Tuesday, September 22, 2009

Χυμός μανταρίνι: ανάπλαση ή κατασκευή


Fantasyworld by mysticist_2007
         Τρεις τρόπους (ρεαλιστικής) μυθιστορηματικότητας έχει στη διάθεσή-του ο συγγραφέας για να περάσει το μήνυμά-του:
        1. Βιώνει, όπως ο καθένας-μας, τη ζωή-του, αντλεί από αυτήν θέματα και φτιάχνει μια αληθοφανή ιστορία, που θα μπορούσε κάλλιστα να έχει συμβεί, θα μπορούσε να είναι είδηση στα δελτία ειδήσεων ή άρθρο σε μια εφημερίδα. Στην ουσία προεκτείνει την πραγματικότητα με τα υλικά-της.
       2. Ξεκινά έρευνα για ένα θέμα ειδικότερο, που άπτεται της επιστήμης, της τεχνολογίας, μιας κλειστής κοινωνίας, που χρειάζεται γνώσεις πάνω σε έναν συγκεκριμένο τομέα ή σε μια άλλη εποχή, γράφει πανεπιστημιακό μυθιστόρημα ή κατασκοπικό, ή δικαστικό κ.ο.κ., στο οποίο, εφόσον δεν έχει ο ίδιος βιωματική σχέση με το περιβάλλον εύκολα μπορεί να εξοκείλει και να μην καταφέρει να αποτυπώσει με πειστικότητα το κλίμα, πέρα από τα επιμέρους σημεία. Εκεί χρειάζεται γερή έρευνα και μύηση σε έναν χώρο που πρέπει να μαθευτεί σημείο προς σημείο.
3.  Φτιάχνει εξ αρχής ένα πλαστό σύμπαν, έναν μυθιστορηματικό κόσμο, που θα μπορούσε ίσως να ευσταθεί σε ένα άλλο παράλληλο επίπεδο, κατασκευάζει εκ του μηδενός (;) μια πραγματικότητα που στέκεται μόνο και μόνο από τη συνέπεια με τον εαυτό-της. Γίνεται ένας μικρός θεός-δημιουργός, εφόσον με τα όπλα της φαντασίας και του λόγου στήνει το μυθοπλαστικό σκηνικό του (όχι μόνο ως τόπο αλλά και ως χρόνο, κλίμα, κοινωνικές συντεταγμένες) και μέσα εκεί δοκιμάζει την τύχη των ηρώων-του.
         Τα τρία αυτά είδη τα κατέγραψα εν τάχει με τη σειρά δυσκολίας στον τρόπο χειρισμού-τους. Το να περνάς βιώματα παραλλαγμένα είναι πιο εύκολο από το να ψάχνεις να μάθεις συγκεκριμένα πεδία προβληματισμού και ακόμα πιο εύκολο από το να κατασκευάζεις εξολοκλήρου μυθοπλαστικά σύμπαντα. Αυτό δεν σημαίνει όμως και ότι η ποιότητα είναι ανάλογα κλιμακούμενη, αν και οι δύο τελευταίες κατηγορίες δείχνουν πόσο μαστοριά μπορεί να δώσει ο συγγραφέας –είναι σαν τον ηθοποιό που αναδεικνύει το ταλέντο του όταν παίζει έναν κόντρα ρόλο, έναν ρόλο που δεν ταυτίζεται ούτε κατ’ ελάχιστον με τον εαυτό-του.
         Γιατί τα σκέφτηκα όλα αυτά; γιατί διαβάζοντας το καλοκαίρι ποικίλα έργα, Ελλήνων και ξένων, στάθηκα πολύ στο πόσο άρτια, συνεπή με τον εαυτό-τους, συμπαγή και πειστικά μπορεί να είναι. Αν σκεφτεί κανείς ένα «εύκολο» στη συνταγή μπεστ-σέλερ, ένα δουλεμένο στις λεπτομέρειές του ιστορικό λ.χ. μυθιστόρημα, ή ένα έργο ολικής φαντασίας, επιστημονικής ή μη, θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να εκτιμήσει και άλλες κατασκευαστικές δυνατότητες. Κι αν κανείς πει ότι ο συγγραφέας έχει την απεριόριστη ελευθερία να ονομάσει τον ήρωά-του Γιάννη ή Πέτρο ή Χανς ή Βάγγο και να τον κάνει καθηγητή ή σκουπιδιάρη ή αστυνόμο ή αστροναύτη, πρέπει να σκεφτεί πόσες προεκτάσεις αφήνει κάθε επιλογή και πόσα πρέπει να δέσουν με αυτήν για να φανεί εντέλει το σύνολο πλήρες και σφαιρικά ολοκληρωμένο, χωρίς κενά, χωρίς αντιφάσεις προς τα άλλα επιμέρους σημεία και προς την όποια περικείμενη πραγματικότητα.
           Το συγγραφιλίκι είναι μια δύσκολη δουλειά. Σας το λέω εγώ που δεν γράφω…, ακριβώς για τις δυσκολίες αυτές!!!

Πατριάρχης Φώτιος

12 comments:

Eleni Tsamadou said...

Πολύ ωραία αυτά που γράφεις αγαπητέ Πατριάρχα, όμως υπάρχει και μια παράμετρος που αν μου επιτρέπεις θα ήθελα να προσθέσω. Το κινούν αίτιο για να ακολουθήσει ο συγγραφέας την όποια μορφή γραφής. Με άλλα λόγια γιατί ο συγγραφέας επιλέγει την α και όχι τη β μορφή γραφής; Είναι ελεύθερος να ακολουθήσει την έμπνευσή του, ή επιλέγει με γνώμονα την επιτυχία βαδίζοντας πάνω στά χνάρια μιας πετυχημένης συνταγής και ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής του. Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις συγγραφέων, ακόμη και αυτών που θεωρούμε κλασσικούς, που έγραψαν "κατά παραγγελίαν". Ποιανού θεωρείς το έργο πιο εύκολο; Και κάτι ακόμη αποκλείει η "παραγγελία" την έμπνευση, ή μπορεί να είναι το εναρκτήριο λάκτισμα που θα θέσει σε κίνηση τον τροχό;

Θεόφιλος Ελευθεριάδης said...

"Το συγγραφιλίκι είναι μια δύσκολη δουλειά. Σας το λέω εγώ που δεν γράφω…, ακριβώς για τις δυσκολίες αυτές!!!"


Εμένα μου λες ;
Με το «Σημάδι» έφτασα στα όρια της υπερκόπωσης . Στα τελευταία κεφάλαια υπέφερα από ναυτίες, πονοκεφάλους και άλλα ευχάριστα.
Γράφτηκε βλέπεις και ενώ δούλευα στην "κανονική" μου δουλειά 09.00- 20.00.
Πρόσθεσε και το ότι οι 70 πηγές που αναγράφονται στο τέλος του βιβλίου δεν ήταν οι μόνες που χρησιμοποίησα , αλλά αυτές που θεώρησα σημαντικότερες...
Αν διαβαζα έτσι στο Πανεπιστήμιο τώρα θα δίδασκα στο Χαρβαρντ.
-Τότε γιατί συνέχισες με το «των Κοχλιών και του αίματος» ; θα μου πεις.
Ξέρω `γω ; Με έτρωγε το παραμύθι να βγει στο χαρτί. Το περιόρισα στις μισές σελίδες απ` αυτές του «Σημαδιού» αλλά παλι ξέμεινα από μπαταρίες. Τόσο από ακόμα φορτίζω.

Και πάλι καλά.
Ένας από τους πρώτους και κορυφαίους διδάξαντες , ο σερ Ουώλτερ Σκοτ , κατέστρεψε την υγεία του και κυριολεκτικά πέθανε από το γράψιμο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ελένη,
καλή ερώτηση, καλή γιατί μπορεί να ξεκλειδώσει τον όλο προβληματισμό μου.
Καταρχάς, βλέπεω ότι πολλοί συγγραφείς γράφουν μεταφέροντας τη ζωή τους, λίγο ίδια λίγο παραλλαγμένη, και νομίζουν ότι κάνουν λογοτεχνία. Προσοχή, δεν εξορίζω τη βιωματικότητα αλλά έχω κουραστεί να διαβάζω για χαρακτήρες που ζουν τη ζωή των συγγραφέων τους.
Από εκεί και έπειτα, κάθε εποχή χωρά και τους τρεις τρόπους σκηνικού που κατέγραψα: πιο πολύ τον α η δική μας, αλλά αρκετά τον β και λιγότερο τον γ. Αυτό όμως δεν είναι τόσο θέμα εποχής (δεν είμαι σίγουρος) αλλά θέμα ευκολίας: η ανάπλαση της πραγματικότητας είναι η προσιτή επιλογή, η αναζήτηση υλικού λ.χ. σαν τα έργα του Θ. Ελευθεριάδη απαιτεί προ-εργασία, ενώ η πιο δύσκολη περίπτωση, η εκ του μηδενός κατασκευή μιας πραγματικότητας θέλει αυστηρή συνέπεια, οργανωτικότητα, ενδελεχή έλεγχο των επιμέρους σημείων, φανατσία και δημιουργικότητα. Ο συγγραφέας γίνεται ένας μικρός θεός. Γι' αυτό και είναι η πιο απαιτητική και δη η πιο σπάνια.
Το τελευταίο σου ερώτημα δεν κατάλαβα ποια σχέση έχει με το ζήτημα. "Κατά παραγγελία" μπορεί να γράψει κανείς όλα αυτά τα πλαίσια, αν και νομίζω δύσκολα θα γινόταν στο τρίτο.
Πατριάρχης Φώτιος

Κατερίνα Μαλακατέ said...

Αν και σπανίως γράφω βιωματικά κείμενα και δεν είμαι από αυτούς που θα υπέκυπταν στα θέλγητρα της έρευνας για ένα βιβλίο, δεν ξέρω ποιό είναι δυσκολότερο είδος ειλικρινά. Μερικές φορές ο καινούριος κόσμος που δημιουργώ είναι λύτρωση, κάποτε και λίγο κλεψια. Οι κανόνες είναι δικοί μου και τους κάνω ό,τι θέλω. Το να τους ακολουθείς ακόμα και στο δικό σου φανταστικό σύμπαν είναι μαγκιά, είναι και η απόλυτη καταπίεση μαζί.

alef said...

Μήπως λέω, μήπως, εκτός από "δύσκολη δουλειά" μήπως είναι και λίγο... ταλέντο? Αλλά θα μου πείτε στην εποχή των συνταγών και της "δημιουργικής γραφής", οι "κατασκευές" τί να το κάνουν? Ξεχνάμε επίσης όλοι μας ότι στη λογοτεχνία το "πώς" είναι απαραίτητο, εκείνο το "τί" μας έχει πνίξει στα βιβλία. Αλλά χωρίς "πώς", ούτε "τί" ούτε "γιατί", πώς το έλεγε αυτή η σοφή, σοφοτάτη διαφήμιση? "Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο"? Ε τον τρόπο, μάλλον - απ' ό,τι φαίνεται- σήμερα δεν το χρειάζονται ούτε οι αναγνώστες ούτε κι οι συγγραφείς. Αλλά εποχή παρακμής, ας περιμένουμε αυτοί που θα έρθουν να θεμελιώσουν κάτι πραγματικά καινούργιο (κι όχι αναγνώσματα για να σκοτώνουμε τον χρόνο μας) (που, μεταξύ μας, και ελάχιστος είναι και πολύτιμος).
Συγχωρείστε με για την φλυαρία (τις λέξεις πια θα πρέπει να μη τις ξοδεύουμε, σαν το νερό, διότι με το "λέγε", "λέγε", ακυρώσαμε τα πάντα). Ευχαριστώ, να είστε καλά!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κατερίνα,
θέλω να ρωτήσω ειλικρινά αν ισχύει αυτό που λες: "Οι κανόνες είναι δικοί μου και τους κάνω ό,τι θέλω.". Έχω την αίσθηση ότι ακόμα και με κανόνες και πλαίσια πλήρως επινοημένα πρέπει να υπάρχει μία συνέπεια που είναι δύσκολο να τηρηθεί και θέλει συνεχές πηγαινέλα από σημείο σε σημείο.
Πώς το βιώνεις εσύ;
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Alef,
αυτή η μανία με το λατινινό ερωτηματικό είναι τόσο διαδεδομένη;
Επί της ουσίας τώρα: "ταλέντο". Αναρωτιέμαι αν υπάρχει ένα εκ γενετής χάρισμα. Ή μήπως ονομάζουμε ταλέντο την υποσυνείδητη σφυρηλάτηση μέσω παιδείας της όποιας ικανότητάς μας; Ωραίο και μεγάλο θέμα να το κάνω ποστ. Επιφυλάσσομαι.
Πατριάρχης Φώτιος

alef said...

Γιατί μου το κάνετε αυτό, Πατριάρχα μου? Πάνω που είχα αποφασίσει να κόψω τα λόγια? (για να μπορέσω κάποια στιγμή να τα ξαναβρώ σωστά! Γι' αυτό εξάλλου στο δικό μου, διέκοψα και τα σχόλια), μα αν δεν υπάρχει ταλέντο, τότε γιατί μεγάλοι συγγραφείς δεν είναι οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας? Και δουλευταράδες είναι και τους κανόνες κατέχουν! Σκεφθείτε ότι υπάρχουν συγκλονιστικοί συγγραφείς που δεν έχουν ανοίξει ποτέ τους βιβλίο! Και αναγνώστες εξαιρετικοί αλλά που όταν γράφουν δεν χαράσουν και δεν συγκινούνε κανένα! Δεν γίνονται όλοι οι σολίστες συνθέτες, σωστά? Κι όμως δουλεύουν σκληρά και γνωρίζουν απολύτως τί παίζουν! Ενώ μπορεί κάποιος να γράφει αριστουργήματα αγνοώντας τα πως και γιατί, ευτυχώς ο χρόνος κρίνει! Και δεν είναι ανάγκη να μας βρει εν ζωή, το έργο έχει δικές του διαδρομές κι εποχές, μπορεί να είναι και μπροστά από τον δημιουργό του. Ο Λαμπεντούζα δεν ζούσε όταν κυκλοφορούσε ο "Γατόπαρδος" για να τον δικαιώσει! Και όσο ζούσε, του αρνήθηκαν την έκδοση ως... αντιδραστικό έργο! Τι να λέμε...
Οσο για το ερωτηματικό, αν δεν σας πειράζει, μου αρέσει! Ας μου επιτραπεί αυτή η αυθαιρεσία, δεν είναι ανάγκη όλοι να τα κάνουμε όλα, όμοια, η ζωή μας δεν θα έχει και γούστο. Μου φαίνεται πιο... ερωτηματικό αυτό το ερωτηματικό (σαν απορία ένα πράγμα!) Καλό βράδυ!
Υγ.Πάντως, πιστεύω, ότι εκείνος που αγγίζει μια μεγάλη ιστορία, ή όντως έχει, επιμένω, ταλέντο,την ώρα που γράφει, γνωρίζει τί κάνει, κι απολαμβάνει αυτό που κάνει! Τα ζόρια μάλλον αποδεικνύουν το αντίθετο. Οπως και η δίψα να μας αποδεχθούν οι άλλοι. Η συνάντηση με μια σπουδαία ιστορία είναι από μόνη της αρκετή, τα όσα έπονται είναι για τους άλλους. Καλό σας βράδυ!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Alef,
ανοίγειs μεγάλο θέμα sτο οποίο όsα λεs φυsικά έχουν μια ιδιαίτερη επιχειρηματολογική αξία. Γι' αυτό δεsμεύομαι να ετοιμάsω μία ανάρτηση για το θέμα "ταλέντο" και θα ήθελα να καταθέsειs τις απόψειs sου.
Πατριάρχηs Φώτιοs

alef said...

Πατριάρχα μου, Καλημέρα,
συγχωρείστε με, αλλά παραμεγάλωσα πια για να επιχειρηματολογώ, εξάλλου παραμένω (και το απολαμβάνω) από τη στόφα της μαθήτριας, χαίρομαι απίστευτα να διαβάζω και να ακούω. Οπότε- συγχωρείστε με- έχουν πια μεγαλώσει και τα γονικά μου και μ' έχει πιάσει και με τρελή νοσταλγία για ό,τι παλιό, συνεχείστε εσείς, και θα σας απολαβμβάνω στα μέτρα του δυνατού χρόνου απ' τη γωνιά μου εγώ. Σας μεταφέρω απλώς προκαταβολικά την επιχειρηματολογική- συνδρομή και εμπειρία του Νάνου Βαλαωρίτη (σε κουβέντες μας αλλά και συνέντευξη επ' αυτού). Ο Νάνος Βαλαωρίτης υπήρξε επί σειρά ετών δάσκαλος λογοτεχνίας στην Αμερική, απ' εκείνο βιοπορίστηκε, συνταξιοδοτήθηκε απ' αυτό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα λόγια του: Ξέρετε σήμερα είναι τόσοι πολλοί εκείνοι που γνωρίζουν ΠΩΣ να γράψουν ένα καλό ποίημα, Γράφουν ένα καλό ποίημα. Πιστέψτε με, και είναι πολλοί. Αλλά είναι άδειο από μέσα, δεν έχει μέσα του... αίμα να το πω? Ψυχή? Ο Παπαδιαμάντης έκανε τα λαθάκια του, όχι? Ο Ντοστογιέφσκι, δε? Αμ ο Βιζυηνός μέσ' στην παραφορά? Ας μη ζυγίζουμε λοιπόν το αίμα και τη σάρκα του άλλου στη δική μας λειψή λόγω εποχής ζυγαριά. Απ' τη βαρειά σκιά κάνουμε ή δεν κάνουμε κάτι. Εξάλλου τί τον έκοφτε τον Πεσσόα και την Εμιλυ Ντίκενς εάν θα τους βρούμε και πότε θα τους βρούμε εμείς?
Σας εύχομαι να έχετε ένα υπέροχο Σαββατοκύριακο, και πάλι συγχωρείστε με και για την φλυαρία και για τον χώρο που σφετερίστηκα, να είστε καλά! Δυστυχώς ή ευτυχώς έχω μεγάλα ζητήματα ζωής να επιλύσω αυτή την εποχή και εκεί δεν σηκώνει επιχειρηματολογία.
Τα σέβη μου και την ευχή σας!

Κατερίνα Μαλακατέ said...

Αυτό είναι ακριβώς το δύσκολο κομμάτι. Η συνέπεια σε έναν κόσμο που μπορείς να τον κάνεις ο,τι θέλεις. Ο Ασίμωφ έλεγε πως το να γράψεις αστυνομικό επιστημονικής φαντασίας είναι κλεψιά (μπορείς να βρεις τον δολοφόνο με το τάδε άγνωστο γκάτζετ, γαρ....). Τον ίδιο του τον κανόνα ο ίδιος τον παραβίασε τουλάχιστον μια φορά. Στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας δε, παραβιάζεται συνέχεια....

Η αίσθησή μου είναι πως δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο και ευκολότερο από το γράψιμο ( ακόμα και το κατά παραγγελία). Απλά δεν συμβαίνει σε όλους και στην τελική μπορεί καν να μην είναι επιλογή σε ποιό από τα "είδη" που περιγράψατε ανήκεις.

Vivi G. said...

Αlef, Πατριάρχη, Ελένη, και λοιποί φίλοι,
μέρες τώρα προσπαθώ να μην μπω στην συζήτηση όσο ενδιαφέρουσα κι αν είναι διότι κάπου κουράστηκα να λέμε τα ίδια και τα ίδια περί ανάγκης, τελικά, ύπαρξης ποιού; Του ταλέντου; Toυ αυτονόητου δηλαδή;
Ας θυμηθούμε ότι σε αυλές βασιλιάδων και τυράννων ,στα περιβάλλοντα δόγηδων
και τσάρων, στην σκιά τραγικών καθεστώτων μεγαλούργησαν ευφυείς δημιουργοί εκτελώντας παραγγελίες!
Εμείς βιώνουμε την δική μας εποχή άρα το δικό μας τρίγωνο αμαρτίας, ταλέντο-προϊόντα-χρήμα, ακόμα τίποτα όμως δεν έχει οριστικά κριθεί, απλά νομίζω ότι εμείς ζούμε την υστερία της κατανάλωσης πιο έντονα.
Και σοφά το είπες Alef, είναι λειψές κι οι ζυγαριές της εποχής μας...

Μου κακοφαίνεται βέβαια που οι περισσότεροι συγγραφείς του καιρού μας είναι υπάλληλοι και κάνουν απλά και μίζερα μια… δουλειά αλλά δεν θα τρέφουμε εμείς οι αναγνώστες, ασχολούμενοι μαζί τους, τις όψιμες και κάλπικες ευαισθησίες τους! Ας αποφασίσουν οι ίδιοι πώς επιθυμούν να πορεύονται και αν έχουν κάπου καταχωνιασμένο κάποιο ψιχουλάκι ταλέντου θα φανεί, έννοια τους…
Στο κάτω κάτω καμιά δουλειά δεν είναι ντροπή, έτσι δεν λένε;
Δουλειά τους όμως δεν είναι η Λογοτεχνία, είναι η διασκέδαση, υπηρετούν έναν κλάδο της διασκέδασης που έχει να κάνει με τις λέξεις .Οι άνθρωποι είναι διασκεδαστές, όχι απαραίτητα και λογοτέχνες, πρέπει να γράφουνε best seller αλλιώς τους στέλνουνε στο σπίτι τους και βρίσκουνε ή κατασκευάζουν άλλους..
Ε, ας μην μας πετάνε κατάμουτρα τα απομεινάρια των ενοχικών τους συναισθημάτων επειδή δεν μπορούν ή δεν τολμούν να κάνουν λογοτεχνία ούτε φυσικά το ζήτημα είναι παραγγελία ή όχι.
Κι αν σε μερικούς μπορεί να τους προκύψει και λογοτεχνία, αν υπάρχει το- πώς το είπαμε-ταλέντο θα έρθει ο πανδαμάτωρ χρόνος και θα τα τακτοποιήσει όλα! Άμποτε…

Βέβαια όταν λογοτεχνία είναι αυτό που έκανε ο Παπαδιαμάντης και δεν τον ένοιαζαν τα λεφτά, αυτό που έκανε ο Καζαντζάκης και τον ένοιαζαν διότι είχε επιλέξει να ζει από το γράψιμο, αυτό που έκανε ο Σικελιανός και το συσχέτιζε με κείνες τις μεγάλες του ιδέες, αυτό που έκανε ο Πρεβελάκης που τον ξέρουν δυστυχώς λίγοι, αυτό που έκανε ο Ξενόπουλος που κατηγορήθηκε στην εποχή του γιατί ακριβώς διεκπεραίωνε παραγγελίες και σπεύσανε να ανησυχήσουν για την...ποιότητά του ,αυτό….αυτό…
ε, τότε είναι κομματάκι δύσκολο να πας από την διασκέδαση στην λογοτεχνία…


Κι επειδή την κουβέντα την ξεκίνησε η συγγραφέας Ελένη Τσαμαδού κι έχω διαβάσει ένα βιβλίο της να ξεκαθαρίσω ότι δεν αναφέρομαι σ΄ εκείνην.
Ίσα ίσα το πόνημά της «Ο Χορός των Μυστικών» το βρήκα ενδιαφέρον και μπορεί μια χαρά να αποφύγει και τις κακοτοπιές του εμπορίου και να φυλάξει ως πολύτιμο δώρο το ταλέντο της μακριά από τις σειρήνες.
Ευχαριστώ για την υπομονή σας.