Κρέπα με προσούτο και μανιτάρια: Δημήτρης ΝΟΛΛΑΣ

Γιατί ο Δημήτρης Νόλλας δεν είναι ευρέως δημοφιλής συγγραφέας, αν και υπηρετεί τον χώρο εδώ και 36 χρόνια;

Ο συγγραφέας κατάγεται από την Αδριανή Δράμας όπου γεννήθηκε το 1940 από ηπειρώτες γονείς, οι οποίοι κατέφυγαν τρία χρόνια μετά στην Αθήνα, διωγμένοι από τις βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής. Ο Νόλλας σπούδασε νομική και κοινωνιολογία στην Ελλάδα και στη Γερμανία, αλλά ποτέ δεν τελείωσε τις σπουδές του. Έχει ζήσει για μεγάλα διαστήματα στην Ευρώπη. Ασχολήθηκε με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, δίδαξε σενάριο στο Τμήμα επικοινωνίας του Παντείου Πανεπιστημίου, ενώ συνεργάστηκε σε σενάρια κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών με τους γνωστούς έλληνες σκηνοθέτες. Έχει δεχτεί ποικίλες διακρίσεις στην Ευρώπη, την Αμερική και φυσικά στην Ελλάδα με Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1983), Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1993) και Βραβείο Διηγήματος περιοδικού «διαβάζω» (1996)

Εργογραφία αντλημένη από τη Biblionet.gr:

- “Ο καιρός του καθενός”, (Μυθιστόρημα), Αθήνα : Καστανιώτη, 2010.

- “Ναυαγίων πλάσματα”, Αθήνα : Κέδρος, 2009.

- “Ο παλαιός εχθρός”, (Διηγήματα), Αθήνα : Καστανιώτη, 2004.

- “Από τη μία εικόνα στην άλλη”, (Μυθιστόρημα), Αθήνα : Καστανιώτη, 2003.

- “Φωτεινή μαγική”, (Μυθιστόρημα), Αθήνα : Καστανιώτη, 2000.

- “Άσεμνες ιστορίες”, Αθήνα : Πατάκη, 1997.

- “Τα θολά τζάμια” (Διηγήματα), Αθήνα : Καστανιώτη, 1996.

- “Ο άνθρωπος που ξεχάστηκε”, (Μυθιστόρημα), Αθήνα : Καστανιώτη, 1994.

- “Ο τύμβος κοντά στη θάλασσα” (Μυθιστόρημα), Αθήνα : Καστανιώτη, 1992.

- “Ονειρεύομαι τους φίλους μου”, ( Διηγήματα), Αθήνα : Καστανιώτη, 1990.

- “Το πέμπτο γένος”, (Νουβέλα), Αθήνα : Καστανιώτη, 1988.

- “Τα καλύτερα χρόνια” (Νουβέλα), Αθήνα, Καστανιώτη 1984.

- “Το τρυφερό δέρμα” (Διηγήματα), Αθήνα 1982.

- “Πολυξένη”, Αθήνα 1974.

- “Νεράιδα της Αθήνας”, Άμστερνταμ 1974.

Τα χαρακτηριστικά της συγγραφικής-του τέχνης έχουν εντοπιστεί από την κριτική:

1. Κλίμα σκόπιμης ασάφειας και συγκεχυμένων περιγραμμάτων σαν φωτογραφίες φλου ή πίνακες ιμπρεσσιονιστικούς που προσεγγίζουν πλάγια την πραγματικότητα. Αυτό το κλίμα ρευστότητας και αφαιρετικότητας, στηριγμένο σε αδρές γραμμές που αδιαφορούν για τις “χρήσιμες” λεπτομέρειες κάνει τον αναγνώστη να κινητοποιηθεί, γιατί αλλιώς θα μείνει πίσω σε σχέση με τη δυναμική κάθε κειμένου. “Τα θολά τζάμια” αποτελούν ενδεικτικό έργο και τίτλο.

2. Έντονη περιεκτικότητα του υλικού-του, καθώς σε μικρές συνήθως φόρμες αποτυπώνει με πυκνότητα και ποιητική ελλειπτικότητα το θέμα-του. Τα διηγήματά-του, οι νουβέλες-του, ακόμα και τα μυθιστορήματά-του διακρίνονται για μια επανειλημμένως δουλεμένη γραφή που αφαιρεί το περιττό, ακόμα κι αυτό που σε άλλους συγγραφείς θα ήταν σύμβαση και αναγκαιότητα.

3. Χαλαρή δομή που αφήνει τα επεισόδια να κινούνται πιο ελεύθερα μέσα στο πλαίσιο της συγγραφικής οικονομίας. Έτσι, παρόλο που μπορεί κανείς να δει την προσεγμένη αρχιτεκτονική των έργων-του, αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο μικρό και ουσιαστικό και στο μεγάλο αλλά ασύνδετο.

4. Οι χαρακτήρες του είναι άνθρωποι του περιθωρίου, με τη σημασία των ανθρώπων που ζουν στα όρια της κοινωνικής ζωής αλλά και με τη σημασία των κοινωνικά αποκλεισμένων: μετανάστες, τρομοκράτες, μοναχικοί τύποι κ.ο.κ. Όλοι τους είναι μονάδες, ιδιαίτερες περιπτώσεις, που κινούνται μετέωρα ανάμεσα στο θέλω τους και στο μπορώ, ανάμεσα στο είμαι και στο θα ήθελα να είμαι. Κάποια στιγμή συναντούν το απρόσμενο και συγκρούονται μαζί-του.

Μια αποτίμηση του τελευταίου-του έργου “Ο καιρός του καθενός”

     Συνήθως οι μικρές φόρμες του Νόλλα (διηγήματα, νουβέλες, μικρά μυθιστορήματα) στηρίζονται στην πυκνή δομή όπου λίγα λέγονται και πολλά εννοούνται. Η δράση δεν εξελίσσεται με γοργό ρυθμό, η νομοτέλεια των γεγονότων δεν προκαλεί αναγνωστική αγωνία και περιέργεια, ο στοχασμός της αφήγησης κάνει την ανάγνωση εσωτερική και γι’ αυτό ράθυμη. Οι ψηφίδες εν γένει των έργων-του δεν δημιουργούν κορυφώσεις, που να δώσουν μια σανίδα σωτηρίας στον κολυμβητή-αναγνώστη που αναζητεί κάπου να πατήσει για να συνεχίσει το ταξίδι μέσα στο βιβλίο.

         Ίσως το κυριότερο όμως είναι πως, ενώ βρισκόμαστε ενώπιον σαφών και ρεαλιστικά δοσμένων σκηνών, αντιλαμβανόμαστε ότι πίσω από αυτές αιωρούνται αθέατες όψεις της σκέψης του δημιουργού, τις οποίες ίσα ίσα οσμιζόμαστε και λιγότερο βλέπουμε. Αυτήν την αφαιρετική τεχνική, αυτήν τη γραφή που δεν δίνει έτοιμο υλικό αλλά οδηγεί με νύξεις σε συμπεράσματα συναντά ο αναγνώστης, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο, σε όλα-του τα έργα, με αποτέλεσμα να πρέπει ο τελευταίος να συνεργήσει με το πλάνο του συγγραφέα για να νοηματοδοτηθεί η λογοτεχνική πράξη.

         Όλη αυτή η εισαγωγή κρίθηκε αναγκαία για να προσεγγίσουμε ένα επίσης κλειστό αν και διαυγές κείμενο. Θέμα του η τρομοκρατία και πηγή έμπνευσης του Δ. Νόλλα η πρόσφατη εξάρθρωση της 17 Νοέμβρη με την τυχαία εκπυρσοκρότηση στα χέρια του Σάββα Ξηρού της βόμβας που είχαν ετοιμάσει τα μέλη της οργάνωσης. Ο αντίστοιχος χαρακτήρας λέγεται Άθως, ο οποίος εντέλει σκοτώνεται, γεγονός που προκαλεί ανησυχία στους κόλπους της ομάδας. Σ’ αυτήν παρελαύνουν η παλιά φρουρά που εξακολουθεί να έχει λόγο αλλά και η νέα που φέρνει νέες αντιλήψεις και νέες πρακτικές. Και ενώ ποτέ οι εσωτερικές διαφωνίες δεν είχαν εκλείψει, τώρα επανέρχονται ως καχυποψία και έλλειψη εμπιστοσύνης, έστω κι αν δεν προχωρούν σε εκρήξεις ή οξείες συγκρούσεις.

         Τι οδηγεί τελικά τον άνθρωπο σε μια τέτοια οργάνωση; Από τη μία έχουμε προσωπικά κίνητρα, όπως ο Άθως που ένιωσε ένοχος απέναντι στον πατέρα-του, επειδή έμεινε άπραγος όταν οι άλλοι αδελφοί τον πίεζαν να αλλάξει το καφενείο του σε κάτι πιο σύγχρονο κι αυτός οδηγήθηκε στην αυτοκτονία∙ έτσι ο Άθως, παρακινημένος από εσωτερικά κίνητρα, βλέπει την τρομοκρατία σαν μια ενεργή λύση, σαν μια προσωπική συμμετοχή στα γεγονότα που τον βγάζει από την αδράνεια και τον εφησυχασμό. Από την άλλη, υπάρχουν ιδεολογικοί λόγοι, όπως αυτοί που πρεσβεύουν άλλα μέλη της οργάνωσης, λόγοι που έχουν τροτσκιστικό υπόβαθρο και ανάγονται στην πίστη πως η κοινωνία αλλάζει μόνο με επανάσταση.

         Γενικά ο Νόλλας δεν ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία-μου: θολές γραμμές, κάπου στο περίπου και πουθενά, ποιητική ελλειπτικότητα που εξασθενίζει την αφηγηματικότητα. Αντιλαμβάνομαι ωστόσο –και ειδικά αυτό-του το έργο μου το έδειξε καλύτερα- πως πίσω από το αόριστο και το συγκεχυμένο κρύβεται μια επίμονη θέληση για βάθος.

Πατριάρχης Φώτιος