Friday, September 07, 2012

“Νερό” του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου

Το νερό ως δήλωση και ως συνυποδήλωση, ως καθαρτήριος της λεκάνης παράγοντας και ως καμπανάκι κινδύνου για τη διαταραγμένη προσωπικότητα του αφηγητή γίνεται πηγή ακουστικών ερεθισμάτων και προανάκρουσμα παραφροσύνης.  


Φραπέ με γάλα:
Κώστα Γ. Παπαγεωργίου
“Νερό”
εκδόσεις Κέδρος
2011 

            Ο χρόνος ανάγνωσης δεν είναι φυσικά πάντα ανάλογος με τον αριθμό των σελίδων ενός βιβλίου. Εξαρτάται από τον ενδιάθετο στο βιβλίο ρυθμό που σχετίζεται με το θέμα (πόσο ενδιαφέρει τον αναγνώστη) και ακόμα περισσότερο με τον τρόπο γραφής. Λ.χ. η ποίηση απαιτεί αργό ρυθμό, στάση σε κάθε στίχο, ίσως και σε κάθε λέξη, συχνά πισωγυρίσματα για να συνδέσεις το νέο με το παλιό, το τωρινό με το προηγούμενο και να δεις το ποίημα ως σύν-ολο μερών σε ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο. Άλλα βιβλία οδηγούν σε γρήγορες αναγνώσεις, όπως λ.χ. τα αστυνομικά έργα που παρωθούν σε μεγάλες αναγνωστικές ταχύτητες λόγω του προσδοκώμενου τέλους και της κινηματογραφικής (τις περισσότερες φορές) γραφής-τους.
            Το “Νερό” του Παπαγεωργίου, βραβευμένο προσφάτως από το περιοδικό «Διαβάζω»* ως το καλύτερο έργο του 2011 στην κατηγορία διήγημα-νουβέλα, οδηγεί σε αργές αναγνώσεις, ενίοτε σχεδόν σε βήμα σημειωτόν, περιπλανώμενες γύρω από τον ίδιο και τον ίδιο άξονα. Είναι πιο πολύ που ο συγγραφέας, απ’ ό,τι διαβάζω, θητεύει επί μακρόν στην ποίηση, με αποτέλεσμα ο τρόπος αφήγησης να ακολουθεί τα αργά πατήματα του στίχου, τη στοχαστική και αναστοχαστική-του αυτάρκεια, τη βραδυπορία που επιμένει στις σκέψεις και όχι στη δράση, στην εσωτερική αναμόχλευση ιδεών και σκέψεων, στη γλώσσα που προβάλλει την αυτοαναφορικότητά-της ως συστατικό της ίδιας της εξέλιξης των γεγονότων.
            Τα γεγονότα, όσα μπορείς κανείς να βρει, στρέφονται γύρω από την ανακάλυψη του αφηγητή ότι κάθε φορά που τραβούσε το καζανάκι στην τουαλέτα-του συνέβαινε το ίδιο στον από πάνω όροφο. Μπαίνει λοιπόν σε σκέψεις, φαντάζεται ίσως καφκικές συνωμοσίες οι οποίες όμως δεν παίρνουν υπαρξιακές διαστάσεις, αλλά λυρικές και στοχαστικές, αρχίζει να κατασκοπεύει ακουστικά τους από πάνω. Έτσι, όλο το έργο είναι ένα «ακουστικό σύνολο» όπου παρελαύνουν ήχοι από το νερό στο καζανάκι μέχρι τα βήματα των ανθρώπων και το κουδούνι στην εξώπορτα.
            Η νουβέλα υποδεικνύει πως η γλώσσα είναι η άλλη όψη της σκέψης, πως δηλαδή οι αισθήσεις (εν προκειμένω η ακοή) διυλίζονται και αποδίδονται με τον λόγο που διατυπώνει τις συλλήψεις του νου αλλά ταυτόχρονα αναθεωρεί αυτές τις διατυπώσεις. Αυτό είναι λίγο πολύ δεδομένο. Ακόμα περισσότερο, ο Παπαγεωργίου προσπαθεί να κάνει μέσω της γλώσσας το καθημερινό, το νερό στο καζανάκι, υλικό μιας άλλης κατανόησης της πραγματικότητας, η οποία συχνά διαστρεβλώνεται από τα παιχνίδια του νου και συλλαμβάνεται άστοχα μέσα στους λαβυρίνθους της σκέψης.
            Παρακολουθούμε εκ των ένδον το «σάλεμα» του μυαλού που μπορεί να αναγάγει σε απειλή τον νιαγάρα της τουαλέτας, να βλέπει παντού εχθρούς ή απειλές, να μην μπορεί να ξεφύγει κλεισμένος στο αδιέξοδο είναι-του από τις αυταπάτες που ορθώνται μπροστά-του σαν δονκιχωτικοί ανεμόμυλοι. Η οπτική γωνία του αφηγητή κάνει τους αναγνώστες να προσπαθήσουν να καταλάβουν τη λογική-του, αλλά γρήγορα αυτοί αντιλαμβάνονται πόσο το πρίσμα με το οποίο αναλύει την πραγματικότητα είναι παραμορφωτικό. Ο αφηγητής έχει χάσει την επαφή με την πραγματικότητα, έχει “τυφλωθεί” πνευματικά και μόνο με την ακοή πλάθει ιστορίες και περιχαρακώνεται σε μια ασφυκτική γι’ αυτόν ψυχολογία.
[Δημοσιεύτηκε στο In2life στις 8/8/2012] 
 
*Ένα σχόλιο εδώ για το περιοδικό «Διαβάζω» που έκλεισε. Αν υπάρχει πολιτισμικό έλλειμμα, αυτό φαίνεται από τη στάθμη της λογοτεχνίας αλλά και από τα κενά που εμφανίζονται σε ζωτικούς χώρους για το βιβλίο, όπως τα περιοδικά και οι εφημερίδες, τα βιβλιοπωλεία και οι βιβλιοθήκες, οι εκδοτικοί οίκοι και οι συγγραφείς. Το «Διαβάζω» ήταν το πιο ζωντανό περιοδικό της ελληνικής σκηνής, που συντηρούσε τη συζήτηση για τη λογοτεχνία με τα άρθρα-του αλλά και με τα βραβεία-του. Λυπάμαι, λυπάμαι πολύ!
Πατριάρχης Φώτιος

10 comments:

Anonymous said...

Μήπως γίνεται να βάλεις μικρά αποσπάσματα από το βιβλίο;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε ανώνυμε,
γενικά δεν είμαι υπέρ των αποσπασμάτων, γιατί το πεζό δεν είναι ποίημα. Χρειάζεται να το δεις ολοκληρωμένο. Αλλά επειδή το "Νερό" έχει ποιητική διάσταση στη γλώσσα-του, θα βάλω ένα μικρό δείγμα (σελ. 39)
"Καθρέφτης ήχων πάνω απ' το κεφάλι-μου, μου πέρασε η σκέψη μια στιγμή. Καθρέφτης ήχων αόρατος, που λες πως είχε στηθεί επάνω απ' το κεφάλι-μου ακριβώς, ευέλικτα μετακινούμενος μαζί με τις μετακινήσεις-μου, ώστε ό,τι έκανα, ταυτόχρονα εντελώς, το άκουγα πανομοιότυπα να ηχεί. Καθρέφτες, μάλλον, που αντηχούσαν με ακρίβεια ό,τι στον χώρο τον δικό-μου ηχούσε, με τα νερά αόρατα όπως άκουγα να ηχούν, αλλά και ο βήχας το ίδιο".
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

"Άννα, τώρα κοιμήσου" ήταν ένα μικρό βιβλίο του Κώστα Παπαγεωργίου,
όπου με είχε εντυπωσιάσει το παραλήρημα ενός άντρα ανάμεσα σε δυο γυναίκες.
Εξαιτίας του διάβασα και "Των Αγίων Πάντων" , που κι αυτό μου άρεσε.
Στη συνέχεια τον γνώρισα και ως ποιητή στην ενδιαφέρουσα συλλογή "Η λύπη των άλλων".

Η παρουσίασή σας, (σε συνδυασμό με αυτήν του Γιάννη Κοντού, αλλά και του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου), είναι καθοριστική για να σπεύσω να το διαβάσω.
(Ναι, επιμένω να διαβάζω κριτικές και κάποιες να τις εμπιστεύομαι κιόλας.)

κ.κ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

κ.κ.,
γιατί "απολογείσαι";
Κι εγώ διαβάζω κριτικές, κι εγώ τις εμπιστεύομαι, κι εγώ πιστεύω στον καθοριστικό-τους ρόλο.

Χαίρομαι που ο Παπαγεωργίου (παρόλο που δεν ήξερα το έργο-του) έχει αφήσει σημαντικά κομμάτια λόγου.
Πατριάρχης Φώτιος

Ροβίνα Άλμπα said...

Συνήθως κοιτάζω τις κριτικές ψάχνοντας ίσως και μια φράση που θα διεγείρει την ψυχή μου ή το μυαλό μου για να διαβάσω το κρινόμενο έργο.Χωρίς να γνωρίζω παρά μόνο εν μέρει το έργο του Παπαγεωργίου διαβάζοντας την κριτική και κάποια αποσπάσματα είπα: Ρε άντε από κει που θα στριμωχτώ στις κατασκευασμένες δήθεν παραληρηματικές σελίδες ανάμεσα σ'ένα καζανάκι κι έναν με τη βία τρελό . Η τρέλα έχει χρώματα που σε ταράζουν και μέσα από τους δρόμους της σε οδηγεί πιο πέρα από κει που είσαι.Η μεμψίμοιρη κι από τα μαλλιά τραβηγμένη τρέλα του "νερού" μόνο θυμό μου προκαλεί. Μου αρέσουν οι σιωπές των συγγραφέων , όταν δεν έχουν να πούν κάτι δυνατό, δεν λέω καινούργιο γιατί αυτό είναι αλήθεια μεγάλο πρόβλημα. Και δυνατό δεν είναι η βαριά φιλοσοφία είναι και η μικρή εικόνα της καθημερινότητας , όχι της καθημερινότητας της επιφανειακής αλλά της βαθύτερης, τέλος πάντων δυνατό είναι κάτι που θ' αφήσει ψήγματα χαράς, λύπης και μια μικρή προτροπή για μια ζωή πιο ουσιαστική. Ακούγομαι διδακτική, δεν είναι αυτό που επιθυμώ από τα βιβλία, αλλά δέχομαι την υποβολή προτάσεων ζωής, αφήνομαι στη μαγεία την άσπρη και τη μαύρη των λέξεων, ζητάω από τον συγγραφέα όχι την καταγραφή της ζωής αλλά τη δική του ματιά στη ζωή.Τώρα θα πει κανείς πως όλες αυτές οι σκέψεις πως όλη αυτή η επίθεση όταν ομολογώ πως δεν γνωρίζω όλο το έργο; Μερικές φορές είναι αρκετή για μένα μια φράση , μια παράγραφος ή έστω τολμώ και αφήνομαι σ' ένα κάποιο προαίσθημα για να σχηματίσω άποψη. Περίεργο, όχι σοβαρό, όχι επιτρεπτό..Και ποιος είπα πως μ' αρέσουν αυτά τα πλαίσια.Όμως η αλήθεια είναι πως για να κάνει κανείς διάλογο για τα κρινόμενα βιβλία , εκτός κι αν δεν είναι αυτός ο στόχος, αλλά αν είναι στόχος ο διάλογος, νομίζω πως πρέπει να γίνεται μια πολύ πιο εκτενής παρουσίαση που να περιέχει σημαντικά αποσπάσματα.
Το περιοδικό διαβάζω ήταν από τα αγαπημένα μου περιοδικά. Στο τέλος όμως φάνηκε σαν είχε κλείσει τον κύκλο του γιατί είχε σχηματιστεί δίπλα του ένας ασφυκτικός "κύκλος" φίλων που δεν άφηνε καμία πόρτα, κανένα παράθυρο ανοιχτό στον νέο, στον άγνωστο. Καλύτερο το ΚΕΝΟ και στον χώρο αυτό.Ίσως γεννήσει την ανάγκη σε κάποιους να φτιάξουν κάτι καινούργιο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Λοιπόν, Ροβίνα, αν διάβαζα κι εγώ όσα γράφω, θα έλεγα τα ίδια που λες κι εσύ: Τι με ενδιαφέρει η τρέλα του καθενός και οι εμμονές-του;

Επειδή όμως έχω παράδειγμα από τον κύκλο-μου ανθρώπου που ενοχλείται μέχρι αϋπνίας λ.χ. από τον θόρυβο, άρχισα να σκέφτομαι (μετά το βιβλίο του Παπαγεωργίου) τι παιχνίδια μπορεί να κάνει το μυαλό-του, τι εικασίες μπορεί να σχηματίσει, τι παράνοιες ροκανίζουν το υγιές περίβλημα της σκέψης-του.

Και το γενικεύω: καθένας από μας ενδέχεται να έχει μια μανία, μια ιδεοληψία, μια μικρή "λόξα", που να τον ενοχλεί. Αν δεν μπορέσει να τη μετριάσει και να την κρατήσει σε φυσιολογικά επίπεδα, πιθανόν να εξελιχθεί σε ψυχαναγκαστική εμμονή. Κι εκεί αρχίζει να αλλάζει η συμπεριφορά-του...

Δεν ξέρω αν έγινα κατανοητός.
Πατριάρχης Φώτιος

Ροβίνα Άλμπα said...

Δεν εννοώ καθόλου αυτό που λες . Μ' ενδιαφέρουν και πολύ μάλιστα οι εμμονές και η τρέλα γενικώς. εκείνο όμως που ζητώ και αναζητώ σ' έναν συγγραφέα είναι η βαθιά προσέγγιση, τα άκρα των εμμονών και της τρέλας. μ' ενοχλεί και με φτωχαίνει η ασήμαντη τρέλα η μίζερη και τη χαρακτηρίζω έτσι , όχι ότι δεν υπάρχει αληθινά τέτοια τρέλα, αλλά όταν μιλάμε για βιβλίο , για δημιουργία τρέλας , ε εκεί θέλω να είναι σε όλο το μεγαλείο της

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ροβίνα, εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω τι εννοείς.

Η τρέλα του ήρωα του Παπαγεωργιου ξεκινά ή αρχίζει να εκδηλώνεται σε μικρές παραξενιές, εμμονές, και έχει πολύ αντιπροσωπευτικό χαρακτήρα. Γι' αυτό έγραψα το προηγούμενο σχόλιο, και νομίζω ότι απάντησα ακριβώς σ' αυτό που λες: ότι δηλαδή δεν αξίζει ο συγγραφέας να πιάσει μια τρέλα καραμπινάτη, που να τη δει ο αναγνώστης ως μια μακρινή κατάσταση, άσχετη με τον ίδιο, αλλά μια τρέλα που μπορεί ο καθένας να τη βρει στη ζωή του ή στη ζωή του περιβάλλοντό-του.

Αν αυτό που γράφω δεν διευκρινίζει την κατάσταση, τότε δεν μπορώ να αντιληφθώ τον πυρήνα της σκέψης-σου...
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Ο πυρηνας της σκεψης της ειναι μαλλον οτι πιανεις μια "μικρή" τρελα,αλλα από αυτην βγαζεις κατι μεγάλο.

προσωπικα κάποτε το πιστευα: οτι στη λογοτεχνία από τα "μικρά" βγαζεις κατι μεγάλο.
Δεν το πιστευω πια:νομιζω απλώς οτι κανουμε λάθος στη χρηση της λέξης: μπερδευουμε τα μικρά με τα συνηθισμένα,τα κοινά,και τα μεγάλα με τα ασυνηθιστα.
Πιστευω πια πως γιανα γραψεις κατι "μεγάλο",πρ΄πει να πσιτυεεις στο μεγάλο,να τοβλέπιεις σαν ιδιότητα στο καθημερινό,το "κοινό" Ο άνθρωπος ειναι μεγάλος. Οταν δουλευει,οταν ερωτυεται,οταν αγωνιζεται,οταν κανει φιλους,οταν κανει τεχνη,οταν συγχωρέι,οταν σκεπτεται και μαθιανει,οτανπροσπαθεί. Καθεμερα.Αν τονιωθειςετσι, το δειχνεις ετσι.Το μικρό για σενα,παραμενει μικρό.Το ασυνηθιστο για σενα,παραμνει περιπτωσιολογία. Η συνειδηση του συγγραφέα ειναι η ύπαρξιακό εκτόπισμα των ηρώων

(αυτα ασχετα από το βιβλιο,και τις'τρελες",με τις οποιες δεν ταπαω καλά)
.Οι δικοι μου ηρωες πχ δεν κανουν ποτε τιποτε ασυνηθιστο.Ο,τι κανουν ειναι απολυτως η καθημερινή τους ωη.Αλλα στη συνειδησή μου ηζωή αυτη εχει μεγεθος.(Προσέξτε: στη ΔΙΚΗ μου συνειδηση,οχι αναγκαστικά στη "δική τους"! εχει μεγάλη διαφορά!

Ροβίνα Άλμπα said...

'Eτσι όπως τα λες Pellegrina. Τίποτα δεν είναι απλά μικρό, όλα τα καθημερινά έχουν το μεγάλο μέσα τους αρκεί να υπάρχει το κατάλληλο "μάτι".