Saturday, June 23, 2012

“Ο αναγνώστης του Σαββατοκύριακου” του Δημήτρη Φύσσα

Πώς μπορεί κανείς να βρεθεί από την όχθη της αδιαφορίας για τα βιβλία στην άλλη όχθη, σ’ αυτήν της προσκόλλησης στον μαγικό κόσμο της λογοτεχνίας; Τα κίνητρα συχνά είναι αφανή κι άλλοτε κατευθυνόμενα από έναν αγαθό βιβλιολάτρη που προσελκύει στο τραπεζάκι-του τους περαστικούς. 


Macchiato:
Δημήτρης Φύσσας
“Ο αναγνώστης του Σαββατοκύριακου”
εκδόσεις Εστία
2012 

            Βιβλιοφιλικά μυθιστορήματα κυκλοφορούν πολλά στο εξωτερικό, από τον κλασικό Bradbury μέχρι το τελευταία μεταφερμένο στα ελληνικά έργο της Laurence Cossé “Το καλό μυθιστόρημα”. Στα ελληνικά δεν έχει ακόμα ανθίσει πολύ το είδος (βλέπε Μαμαλούκα, Χρυσό, Λύρη και άλλους που θέτουν το βιβλίο, τους συγγραφείς ή τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες στον πυρήνα της γραφής-τους: Βλαντής, Ρούσσος κ.ο.κ.)· ο Φύσσας μπαίνει πλησίστιος στον χώρο της αυτοαναφορικότητας και της βιβλιοφιλίας με αυτό το μυθιστόρημα που στηρίζεται σε μια πολύ καλή ιδέα.
            Η πενηντάχρονη Λόρα Μπραΐμη προσλαμβάνει τη νεαρή τριαντάχρονη Βάλια ως αναγνώστρια, γιατί η ίδια είναι τυφλή. Κάθε μέρα η Βάλια αναλαμβάνει να διαβάσει στην εργοδότρια και σε λίγο φίλη-της τα βιβλία που η τελευταία επέλεξε. Έτσι, η αναγνώστρια μυείται σε έναν καινούργιο χώρο, καταρχάς στον χώρο της ανάγνωσης και μάλιστα της μεγαλόφωνης, όπως σε καιρούς αναλφαβητισμού, και έπειτα, σταδιακά και με απόλαυση, στο πεδίο της ηδονικής σχέσης με το βιβλίο. Με αυτόν τον τρόπο, η τυφλή αλλά πνευματικά ανοιχτομάτα Λόρα καλωσορίζει -με απλότητα και χωρίς τις επιταγές της καθωσπρέπει διανόησης- την αμύητη Βάλια στα μυστήρια της ανάγνωσης και στις βαθιές απολαύσεις της λογοτεχνίας. Η ιδέα, ξαναλέω, πατάει γερά στα πρωτότυπα θεμέλιά-της.
            Όμως το μυθιστόρημα από την αρχή και στο τέλος πηγαίνει κόντρα στις προθέσεις-του.
Καταρχάς (αν και αυτό χρονικά βρίσκεται προς το τέλος του βιβλίου), ο συγγραφέας διαδηλώνει στεντορείως την απέχθειά-του για την ηχητική ανάγνωση, τη μεγαλόφωνη δηλαδή ανάγνωση που είναι ξένη, όπως πιστεύει, με τη φύση της λογοτεχνίας. Κι ενώ παραθέτει τα επιχειρήματα που συνδέουν τη λογοτεχνία με προφορικές φάσεις της ανθρωπότητας, τα αναιρεί εμμένοντας διδακτικά και καθόλου πειστικά στον γραπτό λόγο. Κι αυτό, πέρα από τη μονοφωνική-του βάση, αντιβαίνει στο θεμέλιο του βιβλίου, που στηρίζει την υπόθεση, θεμέλιο που αφορά στη μεγαλόφωνη ανάγνωση της Βάλιας στη Λόρα. Είναι σαν να λέει ο συγγραφέας ότι αυτή η αφορμή που άνοιξε τα λογοτεχνικά μάτια της Βάλιας είναι αβάσιμη και μόνο η τυφλή Λόρα ωφελήθηκε απ’ αυτήν.
Ταυτόχρονα (και πιο σημαντικό από το προηγούμενο) έρχεται ο αφόρητος διδακτισμός του έργου. Ενώ η Λόρα δεν πιέζει σε τίποτα, αλλά ωθεί με το παράδειγμά-της τη Βάλια στη φιλαναγνωσία, ο ίδιος ο Φύσσας ξεπέφτει στον διδακτισμό, αφού μέσα στο πεζογράφημα ενθέτει μικρά δοκιμιακά κομμάτια, όπου διακηρύσσει π.χ. τα αίτια της εκπαιδευτικής αποτυχίας στην παρακίνηση των παιδιών σε ουσιαστική επαφή με τη λογοτεχνία, την απέχθειά του για τα μπεστ-σέλερ και τις αμφιβολίες-του για τα εργαστήρια δημιουργικής ανάγνωσης και συγγραφής, την αξία της σιωπηρής ανάγνωσης… (μια φορά δάσκαλος, παντού δάσκαλος!).
Και ξέρετε γιατί; Επειδή επέλεξε να μιλάει πολύ ο συγγραφέας-αφηγητής και όχι τα πρόσωπα, επέλεξε να δώσει μια πανοραμική θέση ισχύος στον παντογνώστη (;) συγγραφέα που κηρύσσει τις απόψεις-του, χωρίς αυτές να απορρέουν από την ίδια την πλοκή και τις οπτικές γωνίες των χαρακτήρων. Αυτό το μεταμοντέρνο εύρημα, ήδη συχνό στο μυθιστορηματικό είδος, θα μπορούσε να λειτουργήσει πιο γόνιμα, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος-του γίνεται κήρυγμα και προπαγάνδα. Δεν σχολιάζω ότι ενίοτε είναι απόλυτος (όχι ο εκάστοτε χαρακτήρας, αλλά ο αφηγητής), όταν κηρύσσει λ.χ. ότι ο Τίτος Πατρίκιος είναι ο μεγαλύτερος ζων ποιητής-μας ή ότι το “Τέλος της μικρής-μας πόλης” του Δημήτρη Χατζή είναι η καλύτερη συλλογή ελληνικών διηγημάτων (το “ίσως” δεν σώζει την κατάσταση). Κι ο διδακτισμός, παρότι απευκταίος, τονίζεται ακόμα περισσότερο με το ύφος που υιοθέτησε σε μερικά από αυτά τα χωρία (κυρίως στην αρχή), ύφος ψιλοειρωνικό, αφ’ υψηλού χιουμοριστικό, λίγο πετυχημένα-λίγο αποτυχημένα σαρκαστικό.  
            Αυτό το βασικό ακρογωνιαίο μειονέκτημα σκεπάζει λίγο πολύ την ιδέα της κατάκτησης του αναγνώστη μέσα από την ίδια τη δύναμη της ανάγνωσης και των συγκινήσεων – προβληματισμών που η λογοτεχνία προκαλεί. Η διακειμενικότητα του μυθιστορήματος, το οποίο αγγίζει μεγάλους κλασικούς πεζογράφους, όπως τον Καμύ, τον Σάμπατο ή τον Ροΐδη, και ποιητές όπως τον Καρυωτάκη και τον Καβάφη, πιστεύει στην αξία του αποσπάσματος, αν και οι διάλογοι που ακολουθούν τις αναγνώσεις είναι πιο ουσιαστικοί (και θα μπορούσαν να είναι περισσότερο).
            Στο τέλος, η αντίθεση πνευματικής φιλαναγνωσίας και σωματικής σεξουαλικότητας θα μπορούσε να θέσει πολλά, βαθύτερα ερωτήματα. Εν τέλει, η αντίστιξη της καθημερινής αναγνώστριας (της Βάλιας) με τον αναγνώστη του Σαββατοκύριακου (τον ζιγκολό Σωκράτη) οδηγεί σε μια αντίθεση σιωπηλής και ηχηρής ανάγνωσης. Ο Φύσσας είχε εξ αρχής σχέδια που δεν μπόρεσαν να χωρέσουν με αληθοφάνεια τα μικρά και τα μεγάλα επιμέρους σημεία στο ίδιο πλαίσιο, αλλά αντιθέτως τα εξώθησε σε εξεζητημένες (αρέσει αυτή η λέξη στον συγγραφέα) εξελίξεις. Δίνει βέβαια ένα έξυπνο και συγκινητικό τέλος στο βιβλίο-του, αλλά έχει ήδη φορτώσει τη γραμμή δράσης με τόσα παρακλάδια που ο βασικός κορμός του έργου έχει ήδη αλλοιωθεί ανεπανόρθωτα.
Πατριάρχης Φώτιος

16 comments:

Pellegrina said...

Το βιβλίο ακούγεται ωραίο κι ενδιαφέρον,όπως καιναναι.
Μια και αναφέρεις και μένα,να θυμίσω οτι "Η Μέρα της Μελάνης"δεν υπάρχει σε βιβλίο.Αλλα αυτό τον καιρό δεν υπάρχει (δημόσια)ουτε σε ηλεκτρονική μορφή. Κατε΄βηκε γιανα αναθεωρηθεί.Για το το πρωτο εν φταιω εγώ,απορριφθηκε από δυο εκδοτικούς οίκους,πράγμα που κατ εμε αντικειται στην κοινή λογικη (το βιβλιο θα έπρεπε να εχει προ πολλού κυκλοφορήσει και συζητηθεί.Η "¨ωρα" ενος βιβλίου ειναι η ωρα που το γραφει ο δημιουργός του,για λόγους αυτονόητους αν πιστεύουμε στουςδημιουργούς,το ανθρω΄πινομυαλό καιτην επίδραση της σκέψης στην εξέλιξη της ανθρωπινης ζωής).Αφού λοιπόντο βιβλίο έμεινε μονο "στα χερια μου",εξελίσσεται μαζί με μένα και θα ενταχθεί σε μια μεγαλύτερη μελλοντολογική ενότητα,με ενιαίο κοινωνικό-πολτικό κ΄σομο,"γεγονότα"ιστορικά(φανταστικά) και διασταυρούμενα πρόσωπα.Αυτά ειναι πράγματα που θα έπρεπε να ενδιαφερουν τους εκδότες .κρίμα...(Εγωδεν μπορώ να κάνω τίποτεαλλο ,από το να ζω συμφωνα με την όποια ορμη της εξέλιξής μου)
Σορι για τη φλυαρία και την περιαυτολογία.Χαιρομαι που εκδιδονται βιβλία με το θέμα.(ειναισημαντικό θέμα,που μοιάει αυτοαναφορικό λαλά ενε ειναι καθόλου,ειναι ο ανθρωπινος πολιτισμός),αλλα εγω το εχω ήδη αφησει πίσω..

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλη Pellegrina,
δεν αρκεί η ιδέα, το έξυπνο θέμα, η αυτοαναφορική συνθήκη. Κάθε ιδέα χρειάζεται βαθιά πραγμάτευση που να στηρίζεται στις κατάλληλες αφηγηματικές αλλά και υφολογικές επιλογές. Ο Φύσσας έμεινε κάτω από τον πήχυ που έβαλε με την πρωτότυπη σκέψη-του.
Φρόντισε κι εσύ να βελτιώνεις συνεχώς το εν εξελίξει έργο-σου.
Πατριάρχης Φώτιος

Sue G. said...

Χωρίς να έχω διαβάσει το βιβλίο και βασιζόμενη μόνο στην ανάρτησή σου, Πατριάρχα, μου ήρθε στο νου αυτό που αποτελεί συχνό χαρακτηριστικό των σύγχρονων (Ελλήνων μόνο;) πεζογράφων: προσπαθούν να χωρέσουν πολλά θέματα μαζί, να τα πουν όλα σε ένα βιβλίο και συνήθως τούτο αποβαίνει βαρύ. Βέβαια αυτό συνάγεται "κατόπιν συγγραφής" αλλά μια πιο αυστηρή έως αποστασιοποιημένη ματιά από τον ίδιο τον συγγραφέα προς το έργο του θα βοηθούσε να αναδειχθεί στην συγκεκριμένη περίπωση η πρωτότυπη ιδέα.

Pellegrina said...

αυτη η ταση για τα "πολλά θέματα'(οχι με τη μορφή "απόψεων" βεβαια,αλλαμε τη μορφή θεμάτων που τιθενται διερευνητικά/ερωτηματικά από την ιδια την πλοκή)ισως ειναι αναπόφευκτη:ειναι η ταυτότητα του πολύπλοκου ανθρωπου της εποχής μας,διασπασμένου ταξικά και ως "χαρακτη΄ρα'α,αλλα με πολλούς ρολους και ακομα πιο πολλές "πληροφορίες".ισως δεν γινεται αλλιώς και η ολη τεχνη ειναι πως να ενσωματώνονται τα πολλά σε συνολο.τελικά ο συγχρονος συγγραφεας πρέπει να ειναι ολίγον ..φιλόσοφος,να συγκροτει συστημα.Ακομα πιο δυσκολο:οι ποικίλες ατομικοτητες μοιράζονται τα πολλά θέματα.Αν εγω εχω δεκα θεματα που ενδιαφερουν κι εσενα,το βιβλιο σου αρεσει,ισως και σε ενθουσιαζει.Αν εχω δεκα θεματα και σε ενδιαφερουν τα δυο,σου φαινεται "βαρυ'.(Αλλα το στοιχημα ειναι να ειναι τοσο ωραια δεμενα,που να σε παρασύρουν σε αυτά που πριν διαβασεις ΔΕΝ σε ενδιέφεραν..)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κατά παράξενη σύμπτωση το επόμενο ποστ θα είναι για την τάση αυτή που θέλει σε ένα μυθιστόρημα να περιέχονται αν είναι δυνατόν τα πάντα, σε χειρότερο βαθμό απ' ό,τι το έκανε ο Φύσσας.
Με αφορμή το "Οκτώ" της Νέβιλ θα αναλύσω πώς το βουλιμικό μυθιστόρημα ώρες ώρες επιχειρεί να γίνει καλειδοσκόπιο της κοινωνίας και της ιστορίας.
Στον Φύσσα δεν κτυπάει τόσο πολύ και γι' αυτό θα περιμένετε να το συζητήσουμε οσονούπω.
Πατριάρχης Φώτιος

Sue G. said...

Σωστά το θέτεις, Pellegrina. Αυτό που γράφεις στην παρένθεση, όμως, είναι το πρωτεύων για μένα σε ένα βιβλίο - μεγάλο στοίχημα, πράγματι.
Αλλά σταματώ εδώ. Ας περιμένουμε το επόμενο ποστ του Πατριάρχη...

Pellegrina said...

πριν κανα δυο ποστ ειπες οτι δεν θα ξαναδιαβασεις παραλογοτεχνία...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Παραλογοτεχνία;
Ο Φύσσας δεν είναι παραλογοτεχνία, δεν γράφει μπεστ-σέλερ, διαβάζεται και προβάλλεται από την κριτική, τουλάχιστον έτσι εξέλαβα το βιβλίο εγώ, όταν το πήρα.
Εκτός αν εννοείς κακή λογοτεχνία. Και πάλι ο Φύσσας απλώς δεν πέτυχε τον στόχο-του. Δεν είναι φτηνός. Είναι απλώς άψητος.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

οχι βεβαια,δεν εννοω τον Φυσσα!Τη Νεβιλ εννοώ!(την οποία εχω διαβασει, προς "τερψιν').ειναι επιδεξιότατη παραλογοτέχνης

Πάπισσα Ιωάννα said...

Τώρα κατάλαβα.
Η Νέβιλ μπήκε στο πρόγραμμα γιατί το "Οκτώ" είχε κάνει εντύπωση και ήθελα να την πάρω ως παράδειγμα για τη συσσώρευση των πάντων σε ένα έργο. Την είχα διαβάσει παλιά και τώρα απλώς την ξέθαψα ως δείγμα.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Το οκτώ ειναι σχετικά καλο.ενα άλλο που ειχα διαβασει,'Ο μαγικός κυκλος".άρες μαρες συσσωρευση-προχειράντζα.Αλλα τα λεμε στο επόμενο-αν και δυσκολο τωρα νασκαλισω Νεβιλ,ο,τι θυμάμαι θα πω (ευτυχως,αυτη η μνήμημου,επιλεκτική μεν όπως ολες,αλλα μεγάλης αντοχής!(φυσικό μαλλον για κάποιον που κανει κυριως πράγματα που του αρεσουν)

Pellegrina said...

επιπέον δεν μπορώ να σκαλισω Νεβιλ:μολις θυμηθηκα οτι εχει παρει προ πολλού το δρομο για μοναστηράκι!

anagnostria said...

Το διαβάζω τώρα και μου αρέσει

anagnostria said...

Το διαβάζω τώρα

anagnostria said...

Το διαβάζω τώρα και μου αρέσει

kineas said...

Το χω διαβάσει και σημείωσα ότι ενώ ξεκινά με μια έξυπνη ιδέα μετά δεν ξέρει πως να την εξελίξει. Ειδικά μετα την γνωριμία των 2 αναγνωστών το βιβλίο χάνει. Τα αποσμάσμτα απο βιβλία δε με ενόχλησαν. Θεωρώ ότι ο συγγραφέας ήθελε να αποτίσει τιμή σε αγαπημένα του αναγνώσματα. Και ναι το "τέλος της μικρής .." του Χατζή είναι απο τα καλύτερα στο είδος του.