!!), καθοτι το ειχε βρει ως αφηγηματικό κόλπο, αλλά η σεξουαλική δομή της είναι ΤΟΣΟ βαρετά φανερη! προκειται για τη "μαγεία" του παπαδιαμαντη, με συγχωρείτε, που μου φαίνεται τόσο προβλέψιμη!
ειπα απλώς ότι φερνει στο νου το θεμα, οχι οτι υπάρχει αντιστοιχία. Δηλ. δεν σου το φέρνει; (το να σκοτώνεις ένα παιδί-φυτο-όταν ειναι επιστημονικά σίγουρο το "φυτό", δνε ενεχει, συχητούμενα βεβαίως, στοιχεία γενναιότητας και ελευθερίας;
(και το να το αρνούμαστε δεν ενεχει υποκρισία, αφού σιωπηλα΄τέτοια γίνονται, ακομα και στα μαιευτηρια ή τα ιδρύματα;)
Pellegrina,
o Δημαράς είχε πει ότι άμα διαβάσεις 2-3 διηγήματα του Σκιαθίτη είναι σαν να τα έχει διαβάσει όλα.
Δίκιο ως προς την αφηματική αλληλουχία αλλά από την άλλη υπάρχει μια υποσυνείδητη επίδραση των πολλών πτυχών της πραγματικότητας, της ίδιας πραγματικότητας, που ξεδιπλώνεται με μικρές λεπτομέρειες. Σαν να βλέπουμε τη γυάλινη σφαίρα να λάμπει από διάφορες αντανακλάσεις των φωτός.
Πατριάρχης Φώτιος
"Ο Παπαδιαμάντης, ο συγγραφέας δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα αλλά με το υποσυνείδητο...". Δεν νομίζω ότι ισχύει αυτό. Ο Παπαδιαμάντης σαφώς και έχει σχέση με την πραγματικότητα και γενικά και της εποχής του και το αποδεικνύουν ποικίλα άλλα διηγήματά του. Φυσικά είναι κοινός τόπος της παπαδιαμαντικής κριτικής η ποιητικότητα με την οποίαν μετουσιώνει την πραγματικότητα εις βάρος συχνά της πλοκής. Από την άλλη είναι ψυχογράφος, πράγμα που και αυτό όπως η ποιητικότητα τον απομακρύνει από την χορεία των απλών ηθογράφων. Ωστόσο δεν έχει την επιστημονική διεισδυτικότητα του Βιζυηνού αλλά τον οδηγεί η παρατήρηση. Όσο για την ιδιαιτερότητα των δύο φύλων δεν κατανοώ την παρατήρηση και το πού εδράζεται. Αν είναι γενική, σαφώς ο Παπαδιαμάντης στο γυναικείο σύμπαν του διατηρεί και προβάλλει την ιδιαίτερη γυναικεία φύση αλλά υπό το πρίσμα της αντρικής του ματιάς και όχι τόσο μακράν των στερεοτύπων της εποχής του, όσο κι αν επιδεικνύει την συμπάθειά του για τις μυθοπλασιακές ηρωίδες του. Τέλος για τον Δημαρά που είπε αυτό, δεν περίμενε κανείς να πει κάτι άλλο και φυσικά δεν ισχύει. Ας θυμηθώ κλείνοντας τον Ελύτη " όπου και να σας βρίσκει το κακό αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη".
Φίλε ανώνυμε,
ο Παπαδιαμάντης έχει κατηγορηθεί επίσης για μισογυνισμό. Αν κρίνω όμως από μια-δυο περιπτώσεις που έχω υπόψη-μου, μία από τις οποίες είναι και η Φόνισσα, η κατηγορία αυτή δεν στέκει.
Ο Σκιαθίτης χρησιμοποιεί τη γυναίκα -όπως και τον άνδρα- ως όργανα του κακού, όχι από πίστη στην εγγενή "φυλική" φαυλότητα αλλά εξαιτίας των κοινωνικών διαστάσεων μιας κοινωνίας που διαθέτει μια υποσυνείδητη αίσθηση του δικαίου, όχι πάντα χριστιανικά σκεπτόμενη αλλά πολλές φορές παγανιστικά ή ενστικτωδώς.
Κατά τ' άλλα βλέπουμε ίδια πράγματα.
Πατριάρχης Φώτιος
Συμφωνώ απολύτως με τα λεγόμενά σας Πατριάρχα. Δεν ήθελα να επεκταθώ στα περί φύλου πριν και να μακρηγορώ. Δεν νομίζω ότι η έννοια του φύλου με τις ιδιαιτότητες των φύλων και όλα τα σχετικά απασχόλησε τον Παπαδιαμάντη παρά μόνο υπό την έννοια του κακού, όπως το λέτε. Περαιτέρω αναγνώσεις (π.χ. φεμινιστικές, μεταφεμινιστικές κλπ-η θεωρία διευρύνεται ενίοτε κατά το δοκούν)υπάρχουν και καλώς κάνουν.
http://www.24grammata.com/?p=9262
Μικρή εισαγωγή (στο ηλεκτρονικό περιοδικό 24 γράμματα) και παραπομπή σε κόμβο για ΔΩΡΕΑΝ DOWNLOAD του κειμένου.
Επίσης: διασκευή της νουβέλας σε κόμiκ από τη Ντόρα Τσαρουχα, εδω:
http://h-fonissa.blogspot.com/2009/02/blog-post_28.html
Anonyme,
δώσε ένα όνομα/ψευδώνυμο για να επικοινωνούμε προσωπείο προς προσωπείο (mask to mask). Η θεωρία καλώς όντως κάνει και αναζητά υποσυνείδητες τάσεις που κάθε συγγραφέας δεν είχε στον νου-του (δηλ. στο συνειδητό-του).
Pellegrina,
ευχαριστούμε για τους δεσμούς. Υπάρχει απρόσμενα πολύ υλικό για τη Φόνισσα στο διαδίκτυο.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος
Μάλλον 'η Φθόνισσα' ήθελε να γράψει ο Παπαδιαμάντης και ο δαίμων τού τυπογραφείου εξομοίωσε την αγάπη με τη ζωή.
Εξαιρετικό το αφιέρωμα και...χορταστικό (ο χαλβάς με αμύγδαλα του πρέπει!).
Σαφώς είναι ένα έργο όλο νοήματα. Ο Παπαδιαμάντης μας δίνει τα γεγονότα της ιστορίας χωρίς να κρίνει τις πράξεις της φόνισσας, αλλά και χωρίς να την υποστηρίζει. Αφήνει τους αναγνώστες ελεύθερους να αποφασίσουν αν θα καταδικάσουν την ηρωίδα ή αν θα ανακαλύψουν λόγους για να δικαιολογήσουν τα εγκλήματά της.
Δύσκολη αποστολή, νοιώθω ανέτοιμη και ανήμπορη να την κάνω κι ας έχω αναγνώσει πολλές φορές το βιβλίο. Μία φορά δεν αρκεί για το συγκεκριμένο έργο, αλλά ούτε και οι πολλές...Κάθε φορά εστιάζω σε διαφορετικά σημεία. Θέλει "κόπο" η κριτική και δη τόσο σημαντικού έργου...
Έχεις δίκιο σεβαστέ Φώτιε. Και για το προσωπείο...
Γιώργο,
ωραίο το λογοπαίγνιο, αλλά υπονοείς ότι η γριά-Χάιδω ζήλευε; ζήλευε τα κοριτσάκια;
Πατριάρχης Φώτιος
inter-notes,
μα ακριβώς αυτή η πολυσημία κάνει ένα κείμενο διαχρονικό. Και το πιο ιδιαίτερο είναι ότι τον Παπαδιαμάντη τον διαβάζει λ.χ. η γιαγιά και καταλαβαίει λίγα (στη Φόνισσα μπορεί και να σταυροκοπιέται), ενώ τον διαβάζει και ένας μορφωμένος κι ίσως υποψιαστεί το βάθος του έργου-του.
brouss,
καλωσόρισες στο καφέ-μας.
Πατριάρχης Φώτιος
Αν πάντως είχα πάρει χαμπάρι την ψηφοφορία κι εγώ ανάμεσα στη Φόνισσα και το Κιβώτιο θα ήμουν. Δυο από τα ελάχιστα πεζά που θα μπορούσαν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Η καρδιά μου θα ψήφιζε Φόνισσα, το μυαλό Κιβώτιο.
Κατερίνα,
το Βιβλιοκαφέ κάνει συχνά -όποτε μπορεί τέλος πάντων η αφεντομουτσουνάρα-μου- events και άλλα happenings (γιατί είμαστε αμιγώς ελληνόφρονες). Κατά καιρούς έχουμε κάνει βιβλιολέσχες ανάγνωσης, ψηφοφορίες, διαλόγους, αφιερώματα...
Είδες τι χάνεις όταν δεν μπαίνεις για έναν καφέ; Αλλά κι εμείς χάνουμε τη συντροφιά-σου.
Το "Κιβώτιο" μπορεί να είναι το επόμενο κλασικό έργο στο οποίο θα κάνω αφιέρωμα. Αρχές Μαρτίου, συν Θεώ.
Πατριάρχης Φώτιος
όταν σκέφτεσαι τη σχέση ανάμεσα στο συγγραφέα και τους ήρωές του, και μάλιστα τον πρωταγωνιστή του, εντυπωσιάζεσαι ιδιαίτερα, στην περίπτωση του παπαδιαμάντη.
ο κοσμοκαλόγερος ή μάλλον ο ησυχαστής χαμένος μέσα στον κόσμο είναι πολύ ανατρεπτικός...
η σιωπή του πολύ δυνατή. τόσο στη ζωή του, όσο και στη σιωπή της φόνισσας.
-,
τι ακριβώς βλέπεις ως ανατροπή στα έργα του Παπαδιαμάντη; και σε τι συνίσταται το ενδιαφέρον στη σχέση-του με τους ήρωές-του;
Ενδιαφέροντα θέματα.
Πατριάρχης Φώτιος
Ενδιαφέρον θέμα η σχέση ανάμεσα στον συγγραφέα και τους ήρωές του και πολύ ενδιαφέρουσα η ανατροπή -η οποιαδήποτε ανατροπή του Παπαδιαμάντη. Ανατρεπτικός είναι για μένα επειδή είναι ιδιότυπα και ηθογράφος. (η πολύπαθη λέξη ηθογραφία, όως λέει κι ένας γνωστός μου)Ο Παπαδιαμάντης ηθογραφεί όσο επιθυμεί, όπως επιθυμεί : ποιητικά και προσωπικά. Δεν εννοώ με αυτό αυτοβιογραφικά, αλλά (και) βιωματικά με τρόπο όμως που ξεφεύγει από τον κουραστικό συχνά ρεαλισμό άλλων συγγραφέων. Η ποιητικότητά του μπορεί να περιόρισε την πλοκή αισθητά αλλά αυτό διόλου δεν έβλαψε την αφήγηση. Ανέτρεψε περισσότερο αλλά και χειρίστηκε δεδομένα του ρεαλισμού για να συστήσει αυτά τα ιδιοπρόσωπα κείμενα. Και βέβαια η γλωσσική ποικιλότητα (που μικρή σχέση έχει με την φαναριώτικης προέλευσης καθαρεύουσα του Βιζυηνού)ενισχύει την ποιητικότητα με την ροή της και το ρυθμό της. Να αίφνης μια ανατροπή. Για να μην πω τη σχέση με την Δύση και την Ανατολή, την ιδίαίτερη σχέση με την Εκκλησία, όπως τουλάχιστον αποτυπώνεται στα κείμενά του.
Ο παπαδιαμαντης ειμαι σιγουρη πως με τα εργα του ακομα συγκινει την νεα γενια του 21ου αιωνα και εχω αποδειξεις...εμενα...ειμαι μολις 13 ετων και με την βοηθεια της φιλολογου μου στο σχολειο διαβασα την φονισσα.Μπορω να πω οτι ο παπαδιαμαντης χρησιμοποιει μα αρκετα δυσκολη γλωσσα και για αυτο οι περισσοτεροι εφηβοι και εφηβες αγωουν τα εργα του.Πιστευω πως αν καποιος εκανε μια αποδοση στα εργα του παπαδιαμαντη στην απλη γλωσσα ολοι θα ενδιαφερονταν....θα βοηθουσε ακομα και μια καλη διαφημιση μιας και τα παιδια παρακολουθουν πολυ τηλεοραση.Σας τα λεω ολα αυτα γιατι εγω στους φιλους μου προτινω τα εργα του αλλα δεν θελω να περιοριστουν μονο εκει....θα θελα ολα τα παιδια να ξερουν για τον Παπαδιαμαντη Αλεξανδρο.Σας ευχαριστω πολυ
Χριστινα
Χριστίνα,
χαίρομαι που το ακούω.
Σου εύχομαι καλά διαβάσματα. Υπάρχουν πολλά έργα εφηβικής λογοτεχνίας που αξίζουν εξίσου με τα έργα για μεγάλους. Επομένως μπορείς να διαβάσεις και από τα δύο.
Π.Φ.
Post a Comment