Πορτογαλικός καφές galao. Ζοζέ Σαραμάγκου

Ζοζέ Σαραμάγκου
“Περί θανάτου”
μετφ. Αθηνά Ψύλλια
εκδόσεις Καστανιώτη
2007

Όλοι οι άνθρωποι εύχονται ενδόμυχα να σταματήσουν να πεθαίνουν. Ο Σαραμάγκου διερευνά αυτή την πιθανότητα με πολύ μπρίο και ειρωνική προς τις αυταπάτες και βεβαιότητές μας απόψεις.
Κάποια στιγμή λοιπόν ο θάνατος παύει να εξοντώνει τους ανθρώπους σε μια μικρή χώρα. Πιστέψτε το: κανείς δεν ήταν ευχαριστημένος με την κατάσταση, αφού ναι μεν δεν πέθαινε κανείς αλλά αυτό δεν σήμαινε πως δεν γερνούσαν ή ότι δεν τραυματίζονταν μένοντας παράλυτοι, φυτά ή ακρωτηριασμένοι. Το αποτέλεσμα ήταν να παραλύσει ο κοινωνικός ιστός: τα γραφεία κηδειών χρεοκόπησαν, οι οίκοι ευγηρίας τίγκαραν, τα νοσοκομεία έπαθαν συμφόρηση, το ασφαλιστικό κινδύνευε να καταρρεύσει, η Εκκλησία κλονίστηκε που δεν είχε πλέον τον θάνατο να απειλεί, η κυβέρνηση δεν ήξερε πώς να αντιμετωπίσει την κρίση… Αλλά και οι ίδιοι οι υπέργηροι (όπως και οι συγγενείς τους) ήθελαν κάποια στιγμή να γλιτώσουν από τα βάσανα, πράγμα που ανέλαβε η μαφφία, η οποία επιφορτιζόταν με την παράνομη αποστολή να μεταφέρει τον ετοιμοθάνατο έξω από τα σύνορα για να πεθάνει ήσυχος… Πραγματικό πανηγύρι ανατροπών.
Όταν ξαναγύρισε η θάνατος (*γυναίκα, κατά την πορτογαλική παράδοση), όλα ξαναγύρισαν στον κανονικό τους ρυθμό εκτός από έναν βιολοντσελίστα που δεν έλεγε να πεθάνει σύμφωνα με το πεπρωμένο του. Η συνέχεια αναδεικνύει χιουμοριστικά την απορία, την αμηχανία, την αγανάκτηση, αλλά και τον έρωτα της θανάτου προς τον ατυχή θνητό που δεν καταλάβαινε πως τον πολιορκούσε η Χάροντας κι αυτός ακούσια δεν εννοούσε να ενδώσει στις προσκλήσεις της.
Η υπόθεση και μόνο είναι ικανή να κάνει τον αναγνώστη να βυθιστεί στο βιβλίο, αλλά ακόμα περισσότερο ο Σαραμάγκου παίζει με τις αναγνωστικές μας προσδοκίες. Φυσικά η υπόθεση δεν τρέχει μεταξύ σχολίων και περιγραφών, αλλά το ανατρεπτικό του ύφος, η χιουμοριστική και σατιρική του γλώσσα, οι απανωτές εκπλήξεις, η αληθοφάνεια του παράλογου κάνει την ανάγνωση να αναπηδά ακόμα κι εκεί νιώθει κανείς ότι βάλτωσε…

Πατριάρχης Φώτιος