Sunday, May 26, 2013

Γιατί παίρνετε τοις μετρητοίς τη λογοτεχνία;

ή Περί (αν)αντιστοιχίας λογοτεχνικής ιδεολογίας και συγγραφικής πρόθεσης

Έχω αναφερθεί κι άλλη φορά από εδώ πόσο καταστροφική είναι η παρουσία ακροδεξιών στοιχείων στην κοινωνία γενικότερα και στη Βουλή ειδικότερα. Μας πάνε πολύ πίσω και καταστρατηγούν αιώνες κατακτήσεων της ανθρωπότητας. Και προφανώς κάθε ρατσιστική συμπεριφορά που ξεσπά σε βία και σε εκφοβισμό είναι κατακριτέα.
            Σ’ αυτό το ζήτημα ο Ιός της “Εφημερίδα των συντακτώντου Σαββάτου 25/5/2013 επιτίθεται σε μεθόδους βίας, απειλών, κρυφών επιθέσεων υπό το σκότος της νύχτας, αποστολές εξόντωσης μεταναστών που θυμίζουν την Κρυπτεία των αρχαίων Σπαρτιατών εναντίον των Ειλώτων. Ως εδώ καλά, και μάλιστα η σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν, όπως γίνεται σ’ αυτό το σημείο, είναι άκρως πετυχημένη. Η στρατοκεντρική κοινωνία της Σπάρτης λειτουργούσε με έναν τρόπο που σήμερα θα θεωρούνταν ρατσιστικός, ξενοφοβικός και φυλετικά προστατευτικός. Και ο Ιός, για να αποδείξει το όλο του σκεπτικό, επιτίθεται εναντίον του γ.γ. Μπαλτάκου, που αρνήθηκε να συζητήσει για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
            Πού ξεκινά το πρόβλημα; Όχι φυσικά στην ανάγκη προστασίας Ελλήνων και ξένων από τη ρατσιστική βία και ομαλοποίησης της συλλογικής ζωής, που διασαλεύεται από κοινωνικούς χούλιγκαν. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι για να αποδειχθεί το ποιόν, το όποιο ποιόν του Μπαλτάκου, αναζητούνται αναφορές στο λογοτεχνικό-του έργο, όπως “Ο θάνατος του Εφιάλτη” (2007) και οι “Ερμοκοπίδες” (2011). Εκεί η θεσμός της κρυπτείας προβάλλεται ως βασικός άξονας της παρασκηνιακής πολιτικής της Σπάρτης.
            Και η έντονη αντίρρησή-μου είναι το κατά πόσο ένα λογοτεχνικό έργο είναι αποδεικτικό στοιχείο του τρόπου σκέψης και ζωής του συγγραφέα. Όσοι ασχολούνται με το βιβλίο ξέρουν πλέον ότι το λογοτεχνικό κείμενο εμπεριέχει ιδέες που πολλές φορές δεν ταυτίζονται με αυτές του δημιουργού. Αν δεν κάνω λάθος, ο Φλωμπέρ, όταν δικαζόταν για τη «Μαντάμ Μποβαρύ», είπε ότι για όσα του καταλογίζουν να ρωτήσουν την ίδια την ηρωίδα! Πολλοί άλλοι συγγραφείς μιλάνε για θέματα που δεν αποδίδουν τη δική-τους ιδεολογία, με πρόσφατο παράδειγμα που μου έρχεται στον νου τη Γιαννακάκη, η οποία στο «Σναφ» θέτει σε πρώτο πλάνο έναν ζωοκτόνο και παιδεραστή νέο.
            Μπορεί ο άνθρωπος Μπαλτάκος να είναι εξέχων επιστήμονας ή ποταπός εκβιαστής, ακραίος εθνικιστής ή ανιδιοτελής φιλάνθρωπος, υπερασπιστής των ξένων ή φοβερός ρατσιστής. Αλλά τα λογοτεχνικά-του έργα, με την όποια αξία-τους, έχουν τη δική-τους αυτόνομη υπόσταση που δεν αντανακλά ευθέως (κι αυτό είναι το όπλο της λογοτεχνίας) τον κόσμο του λογοτέχνη. Η μονοσημία που ψάχνουν σ’ αυτά όσοι τα χρησιμοποιούν ως αποδεικτικά στοιχεία για το πρόσωπο του δημιουργού είναι ένα μπούμερανγκ που δεν οδηγεί πάντα σε ασφαλή συμπεράσματα.
            Δεν υποστηρίζω τον Μπαλτάκο, υποστηρίζω την ανεξαρτησία της λογοτεχνίας.
 
[Οι πίνακες είναι φυσικά του R. Magritte. Το υπόλοιπο υλικό αντλήθηκε από: suttonspartans.co.uk και www.desitin.co.uk]
Πατριάρχης Φώτιος

11 comments:

Anonymous said...

Εγώ τώρα, Πατριάρχη Φώτιε, θυμήθηκα το "βασικό ένστικτο"...

Μια όμορφη νύχτα, εύχομαι
Ελ,Ελ

Anonymous said...

Σας δίνω μια ιδέα για ανάρτηση:

Λογοτέχνες (ή καλλιτέχνες), που το έργο τους δεν συνάδει με την ιδεολογία τους (και τη ζωή τους).

Από τους Καταραμένους Γάλλους μέχρι όσους συνεργάστηκαν με διάφορα καθεστώτα κτλ.

(Λέω τώρα...)

ΥΓ. Προσωπικά, πάντα με ενδιέφεραν οι ανθρώπινες αδυναμίες (τους).


κ.κ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελ,Ελ.
Έκανα λίγη ώρα να καταλάβω τι εννοείς.
Τελικά, αν θυμάμαι καλά, μιλάς για τις κατηγορίες που δέχεται η συγγραφέας-ηρωίδα με βάση αυτά που γράφει στο βιβλίο-της, ασχέτως αν τα πραγματοποιεί και στη ζωή-της ή όχι.
Έτσι;
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

κ.κ.,
δεν με απασχόλησε ποτέ αυτό το θέμα, μέχρι που έπεσα πάνω στο δημοσίευμα, γιατί πίστευα ο αφελής! ότι κανείς δεν ταυτίζει το περιεχόμενο ενός λογοτεχνήματος με τη ζωή του συγγραφέα.
Και τώρα δεν ξέρω αν αξίζει να το ψάξω, το αυτονόητο...
Όμως μπορείς εσύ να το δουλέψεις και ξέρεις ότι το Βιβλιοκαφέ είναι ανοικτό και φιλόξενο.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Ναι, έτσι, Πατριάρχη Φώτιε.
Τελευταία, διαπίστωσα κι εγώ πόσο πολλοί είναι αυτοί που προσπαθούν, μέσα από τα κείμενα, να βγάλουν συμπεράσματα για την πραγματική ζωή του συγγραφέα. Από τη μια, είναι πολύ εκνευριστικό, από την άλλη, διασκεδαστικό. Σίγουρα προβληματίζει, αλλά δίνει και ιδέες... τέτοιοι που είναι μερικοί μερικοί, άσχετοι του τι σημαίνει επινόηση, τους χρειάζεται άγριο δούλεμα.
Εντελώς άλλη είναι η περίπτωση των δηλωμένων (ή αυτών που βγάζουν μάτι) αυτοβιογραφικών κειμένων.

Ελ,Ελ

Anonymous said...

Τι είναι "αυτονόητο";

Μήπως τελικά δεν υπάρχει το αυτονόητο, αλλά κι αυτό εναπόκειται στο διακριτικό (ή αδιάκριτο) υποκειμενικό/προσωπικό υπόβαθρο/κριτήριο του καθενός μας;

Το θέμα "Δημουλά", που δημιουργήθηκε εκ του μη όντος (κατά τη γνώμη μου), τι δείχνει;
Επαΐοντες και μη, του διαδικτύου είχαν όλοι να πουν κάτι, σα να ήταν το μείζον θέμα της ζωής μας, η προσωπική ερμηνεία ή παρ-ερμηνεία όσων λέγονται εν τη ρύμη του λόγου (και που, πιθανώς, υποκρύπτουν "σημεία και τέρατα", κατά κάποιους συνωμοσιολόγους των γραφομένων).


κ.κ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

κ.κ.,
νομίζω ότι το θέμα Δημουλά είναι διαφορετικό.
Γιατί άλλο πράγμα να εξαγάγεις συμπεράσματα από ένα μυθοπλαστικό κείμενο (ποίημα, πεζό κ.ο.κ) κι άλλο από μια ομιλία, από ένα κυριολεκτικής χροιάς κείμενο.
Εκεί -καλώς ή κακώς- ο ακροατής μπορεί να ερμηνεύσει την ιδεολογία του/της ομιλητή/τριας και να γίνει συζήτηση για το τι είπε και το πόσο δίκιο είχε.
Στη λογοτεχνία όμως η αντιστοιχία των κειμένων με τη ζωή του δημιουργού είναι αυθαίρετη!
Πατριάρχης Φώτιος

Κατερίνα Τοράκη said...

Γιατί απαραίτητα είναι έτσι; Μα τότε και αυτοί που τα έργα τους και η ζωή τους έγερνε στην ίδια μεριά, στα ψέματα παίζανε; (για να παραφράσω ένα στίχο του Αναγνωστάκη). Τέλος πάντων, επειδή διάβασα κι εγώ το αφιέρωμα του Σαββάτου και είχα σχετικές συζητήσεις, από αυτές που κάνουμε και δεν καταλήγουμε κατά τη γνώμη μου σε οριστικό και ομόφωνο συμπέρασμα, πειράζει να σκεφτώ πως ο κ. Μπαλτάκος δεν είναι ο οποιοσδήποτε και πως το αφιέρωμα αναφέρει και άλλα σχετικά και πως κάποια πράγματα δεν είναι απλά ζήτημα ανθρώπινης αδυναμίας; Είμαστε σε εποχές δύσκολες, δεν μπορώ να σκεφτώ την περίπτωση Φλωμπέρ εδώ...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κατερίνα,
από το δημοσίευμα σχολιάζω τη λογοτεχνία ως αποδεικντικό στοιχείο.
Και φυσικά αυτό καταλάμβανε μεγάλο μέρος της απόδειξης,
κάτι που, όσο κι αν υπάρχουν συγγραφείς που αυτοβιογραφούνται ή παιρνάνε την ιδεολογία-τους μέσα στα έργα-τους, δεν μπορούμε να "παίρνουμε τη λογοτεχνία τοις μετρητοίς".
Μπορούμε να μιλήσουμε, επικρίνοντας ή επιδοκιμάζοντας, για τις αξίες ενός έργου και να δούμε αν πρέπει ή όχι να είναι έτσι κ.ο.κ., αλλά δεν μπορούμε να ταυτίζουμε το πλαίσιο με τον συγγραφέα.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Κατερίνα Τοράκη said...

Εντάξει, καταλαβαίνω το πνεύμα σου και γενικά δεν πολυδιαφωνώ. Για μένα όμως υπάρχει και το ειδικό. Και όταν μάλιστα επιστρατεύονται οι "εθνικοί" λόγοι, παράγοντες κτλ., μυρίζομαι κάτι, δουλεύει το σχετικό μέσα μου... Και τότε, δεν μπορώ να δω τη λογοτεχνία κλεισμένη στη γυάλα. Δεν μου βγαίνει έτσι με τίποτα!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κλεισμένη στη γυάλα όχι, αφού αρχίζω όλο και περισσότερο να πιστεύω ότι η λογοτεχνία πρέπει να παρεμβαίνει στη δημόσια ζωή.
Να παρεμβαίνει όμως ως πεδίο ιδεών.
Όχι ως φορέας βιογραφικών στοιχείων, για να επιτεθούμε στον συγγραφέα.
Φυσικά καταλαβαινόμαστε: πρέπει να καταδικάσουμε ακραίες ιδέες και πρακτικές,
αλλά δεν είναι η λογοτεχνία το αποδεικτικό μέτρο της όποιας ιδεολογίας. Πολλοί μεγάλοι συγγραφείς τότε θα έπρεπε να "δικαστούν" εξωλογοτεχνικά.
Πατριάρχης Φώτιος