“Ο παλαιστής και ο δερβίσης” του Θεόδωρου Γρηγοριάδη

Είναι η Ανατολή πρώτιστα ερωτική σαγήνη και πολυπολιτισμικά χρώματα, είναι οσμές έρωτα και σφρίγος σωμάτων; Υπό μια οπτική γωνία,  η σωματικότητα της Ανατολής αποτελεί το αντίβαρο του λογοκρατισμού της Δύσης.

Τουρκικός καφές μέτριος:

Θεόδωρος Γρηγοριάδης

“Ο παλαιστής και ο δερβίσης”

εκδόσεις Πατάκη

2010

            Το βιβλίο φέρνει στον αναγνώστη θέματα όπως οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, η σχέση σώματος και πνεύματος, η διαπροσωπική επαφή που οδηγεί σε ένα είδος αδειάσματος. Και ξεκίνησα έτσι την παρουσίασή-μου, γιατί η υπόθεση ακολουθώντας δαιδαλώδεις, αν και όχι συγκεχυμένους, δρόμους έχει εντέλει λιγότερη σημασία:

            Ο Διονύσης, επίδοξος συγγραφέας, παρακολουθεί τα δρώμενα στη Βόρεια Ελλάδα και στην Ανατολική Θράκη μεταξύ μιας ομάδας προσώπων, τα οποία γνωρίζονται μεταξύ-τους σε ένα είδος ερωτικού γαϊτανακίου. Η Μιρέλλα, δημοσιογράφος σε ταξιδιωτικό περιοδικό, γνωρίζει και ερωτεύεται τον τούρκο παλαιστή Τζεμάλ, ο οποίος προτιμά εξίσου και τους άνδρες, όπως τον διερμηνέα Χρήστο. Τελικά παντρεύεται την Τίνα, για να έρθει στην Ελλάδα, ενώ ενδιάμεσα έχει δώσει και πάρει έρωτα, όπως και όλοι οι υπόλοιποι λίγο πολύ. Παράλληλα, ο ανατολίτικος μυστικισμός έχει έλξει έναν φωτογράφο που εγκατέλειψε τη γυναίκα-του, τη Μόλλυ, η οποία βρίσκεται νεκρή στην προσπάθειά-της να τον ανακαλύψει. Ο Διονύσης συλλέγει μεμονωμένες σκηνές και στο δεύτερο μισό του έργου τους δίνει μια αλληλουχία προκειμένου να τις μετατρέψει σε μυθιστόρημα.

            Το βασικό, όπως ίσως καταλάβατε, δεν είναι η υπόθεση, καθώς στα λαβυρινθώδη σοκάκια του βιβλίου ο Γρηγοριάδης δεν ανασταίνει πρόσωπα όσο τύπους, δεν ανεγείρει καν αρχέτυπα όσο μοντέλα έρωτα και αυτογνωσίας. Παίρνει διάφορα νήματα και υφαίνει ένα πολύχρωμο κιλίμι, χωρίς να τηρεί τη σφιχτή δομή άλλων μυθιστορημάτων, πιο πολύ θέλοντας να πλέξει έναν καμβά με τάσεις, φιλοδοξίες, ρητά και υπόρρητα μηνύματα, αισθήματα και μυρωδιές, χρώματα της ανατολής και λογικές της δύσης, αγάπες και απιστίες. Το κυρίαρχο στοιχείο είναι η σωματικότητα, όπως ενσαρκώνεται κυριολεκτικά στο γυαλισμένο μυώδες σώμα του Τζεμάλ, τόσο όσο παλεύει όσο και όταν ζευγαρώνει. Είναι το πανσεξουαλικό πρότυπο που έχει βρει στην Ανατολή την εφαρμογή-του στη μουσουλμανική πολυγαμία, ενώ στις μέρες-μας συμπορεύεται με την ελευθεριότητα που θέλει άνδρες και γυναίκες ομόκλινους, χωρίς άλλα ταμπού και δεσμεύσεις.

            Πρόκειται για έναν ηδυπαθή οριενταλισμό, δουλεμένο από τα βιώματα του Γρηγοριάδη στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, βαπτισμένο στα νάματα της ανατολίτικης κοσμοθεωρίας και του σουφικού μυστικισμού. Η σωματικότητα του παλαιστή και η πνευματικότητα, ή η αναζήτησή-της, από τον μυθιστορηματικό συγγραφέα αποτελούν το δίπολο μιας σχέσης άπωσης και έλξης, αντίθεσης και συμφιλίωσης. Και ο σπουδασμένος στην αγγλική φιλολογία Γρηγοριάδης, που γράφει κριτικές στα Νέα για δυτικής κουλτούρας κείμενα, θέλγεται από την αντίθετη φιλοσοφία ζωής και έτσι βάζει το alter ego του, τον Διονύση, να αναζητά μακριά από γάμους και κλειστές κοινωνίες, μακριά από την προσωπική-του ιδιωτικότητα, την πανσπερμία (!) λόγων και ιδεών που η Ανατολή μπορεί να προσφέρει.

            Διαβάζοντας το έργο, ένιωθα να βρίσκομαι σε ένα σταυροδρόμι όχι μόνο πολιτισμών και θρησκειών, όχι μόνο ατόμων και ιδεολογιών, αλλά και λογοτεχνημάτων, που πότισαν τη σκέψη του πεζογράφου. Πρώτα απ’ όλα τα ίδια τα έργα-του, όπως “Τα νερά της Χερσονήσου” (1998), που ταξιδεύουν πάλι στην Τουρκία, ή το “Αλούζα: χίλιοι και ένας εραστές” (2005), που συνδέει πάλι ανατολίτικη γοητεία και ερωτισμό, πολυπολιτισμική πανσπερμία και αναζήτηση. Παράλληλα, ερχόμουν συχνά αντιμέτωπος με μνήμες από βιβλία που αναζητούν το βαθύτερο κλίμα στις σχέσεις Δύσης και Ανατολής, Ελλάδας και Τουρκίας, με αμυδρές μνήμες που δεν μπόρεσαν να γίνουν πιο κρατερές και να συγκεκριμενοποιήσουν τα μυθιστορήματα από τα οποία ξεπήδησαν.

            Από την άλλη, μου θύμισε συχνά τον Μισέλ Φάις και την “Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου”, όχι μόνο για την πολυπολιτισμικότητα της Κομοτηνής (Θράκη, Τουρκία, Ανατολή…) αλλά κυρίως για τον τρόπο γραφής, που και στα δύο βιβλία ξεκινάνε από θραύσματα σκηνών και καταλήγουν στην απόπειρα συγγραφής μυθιστορήματος, όσο κι αν οι δύο Βορειοελλαδίτες στήνουν τόσο σε περιεχόμενο όσο και σε δομή διαφορετικά την κατασκευή-τους.

            Εν τέλει, μου άρεσε το έργο; Αισθάνομαι κάθε φορά που πιάνω βιβλίο του Γρηγοριάδη στα χέρια-μου ότι κάτι λείπει. Λείπει ίσως η κορύφωση που φιμώνεται σκόπιμα(;) κάτω από πλήθος ιστοριών και προσώπων; Λείπει το κέντρο σε ένα ά-κεντρο, μεταμοντέρνο μυθιστόρημα, όπου μετράει πιο πολύ η ανθρωπογεωγραφία του έρωτα παρά ο πυρήνας μιας, να το πω στα αγγλικά, imploted situation. Όπως και στην Αλούζα, έχανα κάθε τόσο τον στόχο σε μια φυγόκεντρη προσπάθεια να αντιπαρατεθεί το σώμα και το πνεύμα, σε μια αισθητική ανατολίτικου χαλιού που διαχέει τα δεδομένα σε απροσδιόριστες κατευθύνσεις.

            Και τέλος, η προσπάθεια του Γρηγοριάδη να παρουσιάσει το μυθιστόρημα του συγγραφέα-του Διονύση ως προκλητικό και ικανό να προκαλέσει αντιδράσεις στη εθνικιστική Ελλάδα, οι οποίες θα οδηγήσουν τελικά σε φόνο, μάλλον στις προθέσεις-του έμειναν παρά έγιναν πράξη. Τα γεγονότα αυτά καθεαυτά αλλά και οι κορυφώσεις, όπου υπάρχουν, δεν συνιστούν σκάνδαλο, τέτοιο τουλάχιστον που να δικαιολογούν την κατάληξη του έργου.

Πατριάρχης Φώτιος