Wednesday, July 01, 2015

“Ο ονειροπόλος κύριος Τσβάιχ”

Stefan Zweig: θα μπορούσε να έχει πάρει Νόμπελ

Δεν ξέρω αν θα τον έλεγα “ονειροπόλο”. Μάλλον, ψυχογράφο ή υποβλητικό, δραματικό ή σαρωτικό, καθώς ο διηγηματογράφος στήνει μικρά τραγικά σκηνικά που συγκλονίζουν και αρπάζουν τον αναγνώστη σαν αράχνες.


Αυστριακός Kaffee με σαντιγύ:
“Ο ονειροπόλος κύριος Τσβάιχ”
Εισαγωγή-μετάφραση-ανθολόγηση:
Γ. Λαγουδάκου
εκδόσεις Μεταίχμιο
2015
 


          Ανακάλυψα όψιμα τον Αυστριακό συγγραφέα, αν και είχα εντυπωσιαστεί από ένα εκτενές διήγημά-του με τον τίτλο “Το βασιλικό παιχνίδι” (ή κάπως έτσι) που αναφερόταν, με αφορμή το σκάκι και τη στρατηγική-του, στην ψυχολογία του ανθρώπου που μπορεί να αντιμετωπίσει ακόμα και τον εαυτό-του σε τετ-α-τετ αναμετρήσεις σκακιού.    
Τώρα έρχομαι ξανά στο διηγηματογραφικό πεδίο-του και ανακαλύπτω πάλι τη μαγεία μιας τόσο ξεχωριστής, τόσο ρωμαλέας, τόσο οξείας πέννας, που ευγνωμονώ την επιμελήτρια του τόμου, η οποία επέλεξε και μετέφρασε τα εννέα κείμενα της συλλογής. Από τα διηγήματα των αρχών του 20ού αιώνα (που δείχνουν μια πρώιμη γραφή, ακόμα κρατημένη σε μικρό βάθος, εστιασμένη σ’ αυτό που ο διηγηματογράφος θα ολοκλήρωνε αργότερα, αλλά ακόμα κάπως αναποφάσιστη) μέχρι τα πιο ώριμα κείμενα της δεκαετίας του ’20 και του ’30 (που δείχνουν βάθος, προσήλωση στις απαραίτητες λεπτομέρειες, ατμοσφαιρικότητα και δραματικό τόνο).
Τα έργα του Στέφαν Τσβάιχ άπτονται του μεταίχμιου εκείνου, που χωρίζει και ενώνει το κοινωνικό με το ατομικό. Ζώντας σε μια μεταβατική περίοδο, όταν δηλαδή εξασθενίζει όλο και περισσότερο το σκληρό προφίλ μιας άκρως συντηρητικής κοινωνίας, αυτός συλλαμβάνει αυτόν τον κλονισμό και τον αποδίδει περίτεχνα στα κείμενά-του. Στην ουσία οι χαρακτήρες-του αναδεικνύουν τη διασταύρωση ηθικής και ψυχολογίας, όταν η μεν πνίγει τη δε, όταν η δεύτερη αναζητεί τρόπους να αποδεσμευτεί από τα αυστηρά δεσμά της πρώτης.
Ο Τσβάιχ αποδεικνύεται μάστορας στην αποτύπωση της οριακής ψυχολογίας ανθρώπων οι οποίοι είτε έπαθαν μια μεγάλη καταστροφή, είτε συγκρούστηκαν με τις εσωτερικευμένες ηθικές επιταγές της συνείδησής-τους και ταλαντεύονται ανάμεσα σε δύσκολες αποφάσεις. Τα περισσότερα από τα διηγήματά-του κινούνται σε ηθικά διλήμματα, που διαμορφώνουν ευερέθιστες και διαταραγμένες μέχρις ενός σημείου προσωπικότητες. Ο έρωτας έξω από τα νόμιμα πλαίσια, η απρεπής εγκυμοσύνη, ο τζόγος και οι παρενέργειές του, ο φόνος…
Θα ήθελα, πριν κλείσω, να μιλήσω για το κορυφαίο έργο του βιβλίου, ένα διήγημα που με έκανε να συγκλονιστώ και να κάνω ανήσυχο ύπνο, σαν το διάβασα. Το “Αμόκ”, γραμμένο το 1922, θεωρείται δικαίως από τα καλύτερα, καθώς εκεί ο Αυστριακός πεζογράφος κατάφερε να συμπυκνώσει με δέος, πάθος και έλεος τα τραγικά χαρακτηριστικά μιας μοιραίας συνάντησης. Η υπόθεση έχει ως εξής: Στο νυχτερινό τοπίο του καταστρώματος πλοίου ένας γιατρός εξομολογείται το δράμα του σε έναν άγνωστο: Μια Ευρωπαία κυρία στις Ινδίες ζήτησε απ’ αυτόν να κάνει έκτρωση, αλλά αυτός αρνήθηκε κι εκείνη πέθανε στα χέρια του, μετά από θανάσιμη επέμβαση από μια Κινέζα. Ο γιατρός υποσχέθηκε ωστόσο να μην αποκαλυφθεί η αιτία του θανάτου και κάνει ό,τι μπορεί να πραγματοποιήσει την υπόσχεσή-του.
Το διήγημα εξ αρχής υποβάλλει με την ατμόσφαιρά-του: πλοίο, νύχτα, ημίφως, ήρεμο κλίμα αλλά ενδόμυχα ηλεκτρισμένη. Μυστήριο: ο κρατημένος στο σκοτάδι γιατρός εμφανίζεται ξαφνικά και εκπέμπει δέος και οίκτο μαζί. Ηθική αμφιταλάντευση: πρέπει να προσφέρει ο θεράπων του Ασκληπιού τις υπηρεσίες-του στη πλούσια μοιχό; Κι όταν αυτή τραυματίζεται ενδομητρίως θανάσιμα, ποιες τύψεις αφορούν στον μυστηριώδη αφηγητή; Ο εσωτερικός-του μονόλογος, η ψυχικά κλονισμένη κράση-του, το ποτό και η αποφασιστικότητά-του δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που μαγεύει τον αναγνώστη.
Ο Τσβάιχ συνθέτει διηγήματα-τραγωδίες, όπου συνοψίζεται η διαμάχη του ηθικού απέναντι στο ηθικό, σύγκρουση που οδηγεί σε ψυχολογικά αδιέξοδα. Τα διηγήματά-του έτσι φορτίζουν έντονα το κλίμα και συνεπαίρνουν τον αναγνώστη με τη δύναμη της συμ-πάθειας αλλά και την υποβλητικότητα της ατμόσφαιρας. Σε μερικά από αυτά η αφήγηση μέσα στην αφήγηση παραγκωνίζει τον πρωταγωνιστή σε δευτερεύοντα ρόλο, ακροατή μιας εξομολόγησης, και ανάγει τον ενδοκειμενικό αφηγητή σε πρωταγωνιστή, εξομολογούμενο, σχολιαστή των βαθύτερων διλημμάτων στα οποία βρέθηκε.
Ο Αυστριακός συγγραφέας πείθει τον αναγνώστη ότι η λογοτεχνία έχει τρομερή δύναμη. Πλησιάζει τον φακό-της σε μια οριακή σκηνή και αναδεικνύει τον φοβερό παλμό της ψυχής, όταν αυτή δονείται από τη σύγκρουση των εσωτερικών και εξωτερικών δυνάμεων. Υποκλίνομαι στην τέχνη-του, όπως έχω καιρό να κάνω!

[Δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο In2life στις 16/6/2015  και εδώ, στο Βιβλιοκαφέ, κοσμείται από εικόνες που άντλησα από: www.telegraph.co.uk,  litterae-artesque.blogspot.com, commons.wikimedia.org, www.artdecoresource.com, tativille.blogspot.com, www.independentcinemaoffice.org.uk και d3mha.com]
Πατριάρχης Φώτιος

10 comments:

Μάνος Κοντολέων said...

Καλημέρα αγαπητέ φίλε. Χάρηκα για τα καλά λόγια που έγραψες για τον Τσβάιχ. Για μένα υπήρξε από τα εφηβικά μου χρόνια ένας συγγραφέας που με έμαθε να διαβάζω με κάπως διαφορετικό τρόπο της Ιστορία: Μαρία Αντουανέτα, Μαρία Στιούαρτ, Μαγγελάνος, Μεγάλες ώρες της ανθρωπότητας, Άλωση Βυζαντίου. Και ενώ μου μιλούσε για το πως ο άνθρωπος φτιάχνει και φτιάνεται από την Ιστορία, παράλληλα μου μιλούσε και για την καθημερινότητα μας -Εικοσιτέσσερις ώρες από τη ζωή μιας γυναίκας, Το γράμμα μιας άγνωστης.
Τότε όλα αυτά τα αναγνώσματα. Που διαμόρφωναν τις ιδέες ενός νεαρού ατόμου. Αργότερα βρήκα την ομορφιά της τεχνικής του στις νουβέλες του - Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ. H αόρατη συλλογή, Σκακιστική νουβέλα. Και ακόμα πιο πρόσφατα ανακάλυψα το πόσο μεγάλος μυθιστοριογράφος υπήρξε. Αυτή η Μέθη της μεταμόρφωσης! Πόσο διαχρονική είναι! Και πέρα από όλα αυτά η ίδια του η ζωή. Ο παγκόσμιας κλίμακας συγγραφέας που αποφασίζει να 'αναχωρήσει' γιατί ο κόσμος του έχει ήδη τελειώσει. Καλό καλοκαίρι εύχομαι στους επισκέπτες του blog σου. Με βιβλία του Τσβάιχ σίγουρα θα είναι όχι μόνο όμορφο, αλλά και πολύ μεστό. Καλό καλοκαίρι και σε σένα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μάνο,
καλησπέρα.
Μερικές φορές ντρέπομαι που δεν είχα ανακαλύψει τόσο μεγάλες μορφές νωρίτερα
(έχω ένα μικρό άλλοθι ότι αφενός είναι πάρα πολλά τα μεγάλα ονόματα
και αφετέρου όσα ακούγονται για πολλούς είναι διογκωμένα, με αποτέλεσμα να χάνονται και οι πραγματικά σπουδαίοι).
Ανακαλύπτω λοιπόν τον Τσβάιχ και ευγνωμονώ την επιμελήτρια του τόμου,
τον βάζω πολύ ψηλά στην κλίμακα και θα τον παρακολουθώ με αγάπη.
Να είσαι καλά
Π.Φ.

Μαραμπού said...

Πατριάρχη Φώτιε,

χτύπησες λογοτεχνική φλέβα! Τα διηγήματά του είναι απαράμιλλης ομορφιάς! Το "βασιλικό παιχνίδι" που αναφέρεις μάλλον είναι η περιώνυμη "Σκακιστική νουβέλα", εκτός και αν μου διαφεύγει κάτι. Εξαίσιο διήγημα και πολύ αγαπητό λόγω του σκακιού. Αναζήτησε και άλλα δικά του, είναι εγγύηση. Έχει γράψει και ένα ωραίο δοκίμιο "Το μυστήριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας" από Ροές. Συνυπογράφω το σχόλιο του Μάνου Κοντολέων.

Πες ΝΑΙ στον Τσβάιχ!!

Μάνος Κοντολέων said...

Δεν είναι να ντρέπεσαι που δεν είχες νωρίτερα ανακαλύψει τον Τσβάιχ. Πάντα κάτι και στον καθένα διαφεύγει. Μα πέρα από αυτό, ίσως -χωρίς να το θες- θέτεις ένα άλλο ζήτημα. Αυτό της -απόλυτα δικαιολογημένης- υπερπαραγωγής βιβλίων, αλλά και το εντοπισμό του ενδιαφέροντος -αυτό όχι και τόσο δικαιολογημένο- προς έργα σύγχρονων Ελλήνων και ξένων συγγραφέων.
Η νέες γενιές αναγνωστών καλούνται να διαβάσουν και με μεγάλες ταχύτητες και με μεγάλες παραλείψεις.
Αυτό δεν μπορεί κανείς να το αλλάξει. Αξίζει όμως να το θυμάται. Σε λίγο εμείς οι μανιώδεις αναγνώστες θα ζούμε τις χαρές που υποθέτω πως κυριεύουν του αρχαιολόγους όταν κάτι σημαντικό -μα για χρόνια πολλά θαμμένο- ανακαλύπτουν.

Νώντας Τσίγκας said...

επιτρέψτε μου να συστησω στην ομήγυρη την εξαιρετική αυτοβιογραφία του (το στιγμα της εποχής του συγγραφέα)"Ο κόσμος του χθες" και την "αλληλογραφία" του με τον Σιγκμ. Φρόϋντ...
Ο παλαιοβιβλιοπώλης Μέντελ" συγκλονιστικός -συμφωνω με τον Μάνο.

Anonymous said...

Να μη νιώθω δηλαδή άσχημα που τον πρωτοδιάβασα πριν δύο χρόνια. Έκτοτε μετά από κάθε κακό ή μέτριο βιβλίο διαβάζω Τσβάιχ για να συνέλθω και μετά συνεχίζω... ξαιρετική η κορύφωση της συγκίνησης, κάτι που γενικώς μου λείπει σε αρκετά σύγχρονα βιβλία.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μαραμπού,
ναι, μάλλον είναι η "Σκακιστική νουβέλα", όπου το σκάκι είναι πρωταγωνιστής.
Καλημέρα
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μάνο,
είναι όντως τεράστιο θέμα,
αυτό της υπερπαραγωγής βιβλίων,
μέσα στην οποία χάνονται όλα τα καλά,
αλλά κυρίως της υπερδιαφήμισης.
Όταν κριτικοί και μπλόγκερς εξυμνούν κάθε βιβλίο με όρους όπως
"εξαιρετικό", "εξαίσιο", "υπέροχο", "κορυφαίο", κ.ο.κ.
πώς εγώ θα πειστώ, ακόμα κι αν ένας μεγάλος συγγραφέας αξίζει;
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντας και Βιβλιοκοκκυγία,
τελικά όλοι συμφωνούν ότι ο Τσβάιχ είναι μια κλασική αξία
κι επομένως έχω δίκιο που τον έβαλα στην τιμητική θέση της 1ης του μηνός,
ανάμεσα σε Νομπελίστες,
σαν να έχει πάρει κι αυτός το ύψιστο βραβείο.
Καλημέρα
Π.Φ.

Ρόζα said...

Εδώ καράβια χάνονται βαρκούλες αρμενίζουν...
Ετοιμάζουν και το νεσεσέρ για τα ιαματικά λουτρά.