“Εγκλήματα δημοσιονομικής προσαρμογής” του Τεύκρου Μιχαηλίδη & “Τριημερία” του Πέτρου Μάρκαρη

Για κάθε κοινωνικό σύμπτωμα κι ένας φόνος, για κάθε σύγχρονο απόστημα και μια δολοφονία. Η έρευνα λοιπόν αναζητεί τον θύτη, αλλά συνάμα απλώνει τη ματιά-της και στα αίτια που τον οδήγησαν στο έγκλημα. Έτσι, η αστυνομική λογοτεχνία γίνεται επίκαιρη, ένα σκαλί πάνω από τη δημοσιογραφία αλλά και ένα σκαλί βαθύτερα στην κατανόηση της κοινωνίας που μας περιβάλλει  (Αστυνομική λογοτεχνία -3).

Ελληνικός βαρύς:
Τεύκρος Μιχαηλίδης “Εγκλήματα δημοσιονομικής προσαρμογής” εκδόσεις Πόλις 2015
Πέτρος Μάρκαρης “Τριημερία και άλλα διηγήματα” εκδόσεις Γαβριηλίδης 2015

          Η παλέτα της οικονομικής κρίσης είναι εύκαιρη ειδικά στους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας για να βουτήξουν τα πινέλα-τους και να φτιάξουν τους πίνακές-τους. Έτσι, ο Μάρκαρης, ο Μαρτινίδης, ο Δανέλλης κ.ο.κ. χρησιμοποιούν το φόντο της εποχής που ζούμε όχι μόνο σαν ντεκόρ αλλά και ως μήτρα των προβλημάτων, τα οποία προκύπτουν ως απότοκοι της γενικότερης κρίσης αξιών. Το βασικό πρόβλημα σ’ αυτά είναι ότι η ματιά-τους είναι συχνά μιντιακή, η εστίαση στο πρόβλημα επιφανειακή και τελικά ο αναγνώστης, πέρα από τη συνειδητοποίηση για άλλη μια φορά τού πόσο κάφροι είμαστε, δεν ωθείται στο να ανακαλύψει τις βαθύτερες μάζες μάγματος που καίνε κάτω από τις αναθυμιάσεις της επιφάνειας.

Τεύκρος Μιχαηλίδης

“Εγκλήματα δημοσιονομικής προσαρμογής”

          Ο Μιχαηλίδης ακολουθεί στα επτά διηγήματα της συλλογής τις τάσεις που συναντά κανείς στη σύγχρονη ελληνική αστυνομογραφία. Η οικονομική κρίση αποτελεί το αγαπημένο φόντο, η κοινωνική και πολιτική σήψη αποκαλύπτεται, η διαφθορά της αστυνομίας, οι υψηλά ιστάμενοι που είχαν πρωτοστατήσει στην εκμετάλλευση αθώων πολιτών εκτελούνται, ο εκβιασμός οδηγεί σε φόνο, μια δόση (δικαιολογημένης) εκδίκησης διέπει ένα τουλάχιστον από τα έργα, η Ιστορία έχει χρέη που τα ξεπληρώνει στο παρόν, η τρομοκρατία και τα πολιτικά παιχνίδια κ.ο.κ.

Γενικότερα, η κρίση γεννά εγκληματικότητα, όχι μόνο ως απότοκο της ανέχειας και της ανάγκης, αλλά και ως αποτέλεσμα της ηθικής έκλυσης, της ατομικιστικής νοοτροπίας, του ρατσιστικού εκτραχηλισμού, των οικονομικών συμφερόντων, του ανταγωνισμού, των μεγάλων δυνάμεων που έχουν να κερδίσουν πολλά όταν «βγει από τη μέση» το πιθανό εμπόδιο. Ο διηγηματογράφος δείχνει μια ευρεία γκάμα συμπτωμάτων αυτής της ηθικής κρίσης, που εκδηλώνονται ως φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας με αποκορύφωμα την αφαίρεση ανθρώπινων ζωών. Ο φόνος είναι η κορυφή του παγόβουνου, που προβάλλει πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ υποθαλάσσια κρύβονται αφανή συμφέροντα και επικίνδυνοι μεγαλοκαρχαρίες που απειλούν όποιον κολυμπάει στα νερά-τους.

Ο Μιχαηλίδης πέρα από συγγραφέας δεν έχει πάψει ποτέ να είναι και μαθηματικός. Και γι’ αυτό έχουμε δει τα περισσότερα πεζογραφήματά του, από τα “Πυθαγόρεια εγκλήματα” έως τον “Μέτοικο και η συμμετρία” κι από τον “Αχμές, το γιο του φεγγαριού” μέχρι τον παρόντα τόπο, να προσπαθούν να πλάσουν ιστορίες που να σχετίζονται με το μαθηματικό φαινόμενο ως τρόπο κατανόησης του κόσμου. Κι επειδή μαθηματικά σημαίνει έρευνα, γρίφοι, συλλογισμοί, εξιχνίαση μυστηρίου, τα κείμενά του διακρίνονται συνήθως από τον αστυνομικό-τους χαρακτήρα.

Το πρόβλημα με τα διηγήματα, με κάθε είδους αστυνομικά διηγήματα, είναι διττό. Από τη μία, δεν προλαβαίνει ο συγγραφέας να στήσει τη δέση και τη λύση, να φτιάξει δηλαδή έτσι την πολυπλοκότητα της ιστορίας ώστε να αφήσει τον αναγνώστη κρεμασμένο σε έναν ιστό υπόπτων και εικασιών κι έπειτα να τον βγάλει από εκεί με μια σειρά καίρια βήματα που διέπονται για τον ορθολογικό χαρακτήρα. Δέση σημαίνει χρόνος να συλλάβει ο αναγνώστης το μπέρδεμα της ιστορίας, να εστιάσει στους λίγους υπόπτους, καθένας από τους οποίους έχει τις δικές-του ενδείξεις ενοχής, κι έπειτα λύση είναι η (αιφνιδιαστική) καμπή που αποκαλύπτει τον ένοχο. Στο διήγημα όλα αυτά δεν χωράνε.

Από την άλλη, έτσι που στοχεύουν κατευθείαν στο αίνιγμα, υποβαθμίζουν την περικείμενη πραγματικότητα σε απλές δημοσιογραφικές καταγραφές, σαν ρεπορτάζ δελτίου ειδήσεων, με αποτέλεσμα να χάνεται το βάθος που θα ήθελαν να γεννήσουν. Ο κοινωνικός και πολιτικός προβληματισμός απλώς κατονομάζονται και δεν διερευνώνται, απλώς λειτουργούν ως η ορατή αιτία ποικίλων κακών, αλλά δεν οδηγούν σε βαθύτερη κατανόηση της γενεσιουργού φύσης-τους. Μόνο στην αρχή του “Διαδρομή Χ95” ο λόγος αναδεικνύει την ανθρώπινη διάσταση της κρίσης. Πρόκειται για μια πολύ συγκινητική η αρχή, όπου σε αντίθεση με το σύνηθες ύφος της αστυνομικής έρευνας προβάλλεται η ήρεμη, όσο και πικρή, αποφασιστικότητα ενός αυτόχειρα.

Διάβασα τα επτά διηγήματα χαλαρά, άνετα, εύκολα. Ο Μιχαηλίδης ξέρει να αφηγείται με σταθερό τέμπο που δεν προκαλεί προσκόμματα, το αστυνομικό είδος πάντα μας οδηγεί σε ένα «μετά», κάθε μικρή ιστορία έχει ένα σαφές περίγραμμα που μας κρατάει μέσα. Τα διάβασα χαλαρά επειδή λόγω έκτασης δεν προλάβαινα να μπω στη διαδικασία της σκέψης, να εμπλακώ διανοητικά στο ποιος είναι ο ένοχος (άλλωστε δεν υπάρχουν πολλοί ύποπτοι) κι έτσι δεν μπήκα και στη διαδικασία της απόλαυσης της λύσης. Επαναλαμβάνω το διήγημα δεν είναι το κατάλληλο είδος για αστυνομική λογοτεχνία, αφού φωτογραφίζει μόνο την κορυφή του βουνού και δεν προλαβαίνει να δείξει σπιθαμή σπιθαμή την πορεία προς τα εκεί, τον ιδρώτα και τον κόπο του ορειβάτη, τις κοπιώδεις προσπάθειές-του να κατακτήσει τους αιθέρες.

* * *

Πέτρος Μάρκαρης

“Τριημερία και άλλα διηγήματα”

          Παραδόξως το ζήτημα του αστυνομικού διηγήματος το είδα διαφορετικά στη συλλογή του Μάρκαρη. O συγγραφέας είναι ίσως ο πιο πετυχημένος Έλληνας στο αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά περίμενα, όπως και στον Μιχαηλίδη, να μην μπορεί να αποδώσει στο διήγημα εξίσου καλά. Κι όμως διαψεύστηκα. Καθώς διάβαζα, λοιπόν, προέκυψε το ερώτημα γιατί στην “Τριημερία” είδα τις δυνατότητες της μικρής φόρμας να υποστηρίξει το αστυνομικό αίνιγμα, ενώ στον Μιχαηλίδη με προβλημάτισε περισσότερο.

          Τα διηγήματα του Μάρκαρη έχουν στο επίκεντρο θέματα της κοινωνικής ζωής, όχι κατ’ ανάγκη βασισμένα στην κρίση, αλλά ευρύτερα του σημερινού κόσμου και της παθογένειάς-του. Οι ενδολογοτεχνικοί ανταγωνισμοί μεταξύ συγγραφέων, ο ισλαμικός φανατισμός, … κλπ. Η κοινωνία γεννά προβλήματα τα οποία κρίνει ότι μπορούν να λυθούν, αν βγει από τη μέση ο άνθρωπος που θεωρείται για μερικούς υπεύθυνος. Αυτό δεν σημαίνει ότι όντως φταίει αυτός, αλλά ότι οι άλλοι βολεύονται με την απουσία-του, για να ικανοποιήσουν τις προσωπικές και συλλογικές-τους επιδιώξεις.

          Βεβαίως, η συλλογή διηγημάτων “Τριημερία” δεν αποτελείται αμιγώς από αστυνομικά, αφού πέρα από τα δύο πρώτα και το τελευταίο, καθώς και τα ίχνη που ανευρίσκονται στο ομώνυμο τρίτο, τα υπόλοιπα δεν είναι αστυνομικά. Ο Μάρκαρης συγκέντρωσε, αν καταλαβαίνω καλά, πολλά σκόρπια διηγήματα, στα οποία κοινό χαρακτηριστικό είναι το άπλωμα μιας άνετης, απλόχωρης, φιλόξενης αφήγησης. Από τη Γερμανία στην Αθήνα κι από την Ελλάδα στην Τουρκία. Η νουβέλα “Τριημερία”, πολλών σελίδων σε σχέση με τα άλλα, αφορά στα γεγονότα στην Πόλη του ’55, στη φιλήσυχη ζωή των Ρωμιών αλλά και τις ανησυχίες-τους που επιβεβαιώθηκαν με τη λεηλασία, τις καταστροφές και τις πλιατσικολογήσεις των Τούρκων ύστερα από την προπαγάνδα για δήθεν βόμβα στο σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη. Ο συγγραφέας καταφέρνει να παρουσιάσει εναργώς το κλίμα των ιστοριών-του, να βάλει τον αναγνώστη μπροστά στον μπερντέ της δράσης-του, να του δώσει διαυγέστατα την ατμόσφαιρα, τα χρώματα και τα συναισθήματα των ηρώων-του.

          Ο διηγηματογράφος περιδιαβαίνει τους χώρους που γνωρίζει καλά. Τον χώρο των συγγραφέων και του κινηματογράφου, με όλες τις έριδες και ανταγωνισμούς των σιναφιών, της Γερμανίας με τον ρατσισμό και της Τουρκίας με τις ελληνοτουρκικές διαμάχες.

[Η βιβλιοπαρουσίαση για τα δύο έργα πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 13/10/2015 και εδώ κοσμείται με εικόνες που ανακάλυψα στα: penumbramag.com, project2alimou1.wikispaces.com, www.aftodioikisi.gr,  www.zodiackillerfacts.com, www.sbs.com.au, flight-report.com, icestories.exploratorium.edu,  www.tovima.gr, www.trivedieffect.com & www.diakonima.gr]

Πατριάρχης Φώτιος