Ώσμωση ποίησης και πεζογραφίας
Τα πρόσφατα βραβεία του «διαβάζω» έδειξαν μια συνειδητή ή ασύνειδη τάση των κριτών: να πριμοδοτήσουν την ποίηση, που έχει τεθεί ως εμπορικό προϊόν στο περιθώριο από την αγορά. Έτσι, στους πρωτοεμφανιζόμενους βράβευσαν ποιήτρια (Κατερίνα Ηλιοπούλου, “Ο κύριος Ταυ”, εκδόσεις Μελάνι), ενώ και τα πεζά που ψηφίστηκαν είχαν έντονα στοιχεία ποιητικότητας:
α) στο διήγημα (Νίκη Χατζηδημητρίου, “Υποφωτισμένο: Διηγήματα και άλλα”, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) η συγγραφέας επέλεξε μια λυρική γραφή, όπου προσωπικές σκέψεις εκφράζονται με την συνυποδήλωση του συνειρμού και του συναισθήματος.
β) στο μυθιστόρημα (Γιώργος Παναγιωτίδης, “Ερώτων και Αοράτων”, εκδόσεις Γαβριηλίδης), όπου η συναισθηματικότητα υπερτερεί έναντι των χαρακτήρων ή της πλοκής.
Είναι όντως τάση της νεοελληνικής πεζογραφίας να ποιητικίζει; Είναι αυτός ο υβριδισμός γόνιμο στοιχείο στην ανανέωσή της; Είναι θετικό να ξεκινάει ο αναγνώστης την ανάγνωση πεζού με άλλες προσδοκίες και να αιφνιδιάζεται;
Οι απαντήσεις δεν μπορεί να είναι απόλυτες και γενικευτικές. Επειδή όμως μια τέτοια απάντηση δεν είναι απάντηση, τολμώ να δηλώσω ότι αυτός ο συγκερασμός μού προκαλεί προσωπικά αίσθημα ανίας και τον βρίσκω αντιμυθιστορηματικό. Η ανάγνωση βουλιάζει, η διάθεση δεν ακολουθεί τις προσδοκίες και η πλοκή βαλτώνει σε λυρικές αοριστίες και σε συναισθηματικά τέλματα.
Ωστόσο, πολλοί επιχειρούν πλέον μια τέτοια ώσμωση και δικαίως προσπαθούν να μπολιάσουν τη ζωή μας με ποίηση. Εντούτοις ο δρόμος της πεζογραφίας ίσως δεν είναι ο καταλληλότερος, αν και υπάρχουν παγκοσμίως πάμπολλα παραδείγματα επιτυχούς σύζευξης. Και δεν είναι ο καλύτερος γιατί συχνά το πεζό καταντά απλώς η πλατφόρμα για βερμπαλισμό, λεξιθηρία, γλυκερές σκέψεις και άνοστες περιγραφές, καθώς και λαβυρινθώδεις συνειρμούς.
α) στο διήγημα (Νίκη Χατζηδημητρίου, “Υποφωτισμένο: Διηγήματα και άλλα”, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας) η συγγραφέας επέλεξε μια λυρική γραφή, όπου προσωπικές σκέψεις εκφράζονται με την συνυποδήλωση του συνειρμού και του συναισθήματος.
β) στο μυθιστόρημα (Γιώργος Παναγιωτίδης, “Ερώτων και Αοράτων”, εκδόσεις Γαβριηλίδης), όπου η συναισθηματικότητα υπερτερεί έναντι των χαρακτήρων ή της πλοκής.
Είναι όντως τάση της νεοελληνικής πεζογραφίας να ποιητικίζει; Είναι αυτός ο υβριδισμός γόνιμο στοιχείο στην ανανέωσή της; Είναι θετικό να ξεκινάει ο αναγνώστης την ανάγνωση πεζού με άλλες προσδοκίες και να αιφνιδιάζεται;
Οι απαντήσεις δεν μπορεί να είναι απόλυτες και γενικευτικές. Επειδή όμως μια τέτοια απάντηση δεν είναι απάντηση, τολμώ να δηλώσω ότι αυτός ο συγκερασμός μού προκαλεί προσωπικά αίσθημα ανίας και τον βρίσκω αντιμυθιστορηματικό. Η ανάγνωση βουλιάζει, η διάθεση δεν ακολουθεί τις προσδοκίες και η πλοκή βαλτώνει σε λυρικές αοριστίες και σε συναισθηματικά τέλματα.
Ωστόσο, πολλοί επιχειρούν πλέον μια τέτοια ώσμωση και δικαίως προσπαθούν να μπολιάσουν τη ζωή μας με ποίηση. Εντούτοις ο δρόμος της πεζογραφίας ίσως δεν είναι ο καταλληλότερος, αν και υπάρχουν παγκοσμίως πάμπολλα παραδείγματα επιτυχούς σύζευξης. Και δεν είναι ο καλύτερος γιατί συχνά το πεζό καταντά απλώς η πλατφόρμα για βερμπαλισμό, λεξιθηρία, γλυκερές σκέψεις και άνοστες περιγραφές, καθώς και λαβυρινθώδεις συνειρμούς.
Πατριάρχης Φώτιος
15 comments:
Είσαι γνώστης Φώτιε. Και ακριβής και δίκαιος και ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ. Σε παραδέχομαι. Είναι ένα φαινόμενο αυτό της όσμωσης όπως πολύ καλά το λες, ένα σύμπτωμα που αξίζει μεγάλης κουβέντας και προβληματισμού.
Αλλά εχω και μια απορία. Γιατί άραγε δεν σε "παίζουν" τα παιδάκια της μπλογκόσφαιρας που ασχολούνταιμε το βιβλίο? Δεν σε συστήνουν, δεν σε επικαλούνται κλπ κοι λοιπά? Να υποθέσω επειδή ΙΣΩΣ παραμένεις ο μόνος ανώνυμος ανάμεσά τους?
γεια σας. η γνωμη μου ειναι οτι η διαφορά γούστου δεν οφείλεται τοσο σε λογοτεχνικά κριτήρια όσο σε εξωλογοτεχνικούς, ψυχολογικούς παραγόντων. Υπάχουν πολλοί άνθρωποι που τους αρέσει η ποιητική γραφή, την παολαμβάνουν.
Κάνω και μια άλλη σκέψη, ότι αυτή η γραφή ειναι μαλλον ευνοημένη από μια βιαστική ανάγνωση ή και απλό ξεφύλλισμα, ενώ μια μη λυρική, φαινομενικά απλή και χωρίς "καλολογικά" γραφή απαιτεί προσεκτική ανάγνωση του μυθιστορήματος από την αρχή έως το τέλος, γιατί το όποιο βάθος, η δύναμή του, οι αξίες του αποκαλύπτονται από το συνδυασμό των στοιχείων, όχι από "δείγμα γραφής" λίγων σελίδων.
Aporimene, μεγάλο κομπλιμέντο αυτό που μου κάνεις. Είμαι και θα παραμείνω ανώνυμος -κι όποτε ζητήθηκαν στοιχεία για μένα έμεινα μόνο σε όσα οι απόψεις μου αποκαλύπτουν. Αν αυτό είναι ο λόγος που δεν με "προωθούν", ας είναι ευλογημένος...
Πατριάρχης Φώτιος
Pellegrina,
φυσικά υπάρχουν γούστα που θέλουν την ανάγνωση να θέλγεται από ποιητικό ύφος και καλοδουλεμένες λέξεις και φράσεις. Ο δεύτερος λόγος που αναφέρεις σημαίνει βιαστικό διάβασμα και ιδιοτέλεια. Κι εκεί σε όποιον αρέσει αυτή η σύζευξη, αυτός πιστεύει στο μπόλιασμα της ποίησης μέσα στην πεζογραφία, έστω κι αν κάτι τέτοιο γίνεται για λόγους ταχύτητας. Δεν ξέρω...
Πατριάρχης Φώτιος
Αμ καλά το κατάλαβα.
Δεν ξέρουνε ποιος είσαι ε?
Κι αυτό πώς να το φάνε?
:))))))))))))
Ελα ρε, μπράβο ρε Φώτιε!
Ε χίλια μπράβο ακόμα λοιπόν.
Τόσο καιρό όποτε μούρχεται να κάνω κάποια βόλτα παρατηρώ ότι είσαι link σε ΕΛΑΧΙΣΤΑ της βιβλιοπαρέας. Μετά κάπως από δω κι απο κει σε βρίσκω και ακόμα κι αν διαφωνώ μερικές φωνές μαζί σου, οι εκτιμήσεις που κάνεις αλλά και οι προοπτικές συζήτησης που ανοίγεις διαπιστώνω πως είναι μακράν από το γενικό κλίμα παιδικής χαράς των greek bookbloggers. Υπάρχουν και μερικές ΕΛΑΧΙΣΤΕΣ εξαιρέσεις φυσικά.
Να με συγχωρείς που δεν επιχειρώ να μπω στο ΠΟΛΥ ενδιαφέρον θέμα της συζήτησης που ανοίγεις σ αυτό το πόστ αλλά είναι ξεχαρβαλιασμένο το κεφάλι μου αυτό τον καιρό. Θα το σκεφτώ όμως στα τραίνα και τα λεωφορεία και σ ευχαριστώ γι αυτό.
Την καλημέρα μου Φώτιε , για μένα τα όρια ποίησης και πεζού ήταν και είναι πάντα ασαφή , και είναι κάτι που ποτέ δε με απασχόλησε όταν διάβαζα καλή πεζογραφία. Στην καλή λογοτεχνία όλα ποίηση είναι. Ακόμα και τα πιο πεζά διηγήματα του Μπουκόφσκι έχουν περισσότερη ποίηση απ' όση πεζογραφία έχουν τα ποιήματά του.Όσον αφορά τα περί ανανέωσης μού είναι αδιάφορα , έχω διαβάσει πολλούς ανανεωτικούς που κατά την ταπεινή μου γνώμη δε διαβάζονταν.Η δύναμη της λογοτεχνίας βρίσκεται αλλού κι αλλοίμονό μου αν μπορούσα να πω πού.
Από τα βιβλία που βραβεύονται σπάνια αγοράζω κάποιο κι αν το κάνω, αυτό δεν έχει να κάνει με τη βράβευσή του.Συγκεκριμένα έχω εδώ και καιρό αγοράσει το "Υποφωτισμένο" αρχικά γιατί το σύστησε κάποιος κριτικός που εκτιμώ και στη συνέχεια γιατί ξεφυλλίζοντάς το στο βιβλιοπωλείο διάβασα κάποια αποσπάσματα που μου άρεσαν.Όταν το διαβάσω θα δεις τη γνώμη μου στο blog μου.
Nautile, "τα πάντα είναι ποίηση" προφανώς το λες ...ποιητικά. Από την άλλη, όταν μιλάμε για δύναμη της λογοτεχνίας, για ποιότητα και αισθητική απόλαυση, πρέπει να μιλάμε με κριτήρια. Φυσικά, όπως επισημαίνεις, πολλά μπορούν να μας αρέσουν κι άλλα όχι: γι' αυτό στις συζητήσεις μας ψάχνουμε να βρούμε τρόπους προσδιορισμού του γούστου, έστω κι αν η ίδια η τέχνη θα τους ξεπεράσει. Αν δεν μιλάμε με κριτήρια, δεν αξίζει να μιλάμε, να εκθέτουμε δηλαδή απλώς τις υποκειμενικές μας προτιμήσεις.
Εν προκειμένω, λοιπόν, διαβάζω ένα πεζό με ποιητικότητα σημαίνει ότι διαμορφώνω κι έναν ορίζοντα προσδοκιών.
Τελικά, τέτοια βιβλία προσφέρουν αναγνωστική απόλαυση ή συγχέουν είδη και συνάμα φέρνουν σε ένα είδος αναγνωστικής αμηχανίας και αδιεξόδου;
Πατριάρχης Φώτιος
Επίσης ένα σχόλιο για αυτό που λες : "Είναι θετικό να ξεκινάει ο αναγνώστης την ανάγνωση πεζού με άλλες προσδοκίες και να αιφνιδιάζεται;"
Αυτό είναι κάτι που εμένα ως βιβλιόφιλο δε με αφορά και δε νομίζω ότι θα έπρεπε να αφορά και τους συγγραφείς αλλά μόνο τους εκδότες και μάλιστα τους "εμπόρους" . Ας δημιουργήσουν ένα trailer κατά τα κινηματογραφικά πρότυπα (να το προβάλλουν και στην τηλεόραση ίσως στην ώρα του Λαζόπουλου)...κι έτσι να φροντίσουν, αυτοί λοιπόν ,να μην αιφνιδιάζουν τον αναγνώστη.Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση αυτός ο αναγνώστης "ας πρόσεχε"...
Απ' ότι κατάλαβα ποίηση στο πεζό λόγο ,όπως εσύ την εννοείς είναι οι σχοινοτενείς λυρικές περιγραφές , η άνευ αποχρώντος λόγου συσσώρευση σπάνιων ή λόγιων ίσως κι αδόκιμων λέξεων. Και σ' αυτήν την περίπτωση έχεις απόλυτο δίκιο .
Για μένα όμως υπάρχει ποίηση και σε πολλά αποσπάσματα στην "Κάθοδο των 9" αλλά και σ' άλλα βιβλία του Βαλτινού που κάθε άλλο παρά λυρικός είναι.
Γεια σας, να πω οτι το "΅Ερώτων και αοράτων", (που το έχω στα χέρια μου, το έχω ξεφυλλίσει και έχω διαβάσει αποπάσματα) έχει μεν ποιητική γραφή, αλλά όχι ΤΟΣΟ ποιητική ωστε να συγχέονται τα ειδη και να δημιουργειται αναγνωστικη αμηχανία που λέτε. Αντίθετα έχει έντονο, κυρίαρχο θα έλεγα, το στοιχείο της α φ ή γ η σ η ς, της ιστορίας. Ειναι, από το λιγο που κατάλαβα, ένα κείμενο που χαρακτηρίζεται από έντονη, υπαρξιακή θρησκευτικότητα, από γνήσιο και βαθυ θρησκευτικό συναίσθημα που διαπερνά και χρωματίζει όλες τις ανθρώπινες εμπειρίες και σχέσεις. Δύσκολο να ταυτιστείς αν είσαι ψιλοάθεος (σαν του λόγου μου πχ!), αλλά ενδιαφέρον, ειλικρινές και, νομίζω, σ π ά ν ι ο. Επίσης, όπως και να το κάνουμε, πολύ ωραία γλώσσα.
Ναυτίλε, όταν λέω "προσδοκίες" εννοώ αυτό που περιμένει ο ανάγνώστης όταν διαβάζει ένα βιβλίο που υποτιτλίζεται "μυθιστόρημα" ή "διηγήματα". Σύμφωνα με τη θεωρία της πρόσληψης, το είδος του λόγου δημιουργεί ανάλογες προσδοκίες για αυτό που θα συναντήσει ο αναγνώστης. Εκεί μέσα η ποιητικότητα μερικές φορές ξενίζει. Και φυσικά δεν εννοώ ποιητικότητα παρά τη μεταφορά του βάρους από την αφήγηση στην ατμόσφαιρα, την συνυποδηλωτική γλώσσα στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου, τη συναισθηματικότητα, που καμιά φορά γίνεται θολή, την εκτεταμένη αυτοαναφορικότητα του λόγου που δεν εξιστορεί αλλά ομφαλοσκοπείται... Όλα αυτά χωρίς μέτρο με ενοχλούν, χωρίς κάτι τέτοιο να σημαίνει ότι θα απορρίψω a priori το βιβλίο.
Πατριάρχης Φώτιος
Pellegrina, χαίρομαι γι' αυτά που λες. Το βιβλίο, απ' ό,τι φαίνεται, συνδυάζει πολλά στοιχεία κι, όταν το διαβάσω, μπορεί να επανέλθω επιβεβαιώνοντας ή διαψεύδοντας τους φόβους μου. Αν όντως η ποιητική εμπλοκή υπηρετεί την αφήγηση ή όποιο άλλο αισθητικό αποτέλεσμα, τότε ΑΞΙΟΣ.
Πατριάρχης Φώτιος
Σχετικά με το θέμα ποίηση στο πεζογράφημα,να πω επίσης οτι υπάρχει ποίηση και "ποίηση", δηλαδή γλυκερή φρασεολογία που αναφέρεται σε συμβατικές καταστάσεις και στερεότυπα (πχ στη ροζ κλπ πεζογραφία) και η διαφορά τους νομίζω ότι πάλι ΔΕΝ φαίνεται απο τις επιμέρους φράσεις, η ίδια φράση μπορεί να υπάρχει και στις δυο περιπτώσεις, αλλά από το όλο βιβλίο και την τοποθέτηση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα του. (Αρα ανασκευάζω: ΟΛΑ τελικα θελουν προσεκτικη αναγνωση!)
Ι.Πατριάρχα, περιμένουμε να μας πεις εάνεπαληθεύθηκαν ή όχι οι φόβοι σου.
ΙΙ.Προσωπικά, η σύγχυση των ειδών δεν με ενοχλεί ιδιαιτέρως, αρκεί το τελικό αποτέλεσμα να είναι μεικτό αλλά νόμιμο, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο.
ΙΙΙ. Δεν έχω ολοκληρώσει το βιβλίο, πάντως το θελκτικό, για μένα, στοιχείο του είναι ο ρυθμός λαϊκού παραμυθιού, με τον οποίο ξετυλίγεται η πλοκή του. Δεν ξέρω εάν ο ρυθμός αυτός ακούγεται παράτονος από ένα σημείο και πέρα κι αν τελικά ο αφηγητής αποδειχθεί καλός παραμυθάς, αλλά το εγχείρημα από μόνο του είναι, νομίζω, ενδιαφέρον και έξω από την πεπατημένη.
Με ικανοποιεί που το βιβλίο μου στάθηκε αφορμή για τους προβληματισμούς σας τους οποίους και παρακολούθησα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ξέρετε το πρόβλημα του ύφους πιστεύω υπάρχει τόσο στα πεζά όσο και στα ποιητικά κείμενα. Παρ' όλα αυτά σημειώνω επίσης ότι η πεζογραφία, τουλάχιστο στην Ευρώπη, κατάγεται από την ποίηση, επική ποίηση και έμετρη μυθιστορία ή αφηγηματική ποίηση, από τον 5ο αιώνα μ.Χ. και ένθεν.
Ιδιαίτερα με ικανοποιούν παρατηρήσεις ανθρώπων που καταλαβαίνω πως έχουν πρώτα διαβάσει το βιβλίο που κρίνουν γιατί τότε μπορούν να στοιχειοθετήσουν σοβαρά την κρίση τους. Πάντως η πρόθεσή μου στο συγκεκριμένο βιβλίο ήταν, καμία περιγραφή να μην γίνεται μόνο για χάρη της περιγραφής. Όπως και νά είναι, να ξέρετε εκτιμώ τους προβληματισμούς σας και σκέφτομαι σοβαρά της παρατηρήσεις σας. Καλή συνέχεια σε όλους μας.
Post a Comment