Saturday, April 13, 2013

Άλλο παμφάγος κι άλλο …βιβλιογνώστης

Τι ρόλο παίζει η πληθώρα βιβλίων, που έχει διαβάσει κανείς, στην αναγνωστική-του επάρκεια; Καταξιώνεται κανείς αναγνωστικά, αν περηφανεύεται για το πλήθος των βιβλίων που έχουν παρελάσει από τα ράφια της βιβλιοθήκης-του και από τα οπτικά νεύρα των ματιών-του; Είναι ο όγκος συνώνυμο της ουσίας, ακόμα και αν όλα τα αναγνώσματα είναι άξια λόγου;
Πού το πάω; Μα να καταδικάσω τη βιβλιοφιλική-μου μανία, αν αυτή δεν διακρίνεται κι από άλλες αναγνωστικές ικανότητες.
Κατ’ αρχάς, ο αναγνώστης φυσικά και πλαταίνει, βαθαίνει, διευρύνεται, αναπτύσσεται κ.ο.κ. όσο διαβάζει, γιατί αποκτά εμπειρίες, βρίσκει όλο και πιο πολλές αφηγηματικές και ιδεολογικές θέσεις, μαθαίνει και σκέφτεται, παρατηρεί και εμβαθύνει. Ακόμα περισσότερο ολοκληρώνει στο μυαλό-του τον χάρτη της λογοτεχνίας, γνωρίζει τις κορυφές του μυθιστορήματος, αναγνωρίζει τις αξίες της διηγηματογραφίας, βλέπει αστοχίες και συνειδητοποιεί στραβά και παράξενα. Όλα αυτά τον κάνουν πιο ικανό να κρίνει, να συγκρίνει, να σταθμίσει ποιότητες και να προχωρά από ανάγνωση σε ανάγνωση σε ουσιαστικότερες παρατηρήσεις,
αλλά
            η συσσώρευση βιβλίων και η περιδιάβαση χιλιάδων σελίδων δεν αρκεί!
            Μην θεωρούμε ότι, επειδή αποκτήσαμε βήμα και συσσωρεύσαμε στο μυαλό-μας αναγνώσεις και συγγραφείς, γίναμε και κάτι παραπάνω από αναγνώστες. Το ζητούμενο είναι να γίνουμε επαρκείς αναγνώστες!
Επομένως, η ανάγνωση, η πολυμάθεια, η καταγραφή απόψεων, η σημειωματογραφία που λέγανε παλιά, η περιγραφή σκηνών ανάγνωσης και αναμνήσεων, ακόμα και η ιστολογική συστηματικότητα δεν σε κάνει εμβριθή αναγνώστη. Ο “εμβριθής αναγνώστης” χρειάζεται να μαθαίνει τον εαυτό-του και να αναζητεί κάτι πέρα από την απόλαυση ή την ad hoc κατανόηση. Ο εμβριθής αναγνώστης ψάχνει να ανακαλύψει όχι μόνο τις αισθητικές αρετές του κειμένου, αλλά και ένα βαθύτερο νόημα, έναν εσωτερικό πυρήνα που να αναγάγει το βιβλίο σε δίοδο για μια άλλη πραγματικότητα. Ο εμβριθής αναγνώστης δεν επαναπαύεται στις βιαστικές αποτυπώσεις των σκέψεών-του, αν δεν έχει δουλέψει πολύ, εσωτερικά, αυτές τις αναγνωστικές ανταποκρίσεις. Απλά, δεν έχει μια λίστα με likes και μια άλλη με dislikes αυτοθαυμαζόμενος για το κομπολόι με τις χάνδρες-του.
            Η αναγνωστική ωριμότητα δεν επέρχεται μόνο με την ανάγνωση λογοτεχνίας. Αυτό δεν επιτυγχάνεται μόνο με την τοποθέτηση σε ντάνα νέων και παλιών τίτλων, για τους οποίους μπορεί κανείς να κομπάζει. Αυτό χτίζεται σταδιακά με την υποδοχή της λογοτεχνίας, με τη δεξίωση άλλων (ανθρωπιστικών) επιστημών που ανοίγουν πόρτες στη σύλληψη του ανθρώπου, του κόσμου, της κοινωνίας, στους μηχανισμούς αντίληψης, ιδεολογικοποίησης, κοινωνικής στάσης και ρόλου κ.ο.κ. Αυτό χτίζεται προοδευτικά με την ανακάλυψη στα γραπτά των άλλων, κριτικών και (γιατί όχι και) ιστολόγων, το “κομπρεσέρ” που θα διεισδύσει κάτω από το έδαφος, στο υπέδαφος του έργου και στα θεμέλια της κατασκευής-του.
            Φυσικά παίζει ρόλο και ένα είδος ενστίκτου, ένα είδος αναγνωστικής αντίληψης, το οποίο με το συναίσθημα, με τη διαίσθηση, με την ταχύτητα συνδυασμών, φέρνει αποτελέσματα στο πόση ποικιλία νοημάτων και επιπέδων μπορεί κανείς να βρει ή να δώσει στο έργο που διαβάζει. Αυτό όμως δεν μπορεί κανείς να το έχει εκ γενετής, ούτε προσδιορίζεται γονιδιακά. Είναι το προϊόν μιας άδηλης, μακρόχρονης και πολύπλοκης, διαδικασίας, που περιλαμβάνει το πώς μάθαμε να διαβάζουμε και το τι ζητάμε από τη λογοτεχνία, ποια κριτήρια έχουμε και πώς το μυαλό-μας αναζητεί δεύτερα και τρίτα γεωλογικά στρώματα κάτω από την απλή σύλληψη της υπόθεσης, των χαρακτήρων, των ιδεών…
            Μη βαυκαλιζόμαστε ότι πετύχαμε πολλά, αν παρουσιάσουμε δέκα μέτρα βιβλία και είκοσι ντάνες χαρτί. Η αναγνωστική επάρκεια χτίζεται με μια ευρύτερη παιδεία, που κάνει το βιβλίο όχι στόχο αλλά μέσο ευρύτερων συλλήψεων. Ο αναγνώστης κερδίζει όσο βαθαίνει την ανάγνωσή-του και όχι όσο την πλαταίνει. Και η αναγνωστική καταξίωση δεν κρίνεται από τον όγκο των παρουσιάσεων αλλά από το βάθος του συλλογισμού.
            Το ψάχνω.
 
[Το φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από: weheartit.com, musingsofabookshopgirl.blogspot.com, www.hippocampusmagazine.com, vignettedesign.blogspot.com, indulgy.com και avidmysteryreader.com]
Πατριάρχης Φώτιος

17 comments:

Pellegrina said...

Επίσης, η κοινή αντιληψη οτι όποιος εχει διαβάσει πολλά βιβλία ειναι καλυτερος άνθρωπος απο αυτόν που δεν διαβάζει, ειναι μύθος. Οι καλυτεροι ανθρωποι (καλοί φίλοι, ειλικρινείς,χωρις πονηριά) που γνωρίζω ΔΕΝ διαβάζουν, και οι χειρότεροι (πονηροί,ψευτες υστερόβουλοι)ειναι εμβριθείς αναγνώστες.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Γενικά η βιβλιακή ποσότητα, στο πλαίσιο ενός γενικότερου καταναλωτισμού, είναι μια βιτρίνα που δεν ανταποκρίνεται πάντα στο περιεχόμενο του μαγαζιού.
Ούτε καλύτεροι άνθρωποι γινόμαστε, ούτε επαρκέστεροι αναγνώστες, ούτε ποιοτικότεροι φορείς πολιτισμού. Όχι αναγκαστικά.
Η πολυμάθεια δεν είναι συνώνυμο της σοφίας.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Η ποσότητα σίγουρα δεν σημαίνει και ποιότητα, συμφωνώ.

Ξεκινώντας από μικροί, όσοι τελοσπάντων τα ξεκινήσαμε από την άπω παιδική μας ηλικία, δεν είχαμε όλοι κάποιον να μας καθοδηγεί στα διαβάσματά μας. Διαβάζοντας λοιπόν στα τυφλά, αλλά με λίγη τύχη κάθε φορά, διαβάσαμε κάποια βιβλία, που το άκουσμά τους και μόνο μας προκαλούσε δέος. Το μόνο που μας έσωσε από την αναπόφευκτη σαβούρα ήταν ότι οι εκδόσεις ήταν λίγες και κάθε νέο βιβλίο κοινωνικό γεγονός για τους ενδιαφερόμενους, (πράγμα που και σήμερα συμβαίνει, αλλά με άλλους όρους).

Τώρα πια, υποτίθεται ότι ο καθένας μας έχει τα δικά του κριτήρια κάθε φορά που επιλέγει να διαβάσει ένα συγκεκριμένο βιβλίο μέσα από τον ωκεανό των εκδόσεων.

Και ναι, δεν γινόμαστε απαραίτητα καλύτεροι άνθρωποι, όταν διαβάζουμε πολύ, τα διαβάσματά μας όμως επηρεάζουν τη ζωή μας σε δεύτερο (και τρίτο) επίπεδο ίσως. Σωστά λέτε, τη βαθαίνουν. Και σου ανοίγονται νέοι ορίζοντες. Βλέπεις τον κόσμο με άλλα μάτια. Αυτό πού το πάτε; Λίγο είναι;

Για μένα τελικά, η ανάγνωση είναι Τέχνη. (Και πάθος μαζί.)

http://2lyk-peir-athin.att.sch.gr/act.files/act_2010-2011/liter/Trivisas.htm


κ.κ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Άρα, κ.κ.,
ποιος με νομιμοποιεί (ρωτάω για τον εαυτό-μου)
να εκφράζω δημόσια τη γνώμη-μου, τι είναι αυτό δηλαδή που με κάνει "επαρκή αναγνώστη" και δυνάμενο να βιβλιολογώ;
Μόνο και μόνο επειδή η τεχνολογία μου δίνει βήμα,
τι είναι αυτό που κάνει τη βιβλιοφαγία-μου "γευσιγνωστική" κριτική;
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Νομίζω ότι (ακόμα) υπάρχει η ελευθερία να πει κανείς τη γνώμη του (ή την κριτική του -αν θέλει) στο βήμα που του δίνει η τεχνολογία.
Αυτό δεν τον κάνει απαραίτητα "επαρκή" αναγνώστη από μόνο του, αλλά υπάρχουν κι άλλοι, που ενδεχομένως ομονοούν μαζί του και που κι αυτοί δεν νομιμοποιούνται αλλιώς, παρά λέγοντας τη γνώμη τους. Μέχρι εκεί.

Αλλιώς, καθένας θα αυτοχριζόταν "επαρκής" αναγνώστης στο επίπεδο που διαβάζει -και που εμένα δεν με αφορά ενδεχομένως. Όταν όμως με ενδιαφέρουν οι αναγνωστικές ενασχολήσεις του άλλου, ναι, τότε με αφορά η γνώμη του, που κι αυτή είναι μια μορφή κριτικής.

Κατά συνέπεια, όποιος κρίνει, κρίνεται με τη σειρά του από κάποιους άλλους, (τη στιγμή που αυτό γίνεται δημόσια).

κ.κ.

Βιβή Γ. said...

Δεν αμείβομαι,μοιράζομαι,
επικοινωνώ.Αυτά δεν σου φαίνονται επαρκούτσικοι λόγοι για (καλοπροαίρετο) βιβλιοblogging;

Πάπισσα Ιωάννα said...

"Κατά συνέπεια, όποιος κρίνει, κρίνεται με τη σειρά του από κάποιους άλλους, (τη στιγμή που αυτό γίνεται δημόσια)."
κ.κ.,
αυτή η τελευταία συμπερασματική φράση-σου είναι προφανώς και η ανάδειξη των μπλογκς σε "επαρκή" ή μη.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Καλή-μου Βιβή,
δεν αναφέρομαι στο γιατί εγώ (ή όποιος άλλος ιστολόγος) γράφει το βιβλιο-ημερολόγιό-του.
Καθένας-μας νιώθει την ανάγκη να μοιραστεί όσα διάβασε, να συζητήσει, να έχει ένα κίνητρο κ.ο.κ.
Αναφέρομαι στο αν αυτή η ενασχόληση καταξιώνει και τις απόψεις-μου. Αν τις κάνει άξιες για κάτι παραπάνω..., Αν αυτή η συσσώρευση διαβασμάτων δείχνει ή οδηγεί τον ιστολόγο-αναγνώστη και σε μια ουσιαστικότερη "γνώση" (σε εισαγωγικά γιατί δεν είναι μόνο γνωστικό το θέμα) της λογοτεχνίας.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Αν ειμαι ανεπαρκής αναγνώστρια (δεχομαι οτι ειμαι), ποιος μπορεί να με κάνει επαρκή;

Παραπλήσια ερώτηση: υπάρχουν βιβλία γενικώς αποδεκτά ως καλά, που δεν μπορώ καθόλου να διαβάσω: απλούστατα, ο κόσμος τους (άνθρωποι, πράξεις, γλώσσα) μου ειναι αποκρουστικός. Ισως ειναι γιατι είμαι ανεπαρκής αναγνώστρια, αλλά πώς μπορέι ο οποιοσδήποτε να με κάνει τα διαβάσω; Οποτε το προσπαθησα (μετά απο κριτικές που διάβασα)κατέληξα να ..βρίζω (τον κριτικό, οχι τον συγγραφέα)

Δηλαδή: πώς ο ανεπαρκής γίνεται επαρκής με τη βοηθεια των ά λ λ ω ν; Αφού ο καθε άνθρωπος εχει την προσωπικότητά του. Ή μηπως οι 'επαρκείς αναγνώστες" χρειάζονται για να καθοδηγούν όποιους δεν ξέρουν τι τους αρεσει και θελουν καθοδηγηση για να μάθουν τι "πρέπει" να τους αρέσει;

Σχετικά : μηπως τα βιβλία κρίνονται ως καλά ή οχι και ανεξάρτητα απο την -υποκειμενική- αναγνωσιμότητά τους, δηλαδή μόνον ως αυθύπαρκτα οντα/κείμενα;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μα, Pellegrina,
εμβριθής ή επαρκής ή όπως αλλιώς λέγεται, δεν είναι ο αναγνώστης που αποδέχεται τα βιβλία του κανόνα και απαρέσκεται τα άλλα.

Αν διαβάσεις την ανάρτησή-μου, θα δεις ότι αναζητώ έναν αναγνώστη που να σκεφτεται όχι μόνο αν του άρεσε ή όχι το βιβλίο, αλλά και πόσο ακόνισε ο ίδιος τα κριτήριά-του, πόσο προχώρησε λίγο παραπέρα η σκέψη-του, πόσο όξυνε την αισθητική-του.

Κι όταν μιλάω για τα άλλα συμπαρομαρτούντα, εννοώ την ευρύτερη παιδεία (ιστορία, κοινωνιολογία, πολιτική, φιλοσοφία...) που μας βοηθούν, όσο μας συνοδεύουν, αφού ανάβουν προβολείς για να βλέπουμε μέσα στο μαγικό σπήλαιο της λογοτεχνίας.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

«Ο αμόρφωτος είναι ένας άνθρωπος που περνάει συχνά ένα κακό βιβλίο για καλό. Ο μορφωμένος, εκείνος που περνάει εξίσου συχνά ένα καλό βιβλίο για κακό».
Δεν ξέρω σε ποιον ανήκουν αυτά τα λόγια, μα νομίζω ότι ταιριάζουν στην κουβέντα.

Πάντως, αναγνώστης δε γεννιέσαι. Γίνεσαι.
Μυημένος, εμβριθής, επαρκής ή όπως αλλιώς μπορείς να το πεις, μπορεί κανείς να γίνει σε πολύ μικρό βαθμό, τη στιγμή που δεν φτάνει μια ζωή ανάγνωσης, ώστε να πάρεις μια μυρωδιά σε όσα συμβαίνουν στον κόσμο της.

Ακόμη, συμβαίνει να μην αρέσει σε κάποιον ένα βιβλίο, αλλά το ότι είναι (υψηλή ή όχι) λογοτεχνία, συχνά είναι αδιαμφισβήτητο -με σεβασμό πάντα στην προσωπική άποψη.

Και τέλος, ναι, τα βιβλία κρίνονται και ως αυθύπαρκτα. Αλλά το να σου προτείνει κάποιος κάποια βιβλία να πιαστείς, τη γνώμη του οποίου υπολογίζεις, να βρεις το νήμα που σε συνδέει μαζί τους, δεν σε υποβιβάζει ως άτομο, νομίζω. Ούτε είναι "θέσφατο", από την άλλη.

κ.κ.

Pellegrina said...

νομιζω οτι συχνα μιλάμε γι βιβλία και αναγνώστες, ενω η απάντηση στο θεμα μας ειναι ο κοσμος, ο ορίζοντας και τα ενδιαφεροντα του αναγνωστη, συχνα και του συγγραφέα και του κριτικού. Με άλλα λογια, μιλαμε για βιβλία, αλλα η απαντηση βρισκεται στη ζωή μας..

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
γι' αυτό λέω ότι δεν είναι η ίδια η πολυαναγνωσία πτυχίο εμβρίθειας.
Για να μπορείς να μιλήσεις για βιβλία, δεν αρκεί το ξεκοκάλισμα, χρειάζεται και μια σταδιακή, ευρεία, όλο και αυξανόμενη περιμετρικά και σε βάθος, παιδεία. Συν τα κατάλληλα εργαλεία...
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Ομως, χρειάζεται και ο συγγραφέας "σταδιακή, ευρεία, όλο και αυξανόμενη περιμετρικά και σε βάθος, παιδεία"; Τι του χρειάζεται του συγγραφέα η παιδεία;
(το ξέρω ότι είναι άλλο θέμα!)

Anonymous said...

Αγαπητέ Πατριάρχη Φώτιε,
δεν έχω καταλάβει αν η ανάρτησή σας αναφερέται ειδικά στους αναγνώστες, οι οποίοι εκφράζουν δημόσια την άποψη τους μέσω κάποιου blog, εφημερίδας κτλ ή γενικά στους αναγνώστες.
Ε.Γ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ε.Γ.,
κάθε αναγνώστης προφανώς έχει γνώμη, πρέπει να έχει γνώμη για ό,τι διαβάζει, να εκτιμά ή να απορρίπτει, να οξύνει τα κριτήριά-του, να αγοράζει ό,τι θεωρεί καλό, να κάνει δωροβιβλία ό,τι πιστεύει ότι αξίζει, να συζητά, να αξιολογεί...
ΠΡΟΦΑΝΩΣ
Αυτή η αναγνωστική-του βουτιά σε πολλά έργα τον κάνει όμως εμβριθή αναγνώστη; Αρκεί για να ανέβει επίπεδο σε σχέση με έναν άλλο που έχει διαβάσει λιγότερο αλλά ίσως πιο στοχευμένα; Ή τον κάνει επαρκέστερο αν δεν έχει "απλωθεί" και σε άλλα παιδευτικά εργαλεία;
Οι βιβλιοϊστολόγοι, που είναι ένα υποσύνολο των αναγνωστών, προφανώς εντάσσονται στους βιβλιοφάγους, αλλά αυτό καθεαυτό δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και ποιότητα άποψης.

Δεν είμαι σίγουρος ότι απάντησα στο πνεύμα της ερώτησης
Καληνύχτα
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Με μπέρδεψε το κλείσιμο της ανάρτησή σας το οποίο μιλάει για παρουσιάσεις...
Κατά τη γνώμη μου, εφόσον αναφερόμαστε σε αξιόλογα αναγνώσματα, ο όγκος είναι απαραίτητος. Κάθε βιβλίο που διαβάζεις προσθέτει ένα λιθαράκι(μικρό ή μεγάλο)στην αναγνωστική σου εμπειρία, οπότε όσο περισσότερα τόσο το καλύτερο. Γι'αυτό και ο φανατικός αναγνώστης πολλές φορές είναι πιο επαρκής από πχ κάποιο φιλόλογο, ο οποίος διαβάζει πιο στοχευμένα αλλά κατά πολύ λιγότερο.
Ε.Γ.