“Φόνος στο κιμπούτς” της Μπάτυα Γκουρ

Αφιέρωμα στην αστυνομική λογοτεχνία: 5^ο μέρος. Η καλή λογοτεχνία σε εισάγει σε νέους κόσμους, η πολύ καλή σε μυεί σ’ αυτούς και σε προκαλεί να τους κρίνεις, να τους ερμηνεύσεις, να τους αναθεωρήσεις…

Nespresso:

בתיה גור
לינה משותפת
Μπάτυα Γκουρ
“Φόνος στο κιμπούτς”
μετ. Κ. Παπαδάκης
εκδόσεις Πόλις
2011

            Τα κιμπούτς στο Ισραήλ είναι ένα είδος που διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην εθνική ζωή. Πρόκειται για μικρούς συνοικισμούς που λειτουργούν ομαδικά σε ένα σοσιαλιστικό πρότυπο άμεσης δημοκρατίας και εργασιακής εξειδίκευσης. Σ’ αυτά διατηρούνται οι αρχές του σιωνισμού και επικρατεί το συλλογικό πνεύμα σε τέτοιο βαθμό που να θεωρούνται ευρείες οικογένειες. Ιδρύθηκαν πριν από έναν περίπου αιώνα και βοήθησαν ουσιαστικά στη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Η οργάνωσή-τους με αρχές και κανόνες που θέτουν το άτομο στην υπηρεσία της κοινότητας αποτέλεσε τον πυρήνα της εθνικής ανασυγκρότησης.

            Επειδή ο αστυνόμος-πρωταγωνιστής του έργου Μιχαέλ Οχαγιόν πιστεύει ότι πρέπει να γνωρίσει το βαθύτερο πνεύμα των κιμπούτς για να διαλευκάνει τους δύο φόνους που συνέβησαν για πρώτη φορά στα χρονικά μέσα σε τέτοιες κοινότητες, διαβάζει βιβλία και μιλά πολύ με τους ανθρώπους που ζουν εκεί, ώστε να διαμορφώσει σαφέστερη εικόνα. Αυτό ακριβώς κάνει και το βιβλίο της ισραηλινής συγγραφέως, η οποία θέτει σε πρωταγωνιστικό ρόλο το ίδιο το κιμπούτς, την ίδια τη ζωή εκεί και σε δεύτερη μοίρα τους αστυνόμους, τα θύματα και τους θύτες.

            Εξ αρχής το μυθιστόρημα διακρίνεται για τη σφιχτή γραφή-του, μια γραφή συγκρατημένη, εσωστρεφή, συνεσταλμένη, πιεσμένη σε μια ατμόσφαιρα κλειστή και στιγματισμένη από τον απόηχο του Ολοκαυτώματος, από τη μοίρα που έφερε τους Ισραηλινούς σε κατάσταση άμυνας, σε μια ζωή σκληρή που μόνο με πολλή εργασία, αυτοσυγκέντρωση, ελάχιστα γέλια, πολλή αλληλεγγύη μπορεί να διατηρηθεί. Έτσι είναι και η καθημερινότητα στα κιμπούτς: οι κάτοικοι δεν μιλούν, δεν νοούν να ανοιχτούν στους ξένους, ακόμα και στους ομοεθνείς-τους, είναι επιφυλακτικοί και σφιγμένοι, ενώ δείχνουν μια σιωπηρή αλληλοκατανόηση που δεν αφήνει χαραμάδες για εξωτερικούς παρατηρητές. Σέβονται τα άτομα ακόμα κι αν διαφωνούν με τις επιλογές-τους, αρκεί να μη διασαλευτεί η ομαλή ζωή της κοινωνίας, βιώνουν την ισότητα στην ύψιστη αρχή-της, ζουν με συντηρητικό πνεύμα, παρά τις όποιες τεχνολογικές εξελίξεις, με αστικό κομφορμισμό και με διάθεση αλληλοσυμπλήρωσης.

            Γι’ αυτό τα προβλήματα που ενσκήπτουν μένουν μέσα στα όρια της κοινότητας και ελάχιστα αναδύονται ώστε να κλονίσουν την αρμονική συμβίωση. Ο Μιχαέλ πρέπει να βρει άλλον τρόπο να διαρρήξει αυτήν τη θωρακισμένη ομοιογένειά-τους και χρησιμοποιεί ρισκάροντας το τέχνασμα του δούρειου ίππου.

            Η λύση στο αστυνομικό αίνιγμα δίνεται ακριβώς μέσα από τις αλλαγές που συμβαίνουν στα κιμπούτς και στην οικονομική κρίση που τα είχε χτυπήσει. Το μυθιστόρημα κερδίζει σε αξία, γιατί ακριβώς ακολουθεί τη σύγχρονη τάση του είδους που δεν θέλει τα κίνητρα να είναι ατομικά, αφού κάτι τέτοιο θα έδινε απλώς μια ενδιαφέρουσα ιστορία αλλά δεν θα αναδεικνυόταν κανένα συμπέρασμα για την κοινωνία και τις αλλαγές που δημιουργούν ρήγματα, συγκρούσεις και εντάσεις. Η Γκουρ αντίθετα, ακολουθώντας το πνεύμα των κιμπούτς, μεταφέρει το βάρος του μυστηρίου στην πίεση της παρακμής που φαινόταν και σ’ αυτήν αποδίδει το φορτίο που γέννησε τον φονιά, πέρα από τα προσωπικά αίτια που τον οδήγησαν εντέλει στο έγκλημα.

            Στην ουσία όλο το έργο είναι μια διελκυστίνδα ανάμεσα στο άτομο και στο σύνολο και μια μυθιστορηματοποίηση του προβληματισμού γύρω από το ατομικό και το συλλογικό. Δεν είναι μόνο το κιμπούτς αλλά και ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί ο αστυνόμος Μιχαέλ, ο οποίος κατηγορείται ότι δρα μόνος-του χωρίς να συνεργάζεται με τους υπόλοιπους. Σε δύο επομένως επίπεδα, σ’ αυτό της κολεκτίβας και σ’ αυτό της αστυνομίας, προβάλλεται η αλληλεξάρτηση ατόμου-συνόλου ή πιο καλά η μετάβαση από την ιδεολογία της συλλογικότητας στη νοοτροπία της ατομικότητας. Οι κραδασμοί αυτής της αλλαγής κλονίζουν την κοινωνία και δημιουργούν το έδαφος για να φυτρώσουν προσωπικά συμφέροντα που θα στραφούν εναντίον των άλλων αλλά και του συνόλου.

Πατριάρχης Φώτιος