Sunday, October 12, 2008

Λεμονάδα: βιβλιανάγνωση

Είναι η ποσότητα αναγνωσμένων τίτλων κοινωνικό εφόδιο;

Ξαναδιατυπώνω το ερώτημα του τίτλου: είναι εφόδιο κύρους και κοινωνικού status η ανάγνωση πολλών βιβλίων; Υπολογίζεται κανείς που διαβάζει πολλούς τίτλους σαν ένας άνθρωπος με ποιότητα, με παιδεία και με ευρύτητα πνεύματος;
Τα ερωτήματα προέκυψαν με αφορμή το πολυσυζητημένο βιβλίο του Πιερ Μπαγιάρ «Πώς να μιλάτε για βιβλία που δεν έχετε διαβάσει». Το βιβλίο θέτει πολλά ενδιαφέροντα ζητήματα γύρω από την κοινωνιολογία της ανάγνωσης αλλά εγώ στάθηκα περισσότερο στο πόσο σημαντική είναι η ανάγνωση, όχι ως πνευματικό εφόδιο αλλά ως κοινωνικό εισιτήριο σε εκδηλώσεις, παρέες, κοσμικές συγκεντρώσεις κ.ο.κ., που ενδιαφέρεται κανείς να δείξει ότι έχει διαβάσει ενώ δεν έχει.
Αν συμβαίνει αυτό (επαναλαμβάνω δεν στέκομαι στην ουσία του βιβλίου: τι διαβάζει κανείς, πόσο καλά ή πόσο αποσπασματικά, ποια βιβλία ξεχνάμε κ.ο.κ.), τότε το βιβλίο είναι υψηλό αγαθό και η κοινωνία μας του αποδίδει ιδιαίτερη αξία. Όπως δηλαδή σε ειδικούς κύκλους μπορεί κανείς να περηφανευτεί για το πόσες γκόμενες είχε, σε άλλους για το πόσα αυτοκίνητα έχει οδηγήσει, έτσι και σε (μερικές έστω) περιπτώσεις το να έχεις μια πλούσια συλλογή αναγνωσμάτων είναι διαβατήριο καλής φήμης. Αν ισχύει αυτό έστω και ως επίφαση, έστω και ως νεοπλουτισμός (δηλαδή έχω μια τεράστια βιβλιοθήκη, αλλά δεν την έχω διαβάσει όλη, αλλά θέλω να δείξω κουλτούρα ή χρησιμοποιώ τα αναγνωστικά μου βιώματα), τότε ακόμα η πνευματικότητα είναι εφόδιο ζωής. Τότε η κοινωνία θαυμάζει τον φιλομαθή και το βιβλίο δεν θεωρείται απλώς μανία των κουλτουριάρηδων αλλά απαραίτητο λούστρο που ανεβάζει το ίματζ.
Δυστυχώς δεν το πιστεύω! Και το σημερινή ρεπορτάζ της Καθημερινής δείχνει ότι στην οικονομική κρίση ο Νεοέλληνας θα κόψει το βιβλίο, αλλά όχι το γήπεδο, το κλαμπ, το ακριβό ρούχο και το χλιδάτο τζιπ.

Πατριάρχης Φώτιος

14 comments:

Πόλυ Χατζημανωλάκη said...

Για λόγους που σχετίζονται με τον τίτλο, πιστεύοντας δηλαδή ότι αναφέρεται στην κοινωνική επίδειξη των βιβλίων που έχουμε διαβάσει είχα - κακώς βέβαια - κατατάξει το βιβλίο αυτό σε αυτά που δεν πρόκειται να διαβάσω, επειδή το θεώρησα σαν οδηγό κοινωνικής επιτυχίας. Πόσο άδικο είχα το κατάλαβα στο σχετικό άρθρο της Βιβλιοθήκης της περασμένης Παρασκευής - δεν την έχω μπροστά μου δυστυχώς για να αναφέρω το όνομα της συντάκτριας και ζητώ συγγνώμη για αυτό. Θα επανέλθω μόλις το βρω.
Αυτό που κατάλαβα όμως -αν μπορώ να το αποδώσω σε δυο γραμμές είναι πως μπορούμε να συνομιλούμε με τα βιβλία ακόμα και αν δεν τα έχουμε διαβάσει. Υπάρχει δηλαδή ο επαρκής μη -αναγνώστης που από τις πρότερες αναγνώσεις του δημιουργεί νόημα και βρίσκει το δρόμο του και στα βιβλία που δεν έχει διαβάσει.


Αυτή η άποψη μου άρεσε πολύ. Υπάρχουν βιβλία που αυτή τη στιγμή λέω ότι δεν πρόκειται να διαβάσω, υπάρχουν βιβλία που εχω διαβάσει και ξαναδιαβάσει, υπάρχουν βιβλία που σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου έχω διαβάσει αλλά έχω ξεχάσει. Μπορώ όμως να μιλάω για αυτά. Όπως φερ' ειπείν μας προσκαλείτε να κάνουμε στο Βιβλιοκαφέ σας.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Η συντάκτρια είναι η Βενετία Αποστολίδου, η οποία ήρε και τη δική μου επιφύλαξη. Ο ιστός των βιβλίων γύρω μας είναι απέραντος και τις περισσότερες φορές έχουμε γνώμη για τα βιβλία πριν καν τα διαβάσουμε. Μια θεωρία επισημαίνει μάλιστα ότι πρώτα σχηματίζουμε γνώμη και μετά διαβάζουμε, επιβεβαιώνοντας με την ανάγνωση ή διαψεύδοντας τις προσδοκίες μας.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πολύ ενδιαφέρον αυτό που λέτε. Ισχύει δηλαδή για τα βιβλία αυτό που λέγεται ότι ισχύει στις συνεντεύξεις για τις προσλήψεις. Ο εργοδότης επιβεβαιώνει με τη συζήτηση την πρώτη εντύπωση που είχε σχηματίσει για τον υποψήφιο εργαζόμενο.
Οι εξαιρέσεις - όπως το βιβλίο που συζητάμε που παρά λίγο να πέσει δυσμένεια - επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Πάντως δεν μου το βγάζετε από το μυαλό ότι ο τίτλος ψαρεύει λίγο σε θολά νερά

Πόλυ Χ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Υπάρχει όντως ένας ολόκληρος άξονας προ-εντυπώσεων, όπως κριτικές, συνεντεύξεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, γνώμες φίλων, το οπισθόφυλλο που ξεφυλλίζουμε στον πάγκο του βιβλιοπωλείου κ.ά.
Αυτά μάς προδιαθέτουν ώστε να αγοράσουμε το βιβλίο. Πολλές φορές απογοητεύομαστε επειδή άλλο περιμέναμε κι άλλο βρήκαμε. Το ίδιο ισχύει και στο θέατρο ή στον κινηματογράφο. Ο Bayard έχω την εντύπωση ότι εκκινεί από ανάλογες αντιλήψεις για το πριν την ανάγνωση, η οποία εντέλει μπορεί να μην προκύψει ποτέ.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Πλην περιπτώσεων εξαθλίωσης, δεν νομιζω οτι η αναγνωση πλήττεται από την οικονομική κρίση. Κι αυτο γιατί: α)μπορώ να διαβάζω όλη μου τη ζωή τα ίδια βιβλία και πάντα να ανακαλύπτω κάτι διαφορετικό. β) υπάρχουν δανειστικές και αναγνωστήρια. Λίγα, αλλά υπάρχουν γ) Υπάρχει ηλεκτρονική ανάγνωση φτηνή ή και δωρεάν. Το project Gutemberg (δωρεάν) ειναι ολόκληρος θησαυρός, δεν φτάνει μια ζωή για να τα διαβάσεις. Κι ελληνικά υπάρχουν αρκετά πράγματα στο διαδίκτυο, αν ψάξετε.
Εκέινο που θα φέρει η οικονομική κριση ειναι κρίση στην υπερπαραγωγή και την κατανάλωση, στην αφθονία, την προχειρότητα, τα μπεστ σέλερ μιας χρήσης. Με άλλα λόγια, η οικονομική κρίση νομίζω ειναι υπέρ της ουσιαστικής ανάγνωσης. Επίσης θα ενισχύσει τον ατομικό δανεισμό μεταξύ φίλων (ποιοτική αφορμή για γνωριμίες και φλερτ!), την ομαδική ανάγνωση για τους πιο κοινωνικούς και, γνώμη μου, η άφιξη των kindle, reader και λοιπά γκατζετάκια στην Ελλάδα (άργησε!) θα ενισχύσει την ανάγνωση γιατι θα είναι ευκολότερη και φτηνότερη η πρόσβαση και θα κατεβάζεις περισσότερους συγγραφείς, ακομα κι από περιέργεια(ουδόλως πιστεύω ότι το ηλεκτρονικο βιβλίο θα λειτουργήσει ανταγωνιστικά προς το έντυπο, το αντίθετο. Αν σου αρέσει πολύ κάτι θα το πάρεις και σε έντυπο, να το έχεις). Με άλλα λόγια, η ανάγνωση σε μια σφιχτή οικονομικά κατάσταση θα δείξει την αληθινή φύση της: πρόκειται για την ποιοτικότερη και ουσιαστικότερη ψυχαγωγία και δεν έχει ανάγκη να τροφοδοτείται διαρκώς με "νέους" (!) τίτλους με γυαλιστερά εξώφυλλα για να δώσει τα δώρα της.
Για την ανάγνωση τωρα ως κοινωνικό στάτους ομολογώ δεν έχω άποψη. Ίσως γιατι δεν εχω άποψη γενικά περι κοινωνικού στάτους! Ζω πάντα, στα όνειρά μου, σε μια αταξική κοινωνία!!
Παντως συχνά λέω τη γνώμη μου για βιβλία που δεν εχω διαβάσει, κανοντας τη διευκρίνιση. Μου φαίνεται απλό και φυσικό, βάσει όσων είπατε παραπάνω. Και για ανθρώπους που ελάχιστα ξέρουμε έχουμε γνώμη!

Anonymous said...

Πολύ μου άρεσε η τοποθέτησή σου.

Αυτό το "δε φτάνει μια ζωή για να τα διαβάσεις" είναι πολύ εύστοχο.
Δεν φτάνει ένα σπίτι για να τα χωρέσεις. Για το τι άλλο δε φτάνει πολλά δε φτάνουν για να μη μιλήσουμε μόνο για τα οικονομικά που πολύ ωραἰα δείχνεις πώς μπορεί κανεἰς να τα παρακάμψει.

Η Μαριάννα Κορομηλά πάντως τόλμησε να μιλήσει δημόσια για το ότι μετέτρεπε σε ώρες ξενάγησης ή σε ώρες εκπομπών την αξία των ακριβών βιβλίων - πηγών που χρησιμοποιεί για τη δουλειά της.

Πόλυ Χ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina, σε βλέπω πολύ ψαγμένη ως προς τις ηλεκτρονικές εναλλακτικές λύσεις. Μήπως ζεις στο εξωτερικό;
Εδώ βέβαια στην Ελλάδα όλοι λίγο πολύ εξοικονομούν βιβλία και με άλλους τρόπους πλην της αγοράς (δανείζονται από φίλους, από βιβλιοθήκες κ.ο.κ.). Ας είναι καλά τα αποθέματα...

Πόλυ,
κι εγώ μετατρέπω τις αναγνώσεις μου (μαζί με σας βεβαίως) σε καφέ και τσιγάρο...
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Καλημέρα. Ζω στην Ελλάδα (βέβαια), όπου βγάζω το ψωμί μου ως ταπεινή εκπαιδευτικός (νομίζω πως το εχω αναφερει παλιότερα). Η σχέση μου με την ηλεκτρονική ανάγνωση έχει ερθει φυσικότατα εδώ και πολύ καιρό. Είναι πολύ βολική, κάνει την προσέγγιση άνετη και εύκολη, αλλά τουλάχιστον για τη γενιά μας, αν δεν τυπώσεις και δεν "κρατήσεις στο χέρι" το χαρτί, είναι νομίζω δύσκολη η συγκέντρωση και η μελέτη.

Eva Stamou said...

Σε έντονα ταξικές κοινωνίες όπως η αγγλική πιστεύω ότι η ανάγνωση των 'σωστών' βιβλίων αποτελεί σε συγκεκριμένους κύκλους απόδειξη κοινωνικού status γιατί η μόρφωση θεωρείται ακόμα κυρίως επίτευγμα της μεσαίας και φυσικά της ανώτερης τάξης. Λέγοντας, λοιπόν, έχω μελετήσει το τάδε βιβλίο, ή έχω παρακολουθήσει την τάδε όπερα, δηλώνεις αύτοματα με από ποιόν κοινωνικό/πολιτικό χώρο προέρχεσαι, ποιά σχολεία και πανεπιστήμια έχεις τελειώσει, σε ποιόν κύκλο ανήκεις. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: όταν κάποιος αναφερθεί στον Ντίκενς και φαίνεται ότι έχει μελετήσει τα έργα του υποδηλώνει ότι έχει τελειώσει αγγλικό σχολείο (οπότε δεν είναι απλά...μετανάστης με καλή αγγλική προφορά) κι ότι σέβεται τη λογοτεχνική παράδοση. Εαν κάποιος αναφερθεί στη γαλλική ή τη ρωσική λογοτεχνία το μήνυμα που παίρνουν οι συνομιλητές του είναι είτε ότι οι ρίζες του δεν είναι καθαρά αγγλικές, είτε ότι έχει κοσμοπολίτικη κουλτούρα επειδή ανήκει στην ανώτερη τάξη κι έχει αποφοιτήσει από κάποιο top αγγλικό πανεπιστήμιο. Στην χώρα μας βέβαια -ευτυχώς -τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.

ΝΙΟΒΗ ΛΥΡΗ said...

Σας θυμίζω ότι στα niovi-lyri.blogspot.com και niovi-lyri2. blogspot.com υπάρχουν δύο ηλεκτρονικά μυθιστορήματα δωρεάν, που μπορείτε να διαβάσετε επιτόπου ολόκληρα, ή να αποθηκεύσετε, ακόμη και να τυπώσετε (αν διαθέτετε το χαρτί, αυτό δεν μπορώ να σας το χαρίσω!)για προσωπική,ιδιωτική χρήση. Όσο για τη λογοτεχνική αξία τους, δεν είναι δυνατό βέβαια εγώ να αποφανθώ, στο μικρό βαθμό όμως που είμαι σε θέση να αξιολογήσω το ίδιο μου το έργο, και τα δύο είναι καλύτερα από τα τρία προηγούμενα μυθιστορήματά μου, που έχουν εκδοθεί σε έντυπη μορφή (niovi-lyri3.blogspot.com).
Σας ευχαριστώ -και σας ετοιμάζω για τα Χριστούγεννα δώρα!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Εύα, ευχαριστούμε πολύ για τις επισημάνσεις. Για μένα τουλάχιστον είναι πολύ κατατοπιστικές. Ωστόσο, πόσο αυτό ισχύει στην πατρίδα του Bayard και πόσο ισχύει στην Ελλάδα; Μάλλον ελάχιστα (για ψαγμένους) ή καθόλου.

Νιόβη, σ' ευχαριστούμε για τις πληροφορίες και καλή επιτυχία στα βιβλία σου.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Ίσως να ισχύει λιγάκι το "είσαι ότι διαβάζεις". Ακόμα και να μη θέλουμε να το παραδεχτούμε μπορεί να μην κάνουμε ταξικό με την έννοια των Άγγλων διαχωρισμό όταν ακούμε τι διαβάζει κάποιος αλλά εδώ που τα λέμε όλο και λίγο κουνάμε (από μέσα μας φυσικά) συγκαταβατικά το κεφάλι όταν ακούμε για τις όχι αρκετά λόγιες προτιμήσεις του συνομιλητή μας.

Ακόμα θα σας εξομολογηθώ ότι όταν ένας φίλος μου είπε ότι είχε διαβάσει τον Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες - και του άρεσε - ένιωσα να μην τον πιστεύω.

Επ΄αυτού είχε γράψει ο Τ. Θεοδωρόπουλος στο Βιβλιοδρόμιο, λέγοντας ότι καιρό μετά που είχε κυκλοφορήσει αυτό το βιβλίο και αποσπούσε ενθουσιώδεις κριτικές, εμφανίστηκε κάποιος χριστιανός που διαμαρτυρήθηκε ότι το αντίτυπό του ήταν κακέκτυπο και εν τέλει αποκαλύφθηκε ότι όλη η φουρνιά ήταν έτσι, δηλαδή κακέκτυπα.

Όλος ο σάλος δηλαδή γινόταν χωρίς να έχουν διαβάσει το βιβλίο.

Που σημαίνει ότι σε κάποιο επίπεδο υπάρχει μια διαστρωμάτωση άλλου είδους όχι ταξική αλλά ούτε πνευματική θα την έλεγα. Για ανθρώπινα πάθη και αδυναμίες νομίζω μιλάμε.


Πόλυ Χ.

Anonymous said...

I. Αν μείνουμε στον τίτλο της δημοσίευσής σας, θα έλεγα πως όχι μόνο η ποσότητα ανεγνωσμένων τίτλων αλλ' απλώς η ύπαρξη ποσότητας βιβλίων, μια παραφουσκωμένη βιβλιοθήκη είναι ικανή να προκαλέσει μερικές θετικές κοινωνικές συνδηλώσεις. Και από την άλλη, να γίνει στόχος ειρωνείας ενός Λουκιανού, ο οποίος κάνει λόγο για τον πολλά βιβλία ωνούμενο, ενός Λίχτενμπερκ, που στους αφορισμούς του δηλώνει πως κάποιες βιβλιοθήκες πέφτουν στενές ή φαρδιές στους ιδιοκτήτες τους.

ΙΙ. Η συσχέτιση με το ζήτημα της αστικής τάξης μου φαίνεται πειστική, όμως μη ισχύουσα για τη χώρα μας, η οποία -πρέπει να το παραδεχθούμε - δεν διέθετε αστική τάξη, με την αυστηρή, κοινωνιολογική έννοια του όρου.

ΙΙΙ. Το ζήτημα των προκατανοήσεων βοηθάει ή και παραμορφώνει μια μελλοντική ανάγνωση, καθώς μπροστά σε ένα νέο κέιμενο, είμαστε ό,τι εχουμε διαβάσει πριν απ'αυτό.

ΙV. Δεν ξέρω πάντως εάν μπορώ να συμφωνήσω με αυτό το "εξ όνυχος τον λέοντα" που (υποθέτω ότι) προτείνει ο Bayard, αλλά σίγουρα επιβεβαιώνω στο ακέραιο τον τίτλο του.Μιλώ γι'αυτό χωρίς να το έχω διαβάσει.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μύρωνα,
"Το ζήτημα των προκατανοήσεων βοηθάει ή και παραμορφώνει μια μελλοντική ανάγνωση, καθώς μπροστά σε ένα νέο κέιμενο, είμαστε ό,τι εχουμε διαβάσει πριν απ'αυτό.": Ναι, έτσι είναι γιατί δεν υπάρχει αμερόληπτη ανάγνωση. Κανένας δεν προσέρχεται σε ένα βιβλίο παρθένος και ανεπηρέαστος. Για κάποιον λόγο το αγόρασε, κάποιος του το χάρισε, για κάποιες αιτίες το επέλεξε, κάτι ξέρει για τον συγγραφέα, για το είδος, για μύρια όσα... Κάτι από αυτό τον έχει προϊδεάσει και επομένως του έχει προκαταλάβει την ανάγνωση.
Πατριάρχης Φώτιος