ΝΟΜΠΕΛ λογοτεχνίας 2014: Πατρίκ Μοντιανό

Καλός ο Μοντιανό. Παλιός γνώριμος και μεταφρασμένος στην Ελλάδα, έστω κι αν δεν τον ήξεραν πολλοί. Το πρόσφατο Νόμπελ ήρθε να επιβεβαιώσει μια λογοτεχνική αξία και να προβάλει μια ιστορική συμβολή.

 

Παγωτό φράουλα: Patrick Modiano “Dora Bruder” Gallimard 1997 Πατρίκ Μοντιανό “Ντόρα Μπρούντερ” μετ. Κ. Τζώρτζη εκδόσεις Πατάκη 1998

 

          Ξαναπιάνω μετά από δεκάξι χρόνια το μικρό βιβλιαράκι του Μοντιανό, τώρα που πήρε το βραβείο Νόμπελ. Δεν θυμάμαι ποια εντύπωση μου είχε αφήσει τότε (ξαναβλέπω την ημερομηνία αγοράς: Μάιος 1999), εντύπωση όχι τόσο συνταρακτική ίσως, καθώς μπορώ να πω ότι αλλιώς διάβαζα τότε, κι ως τώρα νομίζω ότι έχω εξελιχθεί ως αναγνώστης. 35 ετών τότε διάβαζα με σαφώς μικρότερες παραστάσεις, με σαφώς μικρότερη πείρα.

         

Όλα ξεκινούν με μια μικρή είδηση στην εφημερίδα, αναδημοσιευμένη από τις 31 Δεκεμβρίου 1941:

“ΠΑΡΙΣΙ

    Αναζητείται νεαρή κοπέλα με το όνομα Ντόρα Μπρούντερ, 15 ετών, 1,55μ.. ύψος, πρόσωπο ωοειδές, μάτια γκριζοπράσινα, σπορ παλτό γκρι, πουλόβερ μπορντό, φούστα και καπέλο μπλε σκούρο, αθλητικά παπούτσια καφετιά. Στείλτε οποιαδήποτε πληροφορία στον κ. και στην κ. Μπρούντερ, λεωφόρος Ορνανό 41, Παρίσι.” 

          Απ’ αυτήν την ασήμαντη είδηση ξεκινά με καβαφικό τρόπο η φιλοπερίεργη έρευνα για τη μικρή αυτή Εβραία που χάθηκε μέσα στον πόλεμο. Τώρα, εκτιμώ καλύτερα αυτήν την τεχνική, που την ξαναείδα σε άλλους συγγραφείς και δη Έλληνες, την αναζήτηση δηλαδή του παρελθόντος με βάση τα μικρά ίχνη που άφησε στο παρόν. Είναι ένα είδος ντετεκτιβικής δράσης, που δεν έχει βέβαια σκοπό την εξακρίβωση του πού χάθηκε η μικρή Ντόρα, αλλά της ιστορικής, κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης τα δύσκολα κατοχικά χρόνια στο Παρίσι.

          Ακόμη περισσότερο, το παρόν συνδέεται με το παρελθόν με δύο κρίκους. Από τη μία, με τη δεκαετία του 1940 και ακόμα πιο πίσω, ώστε να μάθει ο αφηγητής τα σχετικά με την οικογένεια Μπρούντερ (φτωχοί Εβραίοι εκ Βιέννης και Βουδαπέστης, που κατέφυγαν πριν από τον πόλεμο στο Παρίσι για να βρουν καλύτερη τύχη). Κι από την άλλη, με τη δεκαετία του ’60, την εποχή δηλαδή κατά την οποία ο αφηγητής ζούσε και κινούνταν στην ίδια περιοχή της γαλλικής πρωτεύουσας, στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα που ερευνά (προέκταση της οποίας είναι η σύλληψη του πατέρα του αφηγητή κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής). Ο αφηγητής λοιπόν συνδέεται αφενός με το εθνικό παρελθόν (και μάλιστα στην εβραϊκή-του γραμμή, στην οποία κι ο ίδιος ανήκει) και αφετέρου με το προσωπικό παρελθόν, που καλύπτει τα νεανικά-του χρόνια και δίνει το στίγμα της ζωής-του τότε. Φυσικά, οι δύο γραμμές μπλέκονται σαν κλωστές που ενώνονται στη βελόνα, σαν υγρά που ανακατεύονται στο ποτήρι…

          Η πορεία της έρευνας αργοπερνά από ίχνος σε ίχνος, από έγγραφο ή φωτογραφία σε συνεντεύξεις και περαιτέρω στοιχεία. Τίποτα ωστόσο δεν είναι σίγουρο και γι’ αυτό ο αφηγητής διατυπώνει πλήθος ερωτημάτων, για πολλά από τα οποία δεν βρίσκει απάντηση. Είναι στην ουσία η αναζήτηση του παρελθόντος ένα παζλ για το οποίο δεν υπάρχουν όλα τα κομμάτια, αλλά κι αυτά που υπάρχουν δεν είναι βέβαιο πώς συνδέονται και ποια εικόνα σχηματίζουν.

          Ο Μοντιανό ανασυνθέτει λοιπόν έναν χρόνο και έναν τόπο, το Παρίσι μέσα στον πόλεμο, όπως η Δούκα ανασυνθέτει τα Χανιά των αρχών του 20ού αιώνα. Οι οδοί που άλλοτε διασώζουν τα κτήρια, με αλλαγμένη συνήθως χρήση, οι άνθρωποι που επέζησαν από τότε, τα γραπτά μνημεία που καταγράφουν ληξιαρχικά στοιχεία και άλλα ντοκουμέντα.

          Αλλά ανασυνθέτει και την Ντόρα Μπρούντερ κομματάκι κομματάκι. Ποια τελικά είναι η Ντόρα Μπρούντερ; Ως άνθρωπος, μάλλον μια από πολλές παρόμοιες περιπτώσεις. Ως μυθιστορηματικός χαρακτήρας, το αντικείμενο μιας έρευνας που δεν έχει να επιδείξει πολλά αλλά κινείται περισσότερο με εικασίες και μικρές αναφορές. Ως αντιπροσωπευτικό δείγμα όμως πολλών άλλων κοριτσιών, ως στόχος της ματιάς του Μοντιανό, έχει παραπάνω πράγματα να πει. 

          Αν το καλοσκεφτείς, κι εγώ κάνω ό,τι έκανε ο Μοντιανό. Ανασυνθέτω μια άλλη εποχή μέσω του διαβάσματος ενός βιβλίου, διαβάσματος που έγινε πριν από δεκαέξι χρόνια. Είμαι κι εγώ ένας αναγνώστης-ερευνητής που προσπαθεί να θυμηθεί τις εντυπώσεις-του, αλλά και να τις συνδυάσει με την τωρινή επάνοδο στο βιβλίο. Είναι τελικά η ίδια διαδικασία, μια διαδικασία επαναγραφής, αναθεώρησης, ανάμνησης αλλά και ελέγχου των αναμνήσεων, κοιτάγματος μιας εποχής αλλά και του προηγούμενου εαυτού-μου. 

[Πρωτοδημοσιεύτηκε την 24^η/2/2015 στο In2life και εδώ κοσμείται με εικόνες που ελήφθησαν από: lereseaumodiano.blogspot.com, www.ww2incolor.com, www.yadvashem.org, www.dailymail.co.uk, www.aftonbladet.se και blogs.wsj.com]

Καλό Μήνα

Πατριάρχης Φώτιος