Sunday, July 16, 2006

Ένας δεύτερος χυμός από τρία εσπεριδοειδή

ΑΝΤΙΚΕΡΑΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΙΑ


Σκέφτηκα να απαντήσω από εδώ στον «χυμό με τα τρία εσπεριδοειδή» του Πατριάρχη, αλλά μετά κατάλαβα ότι η απορία του σημαίνει ότι ο ίδιος γνωρίζει ήδη πολύ καλά την απάντηση. Και δεν είναι καν απαραίτητο να συνταχθεί κανείς ανοιχτά με ό,τι μας έμαθε ο μεταμοντερνισμός περί της απουσίας του "κέντρου", περί της ανυπαρξίας αυτής της υπερβατικής διακριτικής "ουσίας" που ο συνεταίρος μου Φώτιος θα ήθελε να υπάρχει, για να γίνει κατανοητή η ρητορικότητα της ερώτησής του.

Γιατί αυτά τα ερωτήματα κυκλοφορούν με πολλές μορφές ήδη από τον 18ο αιώνα. Είναι εκείνη η βασική παραδοχή της νεωτερικότητας (του Λέσσινγκ, για παράδειγμα, και του Καντ) ότι ο αγώνας μεταξύ ιδιοφυΐας και κανόνα, μεταξύ φαντασίας και λόγου, είναι άνευ αντικειμένου διότι η δημιουργία δεν προσκτά κανόνα "εκ των έξω", είναι όμως η ίδια αυτός ο κανόνας [1]. Μέσα της αποκαλύπτεται αυτή η αναγνωρίσιμη (αν έτσι το θέλουμε) σκοπιμότητα ή νομοτέλεια, η οποία όμως πουθενά αλλού πέρα από το συγκεκριμένο καθ’ έκαστο καλλιτεχνικό μόρφωμα δεν παρίσταται και δεν διαμορφώνεται, παρά μόνο στη συγκεκριμένη και ατομική καλλιτεχνική μορφή per se.

Η "ορίζουσα αρχή" που ο Πατριάρχης (ως άνθρωπος της πίστης) τόσο επιθυμεί, είναι κάτι που ο ίδιος (ως ειλικρινής στοχαστής) γνωρίζει ότι δεν υπάρχει. Άλλωστε, ακόμα κι αν υπήρχε -ο Πατριάρχης το γνωρίζει πολύ καλά κι αυτό- δεν θα μπορούσε ποτέ και πουθενά να δειχτεί.

Κάτια
16/7/2006


[1]. Στο καντιανό αυτό πλαίσιο ο "κανόνας" έχει την έννοια του "συνήθους" και δεν πρέπει να συγχέεται με τον λεγόμενο "λογοτεχνικό κανόνα". Επίσης, η καντιανή "ιδιοφυΐα" αναφέρεται στην "ιδιοφυΐα του αντικειμένου" (στην ιδιαίτερη ουσία του έργου) και όχι στην "ιδιοφυΐα του προσώπου" (δηλαδή στην ιδιοφυΐα του συγγραφέα - που άλλωστε δεν προκύπτει παρά μόνο ως μορφή του ίδιου του έργου).

Saturday, July 15, 2006

Γκρεκοτσίνο


Διαβάζω το σημερινό φύλλο της “Βιβλιοθήκης” στην Ελευθεροτυπία. Κριτική για την Νικολαΐδου. Και σκέφτομαι πόσο αυτός ο κύκλος αυτοπροβάλλεται. Οι κριτικοί που γράφουν βιβλία κρίνονται από άλλους κριτικούς, γνωστούς στα περιοδικά και στις εφημερίδες, στο λογοτεχνικό σινάφι που ευλογεί τα γένια του. Το ίδιο έγινε τη χρονιά που πέρασε με την Α. Μαντόγλου και τον Ηλ. Μαγκλίνη. Γιατί εμένα μου φάνηκε “Ο μωβ μαέστρος” της Σ. Νικολαΐδου πολύ κατώτερο του αναμενόμενου; Γιατί οι κριτικοί, όπως η Χοντολίδου στο Εντευκτήριο του Ιουνίου, τχ. 73, κρίνουν με βάση αν τους συγκίνησε ή όχι, αν τους θύμισε την πόλη τους ή…;

“Ο μωβ μαέστρος” αναφέρεται σε μια κοπέλα η οποία, αφού πέθανε ο πατέρας, προσπαθεί να καταλάβει την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του όσο ζούσε. Μικρά κεφάλαια, γρήγοροι ρυθμοί, φιλοσοφίες ζωής μέσα σε μια πληθώρα επεισοδίων που διαδέχονται το ένα το άλλο με ασύνδετες αναδρομές. Τα πρόσωπα γύρω από τους δύο πρωταγωνιστές σκιαγραφούνται με σύντομες βιογραφίες της πορείας τους. Τελικά ποιο αποτέλεσμα έχει αυτή η προσπάθεια; Ο αναγνώστης δεν ταυτίζεται με κανέναν, ούτε προβληματίζεται. Δεν προλαβαίνει να το κάνει από στιγμιότυπο σε στιγμιότυπο. Η λογοτεχνία δεν κερδίζει, αλλά παρεκκλίνει σε μια light εκδοχή της, σαν άνοστα σφηνάκια. Το σύνολο αδυνατίζει από τα μέρη αλλά και τα μέρη δεν διαβάζονται ως τέτοια, αφού τυπικά συνθέτουν ένα όλο.

Πατριάρχης Φώτιος
14.07.2006

Παγωτό φιστίκι μπανάνα


Περιοδικά γύρω από το βιβλίο. Δεν στέκομαι σε όσα αναφέρονται σε αργούς αναγνώστες, αλλά σ’ αυτά που πλέον γράφονται με τη λογική των blogs, με την ταχύτητα ενός καταλόγου, με τη μορφή μικρών παρουσιάσεων σαν να πρόκειται για συλλογή διαφημίσεων: το “Index” λ.χ. και το “διαβάζω” μέχρι ενός σημείου, αν και το τελευταίο προσπαθεί να βρει την καινούργια του ταυτότητα, ανάμεσα στο εύκολο ανάγνωσμα στο μετρό και στην πιο ουσιαστική τοποθέτηση στον χώρο του βιβλίου. Τελικά κάνουμε το βιβλίο προϊόν σουπερμάρκετ που προβάλλεται βιαστικά και πρόχειρα, σαν σε ενημερωτικό διαφημιστικό ένθετο στις εφημερίδες, από αυτά που τα πετάς πριν τα ανοίξεις.

Πατριάρχης Φώτιος
11.07.2006

Χυμός τρία εσπεριδοειδή


Διαβάζοντας πολλά μυθιστορήματα –ελληνικά και ξένα- αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που τελικά θα κάνει ένα βιβλίο να ξεχωρίσει μέσα στην πληθώρα των προσπαθειών. Και αναρωτιέμαι κάτι τέτοιο κυρίως όταν βλέπω καλές ιδέες που έχουν γίνει αντικείμενο μιας κάποιας ικανοποιητικής επεξεργασίας. Δε φτάνει. Όταν βλέπω ένα καλοδουλεμένο ύφος που δείχνει ζεστασιά και αγάπη για τη γλώσσα. Δε φτάνει. Όταν βλέπω ένα ενδιαφέρον θέμα που δεν έχει απασχολήσει άλλους ή ένα πρωτότυπο τέλος που καταξιώνει την προσοχή του αναγνώστη. Δε φτάνει. Είναι ο συνδυασμός όλων μαζί; Όχι πάντα, αν κρίνει κανείς από αναγνωρισμένα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ποια αναλογία εντέλει και ποια χημεία παραμέτρων θα δώσει ένα ποιοτικό βιβλίο;

Πατριάρχης Φώτιος
8.7.2006

Παγωτό παρφέ σοκολάτα

Καταγράφω σε μια προσπάθεια σύγκρισης τις 70 προτάσεις ελληνικής πεζογραφίας που έκαναν πρόσφατα οι εφημερίδες “Τα Νέα” (24-25.6.2006) και “Ελευθεροτυπία” (30.6.2006) και το περιοδικό “διαβάζω” (τχ. 465, Ιούλιος-Αύγουστος 2006) για το καλοκαίρι.
Τίτλος ελληνικής πεζογραφίας
1. Αβέρωφ, Τατιάνα, Ανοικτή γραμμή
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
2. Αλ Σαλέχ, Αφροδίτη, Ο Βεσάρος
ΔΙΑΒ.-Π.Κρημνιώτη
3. Αμπαζής, Κωνσταντίνος, Σαράντα καλοκαίρια
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
4. Ανδιανόπουλος, Ανδρέας, Κατερίνα Σφόρτσα
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
5. Βαλαωρίτης, Νάνος, Γνωρίζετε την Ελπινίκη;
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
6. Βασιλικός, Βασίλης, Οι ωραίοι ωρεοί
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
7. Βιδάλης, Γιώργος, Τρυφερή είναι η νύχτα
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
8. Βιντιάδης, Μηνάς, Το δεξί πόδι του Θεού
ΝΕΑ-Μ.Πιμπλής
9. Βλαβιανού, Άγγυ, Post coitus. Μετά τη συνουσία
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
10. Βλαντής, Νίκος, Writersland. Το νησί των συγγραφέων
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
11. Βλάχος, Πάναγιώτης, Καλή σας νύχτα, κύριε Φρόιντ
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
12. Βουράκης, Μάνος, Φάδερ ημών
ΔΙΑΒ.-Ν.Λαφαζάνη
13. Γαβαλά, Μαρία, Τα κορίτσια της πλατείας
ΝΕΑ-Π.Μάρκαρης
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
14. Γαλανάκη, Ρέα, Αμίλητα, βαθιά νερά
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
15. Γιαννακάκη, Ελένη, Τα χερουβείμ της μοκέτας
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
ΔΙΑΒ.-Ε.Καρακούλη
16. Γκουρογιάννης, Βασίλης, Από την άλλη γωνία
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
17. Γονατάς, Ε.Χ., Τρεις δεκάρες
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
18. Δημητρίου, Σωτήρης, Τα οπωροφόρα της Αθήνας
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
19. Διβάνη, Λένα, Νάντια
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
20. Διβάνη, Λένα – Κορτώ, Αύγουστος – Μιχαλοπούλου, Αμάντα – Χωμενίδης, Χρήστος, Το ερωτικό των τεσσάρων
ΔΙΑΒ.-Κ.Η.Γιαννόπουλος
21. Ελευθερίου, Μάνος, Η γυναίκα που πέθανε δυο φορές
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
22. Καισαρίδης, Γιάννης, Μισάντρα
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
23. Κάλιοσης, Βαγγέλης, Και τώρα τι θα γίνει χωρίς τρομοκράτες;
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
24. Καλιότσος, Παντελής, Δεκεμβριανή νύχτα
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
25. Καλλιφατίδης, Θοδωρής, Στο βλέμμα της
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
ΔΙΑΒ.-Γ.Ν.Περαντωνάκης
26. Καρακώστα, Μελίνα, Ναι, είναι αλήθεια
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
27. Καρύδας, Δημήτρης, Η πτήση
ΔΙΑΒ.-Δ.Τριανταφυλλίδης
28. Κασόλας, Μήτσος, Η άλλη Αμερική
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
29. Κιτσοπούλου, Λένα, Νυχτερίδες
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
30. Κουνενής, Νίκος, Ω, του θαύματος!
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
31. Λύρη, Νιόβη, Πρωινό ιντερσίτυ
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
32. Μαγκλίνης, Ηλίας, Σώμα με σώμα
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
33. Μαντόγλου, Αργυρώ, Bodyland χωρασωμάτων
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
34. Μάρκαρης, Πέτρος, Βασικός μέτοχος
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
ΔΙΑΒ.-Γ.Νέδας
35. Μαρτινίδης, Πέτρος, Ο θεός φυλάει τους άθεους
ΝΕΑ-Π.Μάρκαρης
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
36. Μίγγας, Δημήτρης, Στα ψέματα παίζαμε!
ΝΕΑ-Μ.Πιμπλής
37. Μιτσατάκη, Κλαίρη, Σωρείτες
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
38. Μιχαηλίδης, Μιχάλης, Νυχτερινή διαδρομή
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
39. Μουρσελάς, Κώστας, Βαμμένα κόκκινα μαλλιά
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
40. Μπράμος, Γιώργος, Άσπρα γένια
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
41. Μωυσείδης, Στυλιανός, Πολεμώντας στο σκοτάδι
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
42. Ναχμία, Νίνα, Τίποτα πριν, τίποτα μετά
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
43. Νικηφόρου, Τόλης, Η εξαίσια ηδονή του βιασμού
ΕΛΕΥΘ.-Ν.Ντόκας.
44. Νικολαΐδου, Σοφία, Ο μωβ μαέστρος
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
45. Νοταράς, Γιώργος, Τόπος λατρείας
ΔΙΑΒ.-Ν.Λαφαζάνη
46. Παγκουρέλης, Βάιος, Ένα κρανίο για τον Γιόρικ
ΝΕΑ-Π.Μάρκαρης
47. Παπαδούλης, Δημήτρης, Η άλλη ζώνη
ΔΙΑΒ.-Ν.Κίτσου
48. Παπουτσή, Κατερίνα, Τα διπλά κρεβάτια κρύβουν μοναξιά
ΔΙΑΒ.-Χ.Ψ
49. Παυλιώτης, Αργύρης, Το επικηρυγμένο πρόβλημα
ΝΕΑ-Π.Μάρκαρης
ΕΛΕΥΘ.-Ν.Ντόκας
ΔΙΑΒ.-Φ.Φιλίππου
50. Πολιτοπούλου, Μαρλένα, Δώδεκα θεοί και τρεις φόνοι
ΕΛΕΥΘ.-Ν.Ντόκας
51. Πουσκουλέλης, Γιάννης-Φαέθων, Ο γάτος μου νιαουρίζει φούγκες
ΔΙΑΒ.-Ν.Κίτσου
52. Ράγκος, Γιάννης, Η στάση του εμβρύου
ΕΛΕΥΘ.-Ν.Ντόκας
ΔΙΑΒ.-Φ.Φιλίππου
53. Ραπτόπουλος, Βαγγέλης, Φίλοι
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
54. Σαΐας-Μαγρίζου, Βεατρίκη, Το βραχιόλι της φωτιάς
ΔΙΑΒ.-Π.Κρημνιώτη
55. Σαραντίτη, Ελένη, Γυναίκα με τριαντάφυλλο
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
56. Σκαμπαρδώνης, Γιώργος, Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΕΛΕΥΘ.-Β.Χατζηβασιλείου
ΔΙΑΒ.-Γ.Ν. Περαντωνάκης
57. Σολδάτος, Γιάννης, Διόνυσος, ο βασιλεύς των Ορέων
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΔΙΑΒ.-Ν.Λαφαζάνη
58. Σταυρακοπούλου, Σωτηρία, Η μεθυσμένη γυναίκα
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
59. Ταμβακάκης, Φαίδων, Άδεια ξενοδοχεία
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
60. Τατσόπουλος, Πέτρος, Η πρώτη εμφάνιση
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
61. Τρεχλής, Βλάσσης, Ταξίδι στη λευκή θάλασσα
ΔΙΑΒ.-Σ.Κακουριώτης
62. Τρικούκης, Μάκης, Η ταπείνωση του θριαμβευτή
ΔΙΑΒ.-Δ.Τριανταφυλλίδης
63. Φασούλας, Χρήστος, Ο έρωτας δεν κάνει για πιλότος
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
ΔΙΑΒ.-Ν.Κίτσου
64. Χατζηκωνσταντίνου, Δημήτρης, Τετράδια ονείρων
ΔΙΑΒ.-A.Basco
65. Χατζητάτσης, Τάσος, Μονόξυλο στο ποτάμι
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
66. Χουρμουζιάδου, Ελιάνα, Δεύτερη γυναίκα
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
67. Χριστόπουλος, Βασίλειος, Κι εσύ Έλληνας, ρε;
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου
ΔΙΑΒ.-Π.Κρημνιώτη
68. Χρυσανθοπούλου, Κατερίνα, Η γυναίκα που έγραφε για τον άνδρα
ΝΕΑ-Χ.Ποντίδα
69. Χρυσόπουλος, Χρήστος, Το φανταστικό μουσείο
ΔΙΑΒ.-Κ.Κατσουλάρης
70. Χωμενίδης, Χρήστος, Το σπίτι και το κελί
ΝΕΑ-Ρ.Γεωργακοπούλου

Συμπεράσματα: τα βιβλία που προτιμήθηκαν συγκεντρώνοντας τρεις ψήφους είναι: “Τα χερουβείμ της μοκέτας” της Ελ. Γιαννακάκη, “Στο βλέμμα της” του Θ. Καλλιφατίδη, ο “Βασικός μέτοχος” του Π. Μάρκαρη, η “Νυχτερινή διαδρομή” του Μ. Μιχαηλίδη, το “Επικηρυγμένο πρόβλημα” του Αργ. Παυλιώτη και το “Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου” του Γ. Σκαμπαρδώνη,

Πατριάρχης Φώτιος
6.7.2006

Καπουτσίνο

Μάνος Βουράκης, Φάδερ ημών, Ωκεανίδα 2005

Πολύς λόγος από στόμα σε στόμα για ένα βιβλίο με το οποίο δεν ασχολήθηκαν οι κριτικοί. Το πιο πιθανό είναι ότι οι τελευταίοι δεν φοβήθηκαν τη μήνιν του Χριστόδουλου, αλλά –απ’ όσο μπορώ να έχω γνώμη ως Πατριάρχης- προβληματίστηκαν για μερικά κύρια γνωρίσματα της λογοτεχνικής(;) του γραφής. Το βιβλίο στην ουσία αποτελεί μία διασκευή της Καινής Διαθήκης με αναφορά σε μια επανάληψη της Πρώτης Παρουσίας από μια Δεύτερη. Ο Βουράκης φτιάχνει μια εκσυγχρονισμένη εκδοχή του Χριστιανισμού χρησιμοποιώντας κοφτερή γλώσσα, ιδιαίτερο τρέχοντα λόγο, έξυπνα τεχνάσματα και ευφάνταστες συλλήψεις που κρατούν ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Τα δύο μεγάλα ωστόσο μειονεκτήματά του είναι: α) η ιστορία είναι μια κινηματογραφική αμερικανιά προτεσταντικού τύπου που φαίνεται όχι μόνο στα ονόματα αλλά και στο κλίμα της παγκοσμιοποίησης, η οποία μετατρέπει τα πάντα σε μια παρωδιακή κομεντί (θυμίζει Whoopee Goldberg) και β) η απουσία πλοκής είναι εμφανής, καθώς τα γεγονότα δεν συνδέονται με άλλο τρόπο μεταξύ τους παρά μόνο με την αντιστοιχία τους με αυτά της Αγίας Γραφής.

Πατριάρχης Φώτιος
3.7.2006

Χυμός σανγκουίνι

Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ
Μέρος 1ο

Ας συνεχίσω λοιπόν και εγώ από τη μεριά μου τη συζήτηση για την ανειδίκευτη (ας την ονομάσουμε ευεργετικώς «αθώα») κρίση της λογοτεχνίας λέγοντας τούτο το αρχικό για την ανάγνωση: ότι η ιδιάζουσα ορμή του πνεύματος, που προκύπτει από την πρώτη συνάφεια με το λογοτεχνικό έργο (και εδώ αναφερόμαστε σε ένα αρχικό, μάλλον συμπεριφορικό, αναγνωστικό αντανακλαστικό - δηλαδή σε μια προ-κριτική αποδοχή ή απόρριψη του έργου), υπεκφεύγει της κριτικής σύλληψης. Διότι ο «μεταμορφωμένος-σε-κριτικό» αναγνώστης έχει πλέον ήδη διαπεραστεί από τα θεμελιώδη αποτελέσματα της αισθητικής. Την ευταξία και την κανονικότητα που πιστεύει πως συνειδητοποιεί στη μορφή του λόγου ο κριτικός τις έχει τοποθετήσει ο ίδιος μέσα της. Γι’ αυτό η κριτική δεν μπορεί παρά -την ίδια στιγμή που στρέφεται προς το αντικείμενό της- να περιλαμβάνει και μετα-κριτική αυτεπίγνωση, που θα κοιτά με διερευνητικό μάτι τον ίδιο τον εαυτό της. Ο κριτικός αναγνώστης στη ουσία επιθυμεί να επιστρέψει στην πρώτη ανάγνωση, και αυτή η οπισθοβατική διαμεσολάβηση δεν είναι ποτέ δυνατόν ούτε να παρακαμφθεί ούτε να επιτευχθεί.

Έτσι, λοιπόν, ένας τέτοιος τρόπος αντίληψης δεν μπορεί να είναι δεδομένος ήδη από το αντικείμενο. Αντιθέτως, είναι μια σκοπιά (aspect seeing) την οποία καταλαβαίνουμε «επισκοπούντες». Δεν εκπηγάζει από τη σκέτη σύλληψη του δεδομένου κειμένου, ούτε από την παράθεσή του σε αιτιακές συνάφειες και αναφορές, αλλά είμαστε εμείς που συνεπιφέρουμε από την αρχή μια ιδιάζουσα και αυτόνομη (όχι όμως ενδοκειμενικά αυτάρκη) ταυτότητα στο κείμενο. Κατόπιν, ο λόγος του κριτικού ακολουθεί για να εντοπίσει τις όποιες συνάφειες, αναφορές και επιδράσεις, επιδιώκοντας να συστήσει μια μορφή του αντικειμενικού. Εδώ, όμως, αυτή η συνθήκη ισχύει και υπό μια στενότερη και ειδικότερη έννοια, επειδή το κείμενο που τίθεται υπό κρίση είναι συνάμα μια μορφοποίηση δεύτερης τάξης. Πρόκειται για εκείνο το αρχικό, προ-κατηγορικό (precategorical) όλον, το οποίο ως τέτοιο είχε συλληφθεί με τις «ανυποψίαστες» εποπτείες της πρώτης «αφελούς» ανάγνωσης και τώρα έχει υποστεί πλέον την εξαντικειμένισή του προσλαμβάνοντας νέο νόημα, εφ’ όσον η σχέση και η αμοιβαία εξάρτηση των μερών του υπόκειται πλέον σε κριτική θεώρηση.

Ως προς τούτο, η «τεχνική» της κριτικής είναι τέτοια ώστε να μην προσδιορίζεται τίποτα περί αυτού του ίδιου του αντικειμένου ή περί του τρόπου παραγωγής του. Αλλά, αντιθέτως, να κρίνεται δι’ αυτών η φύση του έργου κατ’ αναλογία με μια τέχνη και μάλιστα υποκειμενικά σχετιζόμενη προς τη γνωστική μας ικανότητα, και όχι αντικειμενικά σχετιζόμενη με τα αντικείμενα. Και αυτό είναι εφικτό μόνο αν η νέα αναγνωστική αρχή (η κριτική ανάγνωση) δεν επέμβει στη σφαίρα της παλιάς (της «αφελούς» πρώτης ανάγνωσης), αλλά αν εκπροσωπήσει μια διαφορετική από αυτήν αξίωση εγκυρότητας, η οποία εντούτοις προέχει να προσδιοριστεί και να οριοθετηθεί έναντι της προηγούμενης.

Επομένως, η φόρμα χρησιμεύει για να μας αποδείξει ακόμα μια φορά ότι τίποτα από ό,τι η κριτική παρουσιάζει ως «αυθεντικό» στη λογοτεχνία δεν μπορεί ποτέ να προϋπάρξει ως τέτοιο.

Πολλοί γράφουν για τη λογοτεχνία με το άλλοθι της «αυθόρμητης γνώμης», χωρίς να γνωρίζουν ότι αυτή η αφετηριακή, καταγωγική αυθεντικότητα είναι απρόσιτη. Και το μόνο που κατορθώνουν επιδιώκοντας το «δήθεν αυθεντικό», είναι να αποκαλύπτουν την ανεπάρκεια μιας ανεπεξέργαστης αντίληψης.
Κάτια
3/7/2006