Πρωινός καφές με βουτήματα: Αργύρης Παυλιώτης

Αργύρης Παυλιώτης
“Παράξενοι ελκυστές”
εκδόσεις Πατάκης
2008

Η παθολογία του αστυνομικού μυθιστορήματος

Τελική ευθεία για την 3η ιστολέσχη και είπα να προθερμανθούμε με ένα άλλο αστυνομικό μυθιστόρημα.

Πάει πια η εποχή που το αστυνομικό μυθιστόρημα ήταν ένας ευχάριστος γρίφος. Πάει ανεπιστρεπτί η εποχή οπότε η σύνθεση μιας ολοκληρωμένης πλοκής σήμανε και την επιτυχία του είδους. Πάει η εποχή που ο συγγραφέας έφτιαχνε ένα σταυρόλεξο για γερούς λύτες και εκεί τελείωνε η δουλειά του.
Ο Παυλιώτης κάτι ψυλιάζεται ως προς όλα αυτά και προσπαθεί να μπολιάσει το είδος με στοιχεία της Φυσικής που γνωρίζει καλά. Στήνει ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με ευπαρουσίαστη πλοκή. Και επειδή κάθε αστυνομικό, ακόμα και τα πιο μέτρια, έλκει την προσοχή και κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, κερδίζει εξ αρχής στα σημεία τις εντυπώσεις. Το επιπλέον θετικό του Παυλιώτη είναι ότι προσπαθεί να εξηγήσει τις πράξεις των προσώπων του βάσει ενός «ελκυστή», ενός όρου από τη Φυσική και τη θεωρία του χάους, που αναφέρεται στο βαθύτερο τραύμα το όποιο έχει στιγματίσει τον άνθρωπο και τον οδηγεί σε παράλογες ή εμμονικές συχνά πράξεις. Στο τέλος ο ένοχος γίνεται γνωστός, απομένει το πώς θα παγιδευτεί –πράγμα που έχει το ενδιαφέρον του- και τελικά δεν τιμωρείται παρά μόνο με τον καρκίνο που παρουσιάζεται ως θεία δίκη (Νέμεση).
Πού αποτυγχάνει παταγωδώς ο συγγραφέας; Στο ότι αγνοεί ότι καλό αστυνομικό πρέπει να σημαίνει και καλό λογοτέχνημα.
1.οι “παράξενοι ελκυστές” είναι ένα αφήγημα φλύαρο και σε πολλά σημεία πλαδαρό.
2.αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη διάθεση του συγγραφέα να κάνει μαθήματα φυσικής, τα οποία δεν ενσωματώνονται ομαλά στη δράση αλλά γεμίζουν διδακτικούς διαλόγους, βαλτώνουν την εξέλιξη και όσο κι αν σχετίζονται με τα κίνητρα των δραστών μένουν φανταχτερά μετέωροι.
3.συνέχεια του προηγούμενου: ο Παυλιώτης προσπαθεί να εξηγήσει τον κόσμο βάσει της Φυσικής και πέφτει σε μια εκκωφαντική μονομέρεια, αφού:
α. ο ήρωας-“ντετέκτιβ” είναι δικηγόρος αλλά ουδεμία σχέση με τη νομική σκέψη έχει. Πιο πολύ σκέφτεται σαν θετικός επιστήμονας παρά ως νομικός. Το αποτέλεσμα είναι η ψευδαίσθηση ότι όλοι έχουν ή πρέπει να έχουν γνώσεις τέτοιου είδους.
β. η θεωρία των ελκυστών επιχειρεί να εξηγήσει κάτι που η ψυχανάλυση το έχει επισημάνει και μελετήσει πολύ καλύτερα τουλάχιστον 70 χρόνια τώρα: τα ψυχικά τραύματα, ειδικά της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, είναι τόσο ισχυρά που σφραγίζουν τη μετέπειτα εξέλιξη του ανθρώπου, οδηγώντας σε πράξεις που επιφανειακά δεν αιτιολογούνται. Ο Παυλιώτης μέσα στη μονομέρειά του αγνοεί τις ανθρωπιστικές επιστήμες που σε τέτοια θέματα είναι παρασάγγες μπροστά.
γ. έτσι, ο ορθολογισμός του έργου εγκλωβίζεται στη μονοδιάστατη λογική του και δεν μπορεί να ξεπεράσει το αίνιγμα, όσο κι αν προσπαθεί να ανιχνεύσει ψυχολογικές παραμέτρους.
4. άστοχα στοιχεία διακειμενικότητας, καθώς εμφανίζονται αναλογίες με τον Ερωτόκριτο ή με αρχαίες τραγωδίες, στοιχεία τόσο ad hoc βαλμένα που με το ζόρι κολλάνε στο υπόλοιπο έργο.
5. στερεότυπος πρωταγωνιστής, που εμφανίζεται έξυπνος, φιλέρευνος, τυχερός και φυσικά μοιραίος αφού τουλάχιστον τέσσερις γυναίκες περιμένουν την αγκαλιά του, μια αφανής μάλιστα συμβολαιογράφος περιμένει το «ναι» για να τον παντρευτεί.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα θα παραμείνει στο περιθώριο όσο η πλοκή είναι το παν, όλα τα υπόλοιπα στριμώχνονται μέσα του με το ζόρι και ο συγγραφέας του δεν αναζητεί κοινωνικά ερείσματα και -κυρίως- αισθητικά χαρακτηριστικά (ολοκληρωμένους χαρακτήρες, φυσικούς διαλόγους, καλογραμμένες περιγραφές, καλοδουλεμένες μεταβάσεις κ.ά.). Αντί να βελτιώνονται οι Έλληνες συγγραφείς αστυνομικών [το “Επικηρυγμένο πρόβλημα” (2006) του ίδιου πεζογράφου διατηρούσε ένα κάποιο επίπεδο, παρά τα επισημασμένα κενά του], βαυκαλίζονται στον επιδέξιο, όταν το καταφέρουν, χειρισμό της υπόθεσης.

Πατριάρχης Φώτιος