Saturday, September 29, 2012

“Υπογείωση” του Γιώργου Λαμπράκου

Ένας μονόλογος δεν μεταφέρει αναγκαστικά μια αλληλουχία γεγονότων αλλά μπορεί να μεταδίδει μια χειμαρρώδη αλληλουχία συναισθημάτων. Κι αν αυτή η απωθημένη αγανάκτηση λειτουργήσει ως σεισμός για τον αναγνώστη, τότε η λογοτεχνία κάνει καλά τη δουλειά-της.  


Καφές μετά το μεθύσι:
Γιώργος Λαμπράκος
“Υπογείωση”
εκδόσεις Γαβριηλίδης
2012 

            Ούτε που θυμάμαι πώς αγόρασα αυτό το βιβλίο. Ούτε που θυμάμαι τι είχα στον νου-μου, όταν το πήρα, τι με παρακίνησε να το φέρω στο σπίτι. Ένα μικρό σε μέγεθος βιβλιαράκι μόλις 71 σελίδων. Ένας άγνωστος συγγραφέας 35 ετών με δυο τρία άλλα έργα δημοσιευμένα.
            Το πρώτο που ξεχωρίζει είναι η γλώσσα. Σε αρπάζει από τον λαιμό και σε κρατά σε όλο το έργο. Είναι ένας μονόλογος της Άννας, μιας ηλικιωμένης γυναίκας, καθηλωμένης στο μικρό διαμέρισμά-της, που χέζεται πάνω-της, που ζει τη μοναξιά-της, με μόνη συντροφιά το ποτό και τη σκυλίτσα-της. Ο λόγος-της, λοιπόν, είναι καταιγιστικός, προφορικής κοπής, ορμητικός και αθυρόστομος, χωρίς να γίνεται χυδαίος, ώρες ώρες χειμαρρώδης και ορμητικός. Είναι σαν να βγάζει τα απωθημένα μιας ζωής, να ξεσπά σαν μπόρα μετά από χρόνια σιωπής, μετά από μακρά περίοδο καταπίεσης. Κι ενώ ο λόγος-της απογειώνεται, αποκαλύπτεται ότι η ζωή-της έχει προ πολλού “υπογειωθεί”.
            Από τις απαιτήσεις του πατέρα-της που ήθελε να τη δει καθηγήτρια πανεπιστημίου έως τα καθήκοντα που αναλάμβανε σταδιακά σε όλο-της τον βίο. Σπούδασε από υποχρέωση, ανέλαβε διατριβή στη Λογική από καθήκον, αλλά δεν την τελείωσε ποτέ, προσπάθησε να σηκώσει τα βάρη που της αναλογούσαν από χρέος. Στην εφηβεία έτρωγε βουλιμικά από κατάθλιψη, στην πενθήμερη μέθυσε και ξεπαρθενεύτηκε, έμεινε μάλιστα έγκυος και γέννησε δίδυμα. Κι αποφάσισε να τα μεγαλώσει. Τελικά η ίδια σπούδασε και έκανε λίγα χρόνια θέατρο, μεγάλωσε δυο παιδιά, από τα οποία το αγόρι αυτοκτόνησε και η κόρη ζούσε μια ζωή πλούσια αλλά με δανεικά, όπως όλοι οι Έλληνες. Η ίδια πιστεύει ότι προδόθηκε, όπως προδίδεται κάθε άνθρωπος που κάποτε είχε όνειρα, και γι’ αυτό μισεί τον κόσμο όπως μισεί τον εαυτό-της.
            Το κείμενο του Λαμπράκου βάλλει εναντίον της σάπιας εσωτερικά κοινωνίας που αφήνει τους ανθρώπους να νομίζουν ότι είναι ευτυχισμένοι, ενώ ζουν στο υπόγειο της ζωής. Η Ελλάδα, λέει σε ένα σημείο, είναι ωραία αρκεί να μην είχε τους Έλληνες. Γι’ αυτό, η γλώσσα που επέλεξε χτυπάει ευθέως στις συνδηλώσεις της γλώσσας και στο ακούσια/εκούσια ειρωνικό περίβλημά-της. Η αφηγήτρια μιλάει κι, όταν καταλαβαίνει τι λέει άθελά-της, συνειδητοποιεί και πόσες υπόρρητες αλήθειες βγαίνουν στην επιφάνεια μέσα από τη σοφία της γλώσσας. Οι λέξεις, όπως επισημαίνει, είναι κι αυτές συντροφιά-της. Κι ίσως είναι και ένα όπλο-της για να αμυνθεί στα προβλήματα και να επανακαθορίσει το στίγμα-της.
            Το ζητούμενο είναι αν αυτό το παραλήρημα, έλλογο μέσα στον μονόλογο της αφηγήτριας, μεταφέρει τη συγκίνηση που θα ήθελε ο συντάκτης-του. Ή καλύτερα, αν αυτή η απηυδισμένη οργή δεν αφήνει μόνο πρόσκαιρα ίχνη στην ψυχή του αναγνώστη, αλλά και αν μπορεί να κάνει τους κραδασμούς που δημιουργεί να προκαλέσουν και μετασεισμούς αφού κανείς κλείσει το βιβλίο. Κατά βάση ναι, ειδικά αν το διαβάσει κανείς μονορούφι και δεν αποσπαστεί έξω από την ατμόσφαιρα του έργου και της συναισθηματικής φόρτισης που αυτό υποβάλλει.
Πατριάρχης Φώτιος

10 comments:

Anonymous said...

Πατριάρχη Φώτιε,
έχετε την απάντησή μου, στο προηγούμενο ποστ.

Ελ,Ελ

Pellegrina said...

Η λογοτεχνία(και μάλιστα η πεζογραφία) ειναι για να εκφράζει συναισθήματα;Γνωριζουμε καποιο θεωρουμενο"μεγάλο" εργο πεζογραφίας (παγκοσμίως)που δεν στηριζεται κυρίως στο σ τ ο χ α σ μ ό (ακόμα καιτο στοχασμό ΓΙΑ τα συναισθηματα),καιοχισεαυτη καθεαυτη την εκφραση των συναισθημάτων;
(αυτο γενικα,δενξερω τι κανει το συγκεκριμένο βιβλιο.Πηρα αφορμη από την τελευταια σου παραγραφο)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
ωραίος προβληματισμός.
Η αλήθεια είναι ότι προτιμώ τα μυθιστορήματα με πλοκή (δράση) και με στοχασμό (αναγνωστικό τσίγκλισμα), αλλά δεν καταδικάζω εκ των προτέρων τα λυρικά έργα.

Μεγάλο σε αξία πεζό που να κερδίζει τον αναγνώστη με τη συναισθηματική έγερση;
Δεν ξέρω. Θα το ψάξω και θα επανέλθω.
Πατριάρχης Φώτιος

Ροβίνα Άλμπα said...

Δεν πιστεύω πως υπάρχει απόλυτος διαχωρισμός ανάμεσα στα συναισθήματα και στον στοχασμό. Μπορούν να συνυπάρχουν και τα δύο με τον καλύτερο τρόπο. ο τρόπος που μέσα από το συναίσθημα αντιλαμβάνεσαι τη ζωή, ο τρόπος που την βιώνεις , οι σκέψεις που κάνεις για σένα και τους άλλους δεν εκφράζουν συγχρόνως και το στοχασμό σου πάνω σε όλα αυτά;Κάθε κατάσταση ζωής εμπεριέχει συναίσθημα και στοχασμό για όλα τα επίπεδα .

Pellegrina said...

Ψαξτο.Η δικη μουαισθηση:ΔΕΝ υπάρχουν.Και μην ελπίζεις στη σημαντικη γυ ν α ι κ ε ι α λογοτεχνία:ακομα και η "ρομαντική" Εμιλυ Μπροντέ,εχει στηριξει τα Ανεμοδαρμένα Υψη στο σ τ ο χ α σ μ ό,στην αναλυση των συναισθηματων.Ποσο μαλλον η Βιρτζινια Γουλφ(απλως ειναι αλλου ειδους στοχασμός,πολυ υποκειμενικός),η Τζειν Ωστεν,η Σαρλοτ η.. (πηγαινω στις θεωρουμενες πρωτοπόρες της "γυναικειας"γραφης:τα εργα τους ειναι σαφεστατα προιον στοχασμού,αποστασιοποίησης.(Δενεχει παντα σχεση με την "πλοκη" αυτό.Η πλοκη ειναι ενα τεχνικο κατασκευασμα,που-αφου άπαξ κατασκευαστει- μπορει ανετα να γεμισει με συναισθηματικες αερολογίες.Μιλαω για στοχασμό σε καθε στοιχειο του εργου.Η Γουλφ πχ δεν εχει πλοκη,αλλα βριθει στοχασμού,συμβολων κατασκευασμενων από τη διανοηση.Το ιδιο και ο Προυστ-παω επιτηδες στους μοντερνους) Η εκφραση συναισθηματων δεν γεννησε ποτεμεγαλη τεχνη
(περιμενω τη διαψευση!)

Pellegrina said...

Συμφωνω με Ροβίνα.Αλλα το θεωρω αυτονοητο: η αληθινή τεχνη στηρίζεται στη γνησια έκφραση,άρα το γνησιο στοχασμό.(Ως γνησιο οριζω ο,τι πηγαζει απο την υποσταση μας,και οχι μια εικονα που προσπαθούμε να επιδιωξουμε για εξωτερικούς λογους).Δεν υπαρχει λοιπόν γνησιος στοχασμός χωρίς συναισθημα,ήδη στη γεννησή του.Κι αυτο αντανακλάται στο αποτέλεσμα.Επειδή το συναισθημα ειναι πιο κοινό(οι λειτουργιες του εγκεφαλου που το στηριζουν ειναι πιο πρωτογονες)οι αναγνωστες συχνά "πιανουν" αυτο το στοιχειο και τους διαφευγει το νημα του στοχασμού (που ειναι πιο υποκειμενικό,καθοτι δεν μιλαω βεβαια για συλλογισμούς τυπικής λογικής!) Αλλα στη γεννηση του το (γνησιο)εργο απαιτει οπωσδηποτε στοχασμο: το συναισθημα ειναι δεδομενο

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κάθε έργο φυσικά ενέχει συναίσθημα και στοχασμό. Αυτονόητο. Αλλιώς θα μιλούσαμε για αυτόματη γραφή, που πηγάζει από το θυμικό.
Το ζητούμενο είναι να βρεις κείμενα που κερδίζουν περισσότερο με το συναίσθημα και άλλα περισσότερο με τον στοχασμό.
Έτσι όμως, όπως θέτει το ζήτημα η Pellegrina, όλα απορρέουν από μια έλλογη διευθέτηση ακόμα και των αισθημάτων, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης μπορεί να μη νιώσει το ίδιο, πιθανόν ωστόσο να αντιληφθεί το νόημα πίσω από το συναίσθημα.

Έτσι, Pellegrina, με απαλλάσσεις από το ψάξιμο, αφού υπό τέτοιους όρους πάντα το συναίσθημα θα είναι δουλεμένο, θα είναι συνυφασμένο με μια πανανθρώπινη εμπειρία (άρα λιγότερο υποκειμενική από το αρχικό-του ανάβλυσμα), πάντα θα χρησιμοποιεί τον λυρισμό ως την κορύφωση μιας έλλογης αποτύπωσης.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Εσύ εισαι ο σοφός της παρέας. Εγω λεω απλώς ο,τι μου κατεβαίνει:)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
με αφήνεις έκθετο. Σοφός είναι αυτός που καταθέτει ώριμες σκέψεις, όχι αυτός που πείθει.
Σοφία λοιπόν εκπέμπει όλος ο διάλογος.
Και φυσικά εσύ που θέτεις τον δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων.
Ας λείπουν επομένως οι φιλοφρονήσεις.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Καλά.
Τι ομως ορίζουμε ως συναίσθημα;
Αν το τραβηξω λίγο θα αυτοαναιρεθώ: δεν υπάρχει λογοτεχνια χωρις συμμετοχή συναισθηματος,και τελικα,και ο στοχασμός κυριαρχείται από αυτο-απλωςκρυβεται.Γιατι συναισθημα δεν είναι μονο το ανεπεξέργαστο.
Ειναι λιγο φαυλος κυκλος η κουβεντα. Μηπως η ουσία ειναι σε κατι άλλο,στο ο,τι υπάρχει ποιότητα ή μέγεθος συναισθημάτων; Η ιδεολογική/πολιτική μονόπλευρη τοποθετηση δεν είναι κι αυτή ενα ειδος συναισθήματος; Συναίσθημα ειναι ο απλός θυμός, συναίσθημα ο φοβος του θανατου,συναισθημα ειναι και η απόλαυση οταν πετυχαινεις να δωσεις μια "ωραια" μορφή
Μηπως θα έπρεπε να αφηνουμε τα συναιθηματα να προκαλουνται μονα τους από απλες περιγραφές δρασης;ενα ειδος επιστροφής στο έπος/μυθοδηλαδή;Γινεται ομως αυτο; διαθετουμε τετοιας απόστασης και συνθεσης μυαλο; οι αιωνες πουπέρσαν, μηπως μας"εξειδίκευσαν" ως συνειδησεις,αντι να μας διευρυνουν;
Κι πολλά άλλα-είπε η "σοφή":)