Η ΜΗΤΡΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ του Βασίλη Αλεξάκη

Για το ότι η ελληνική γλώσσα συμφύεται με έναν πολύπλευρο πολιτισμό ο εκπατρισμένος Έλληνας ίσως είναι πιο υποψιασμένος και νιώθει περισσότερο την ανάγκη να ξανανακαλύψει το βαθύτερο νόημά-της.

Κρεμ-μπρουλέ:

Βασίλης Αλεξάκης
“Η μητρική γλώσσα”
εκδόσεις Εξάντας

1995

            Ο Βασίλης Αλεξάκης ζει στη Γαλλία με τα γαλλικά να είναι πλέον μία από τις δύο βασικές-του γλώσσες, χωρίς όμως να λησμονεί τα ελληνικά που τα κοιτάζει με τον πόθο του ξενιτεμένου και τη νοστ-αλγία του εκπατρισμένου. Κι είναι εμφανής αυτή η νοσταλγία που παίρνει μορφή γλωσσικής αναμάθησης, αφού πλέον θεάται τα ελληνικά με τη γοητεία και την περιέργεια του αλλόγλωσσου. Γι’ αυτό τα προσεγγίζει πιο αποστασιοποιημένα, με τη διάθεση να ξαναγνωρίσει τη χαμένη-τους μαγεία, μαγεία που έχουμε απολέσει όλοι εμείς που τα μιλάμε καθημερινά και που τα θεωρούμε (ίσως) κομμάτι μιας διάφανης πραγματικότητας, πίσω από τα οποία είναι η ζωή.

            Η υπόθεση του μυθιστορήματος διαρθρώνεται γύρω από την προσπάθεια του αφηγητή να ανακαλύψει τι κρύβεται πίσω από το μυστηριώδες Ε που είναι χαραγμένο σε έναν ναό στους Δελφούς. Γι' αυτό μπορεί κανείς να το βρει στάστιμο, αν δεν μπει εγκαίρως στον ρυθμό του Αλεξάκη. Οι εικασίες για το Ε, μυθιστορηματική αδεία, είναι ευφάνταστες, πιο πολύ γλωσσοκεντρικές και μαζί αρχαιοκεντρικές, προσπάθειες δηλαδή να ξαναδεί μέσα από τις λέξεις τον αρχαίο κόσμο και την κληρονομιά-του. Το ίδιο κάνει, αλλά με άλλο καμβά, στο “μ.Χ.” πολλά χρόνια αργότερα, όπου η αρχαιότητα προβάλλει αυθεντική πίσω από τον σκοταδισμό του Βυζαντίου. Το Ε αναδεικνύεται ως φιλοσοφικό και πολιτισμικό σύμβολο της Ελλάδας και των Ελλήνων, του βαθύτερου Ειμί των κατοίκων-της, της επαφής του θεού Απόλλωνα με τον άνθρωπο.

            Το κείμενο είναι ένα ταξίδι στην ελληνική γλώσσα και μια στοχαστική περιδιάβαση στην ιστορία και στον πολιτισμό. Ο Αλεξάκης είναι πολύ καλός να γαρνίρει την αφήγηση με σκέψεις που ανοίγουν σε εύρος και πολλές φορές κατάγονται σε βάθος. Ο αναγνώστης αναγνωρίζει την τρομερή δύναμή-του να διαρθρώνει τις ιδέες-του, να κατευθύνει συνειρμούς, να εκφέρει ελληνικό λόγο. Το αίνιγμα του Ε σφιχτοδένει τον μονόλογο, που απαρτίζεται πιο πολύ από τεμαχισμένα επεισόδια και λιγότερο από ενιαίο λόγο, πιο πολύ με τον συνειρμό του αφηγητή παρά από μια συνεκτική ιστορία. Αυτό παραδόξως δεν κάνει το μυθιστόρημα πλαδαρό αλλά το κάνει πιο ευκίνητο και πιο ζωντανό.

Ο Βασίλης Αλεξάκης
πίνει το κρασί-του
στο Βιβλιοκαφέ

            Είναι ένα κείμενο γεμάτο διαύγεια, αφού κοιτάζει τον χώρο και τον χρόνο της Ελλάδας με ξενικό μάτι. Η επίσκεψη στους Δελφούς γίνεται μια μεταφυσική της γλώσσας, ένα χαμένο κέντρο που κανείς δεν μπορεί πια να βρει παρά μόνο να το εικάσει. Είναι μια αρχαιολογία της σιωπής, που επιχειρείται να ανασυσταθεί, έστω και μάταια, χωρίς όμως να αλλοιώνει το περίκεντρο. Οι αξίες που αναδεικνύονται, που ανασύρονται από τις υποθέσεις της ιστορίας, αφορούν όλο τον ελληνικό πολιτισμό, χωρίς εθνικιστικές εξάρσεις.

            Το Δελφικό Ε έχει χρησιμοποιηθεί, απ’ ό,τι είδα, σε πολλές εθνικιστικές και μεταφυσικές ερμηνείες, από ομάδες που πιστεύουν στην ελληνική εκ φύσεως ανωτερότητα. Ο Αλεξάκης δεν προσχωρεί ούτε στο ελάχιστον σε τέτοιες εξηγήσεις, αλλά διατηρεί το ελληνοκεντρικό σκεπτικό-του κατευθύνοντας τη σκέψη-του στη φιλοσοφία του ελληνισμού.

            Ίσως είναι ένα από τα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας που μπορεί να διαβαστεί ως ευρωπαϊκό. Το βραβείο Prix Médicis που πήρε το 1995 συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης και δικαιολογεί πώς μπορεί ακόμα ο ελληνικός πολιτισμός όχι μόνο να ακούγεται, αλλά κυρίως να ζωογονεί σύγχρονες μορφές σκέψης. 

Πατριάρχης Φώτιος

Καλό μήνα

Υ.Γ. Είχα υποσχεθεί για σήμερα τη «Φανταστική περιπέτεια» του Αλέξανδρου Κοτζιά, αλλά θα ήθελα να διαβάσω πρώτα τι θα γραφτεί γι’ αυτό το έργο, ώστε να  επανέλθω πιο διαβασμένος.